Gegeneraliseerde angststoornis

De gegeneraliseerde angststoornis is één van de twaalf angststoornissen die door de DSM-IV worden onderscheiden. De gegeneraliseerde angststoornis wordt gekenmerkt door continu aanwezige angsten en nervositeitsklachten zonder duidelijke oorzaak. In dit artikel wordt uitgelegd wat een angststoornis is, hoe deze ontstaat en wanneer er officieel sprake is van een gegeneraliseerde angststoornis. Daarna wordt de behandeling van deze stoornis besproken.

Indeling

• Wat is een angststoornis?
• Hoe onstaat een angststoornis?
• Wanneer is er sprake van een gegeneraliseerde angststoornis?
• Behandeling

Wat is een angststoornis?

Angststoornissen komen voor bij 15-20% van de Nederlandse bevolking. Angststoornissen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen en ze gaan vaak gepaard met depressie of middelenafhankelijkheid. Angst is een normale reactie op angstopwekkende prikkels. Wanneer na zo’n prikkel abnormaal intense en/of langdurige angst ontstaat of wanneer de angst optreedt zonder dat er een angstprikkel aanwezig is, wordt gesproken van pathologische (ziekelijke) angst. Deze pathologische angst wordt een angststoornis genoemd als de patiënt deze als last ervaart en/of als deze leidt tot beperkingen in het functioneren. Ongeveer 25% van de patiënten met een angststoornis geneest spontaan.

Angst geeft vaak een aantal lichamelijke reacties. Hieronder staan een aantal voorbeelden van deze lichamelijke verschijnselen:

1. flauwvallen
2. hartkloppingen
3. transpireren
4. beven
5. duizeligheid
6. hyperventilatie
7. benauwdheid
8. een drukkend of pijnlijk gevoel in of op de borst
9. tintelingen of een doof gevoel in handen en/of voeten
10. misselijkheid
11. diarree
12. desoriëntatie (het gevoel niet meer te weten wie of waar iemand is)
13. het gevoel de controle te verliezen, gek te worden of dood te gaan

Hoe onstaat een angststoornis?

Er zijn sterke aanwijzingen dat erfelijkheid een rol speelt bij het ontstaan van angststoornissen. Het aandeel dat genen hierin hebben ligt rond de 40%. Ook blijkt uit onderzoek dat sommige patiënten die tijdens de volwassenheid een angststoornis ontwikkelen, al tijdens hun jeugd met angst en teruggetrokkenheid reageerden op nieuwe gebeurtenissen en onbekende situaties (dit wordt inhibitiegedrag genoemd).

Een overbeschermende en controlerende opvoeding lijkt een aandeel te hebben in het ontstaan van angststoornissen, maar dit is niet met zekerheid vast te stellen.

Neurobiologisch gezien is er bij angststoornissen sprake van een ontregeling van het angstcircuit in de hersenen. De locus coeruleus is hierbij overactief.

Wanneer is er sprake van een gegeneraliseerde angststoornis?

De gegeneraliseerde angststoornis wordt gekenmerkt door continu aanwezige angsten en nervositeitsklachten zonder duidelijke oorzaak. Patiënten voelen zich opgejaagd, gespannen en/of rusteloos. Dit gevoel gaat vaak gepaard met een groot deel van de lichamelijke klachten die voorkomen bij angst, zoals hierboven omschreven. De patiënten zijn daarbij vaak snel afgeleid en prikkelbaar. Ook komen concentratieproblemen veel voor.
Patiënten met deze aandoening piekeren veel over allerlei gevaren en problemen die zouden kunnen ontstaan, zonder dat hier een logische en/of duidelijke oorzaak voor is.

De DSM-IV-PZ is een handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. Dit boek wordt wereldwijd als standaard in de psychiatrische diagnostiek gebruikt. De DSM-IV-PZ heeft de diagnostische criteria voor een gegeneraliseerde angststoornis als volgt omschreven:
A. Overmatige angst en zorgen die voorkomen op de meeste dagen in een periode van zes maanden over een aantal gebeurtenissen of activiteiten (bijvoorbeeld prestaties op het werk of school).
B. Moeite met het in de hand houden van de zorgen.
C. De angst of bezorgdheid heeft drie of meer van de volgende symptomen, waarvan er minimaal twee op de meeste dagen van de laatste zes maanden zijn voorgekomen (voor kinderen is slechts één criterium vereist):

1. Rusteloosheid of opwinding.
2. Snel vermoeid zijn.
3. Concentratie- of geheugenproblemen.
4. Irritatie.
5. Spierspanningen.
6. Slaapproblemen (moeite om in te slapen of te blijven slapen of rusteloze niet-verkwikkende slaap).

D. De symptomen van de bezorgdheid beperken zich niet tot een stoornis uit As I, de stoornis is dus bijvoorbeeld geen paniekaanval (bij paniekstoornis), gêne in het openbaar (bij sociale fobie), zich vervuild voelen (bij obsessieve-compulsieve stoornis), het verlaten van huis of gezin (bij verlatingsangst), zwaarder worden (bij anorexia nervosa), het hebben van meerdere fysiologische problemen (bij de somatisatiestoornis) of het hebben van een ernstige ziekte (bij hypochondrie). De bezorgdheid treedt ook niet uitsluitend op als onderdeel van een posttraumatische stressstoornis.
E. De angst, bezorgdheid of fysiologische symptomen veroorzaken duidelijk lijden of problemen in de omgang met vrienden en kennissen, op het werk of op andere belangrijke terreinen.
F. De stoornis is geen gevolg van de directe fysiologische effecten van een substantie (bijvoorbeeld drugs of medicijnen) of van een van een somatische aandoening en treedt niet uitsluitend op als onderdeel van een stemmingsstoornis, psychotische aandoening of pervasieve ontwikkelingsstoornis.

Voordat deze angststoornis kan worden gediagnosticeerd moet worden uitgesloten dat er sprake is van een angststoornis op basis van een lichamelijke aandoening of middelenmisbruik. Het onderscheid tussen een angststoornis en een depressieve stoornis kan moeilijk zijn als voor symptomen van beide aandoeningen aanwezig zijn. Bij een depressie staan echter een sombere stemming en het verlies van plezier en interesse (anhedonie) op de voorgrond.

Behandeling

Psycho-educatie (voorlichting over de aandoening) is de eerste stap. Hierbij wordt uitleg gegeven over de ontstaanswijze van de angststoornis en de behandelopties worden besproken. Zo kan er bijvoorbeeld worden behandeld met medicatie, cognitieve gedragstherapie of een combinatie. Als alcohol een rol speelt bij het ontstaan of in stand houden van de angststoornis wordt geprobeerd om het alcoholgebruik te staken.

Medicamenteuze behandeling

De eerste stap bestaat uit het voorschrijven van een antidepressivum uit de categorie specifieke serotonine heropnameremmers (SSRI’s). Bij een gegeneraliseerde angststoornis kan als eerste stap ook worden gekozen voor buspiron, waarvan het werkingsmechanisme nog niet geheel begrepen is. Bij onvoldoende reactie kan worden overgestapt op een zwaarder antidepressivum uit de categorie tricyclische antidepressiva (TCA’s). Als antidepressiva onvoldoende effect hebben kan worden gekozen voor een behandeling met benzodiazepinen.
Het effect van de antidepressiva is pas na 6 weken te meten.

Psychotherapie

Het meeste onderzoek op dit gebied is gedaan naar cognitieve gedragstherapie (CGT), dit is de eerste keuze binnen de psychotherapeutische behandelingen. CGT richt zich op het denken en het daaruit voortkomende gedrag van de patiënt, hierbij wordt gebruik gemaakt van registratieformulieren. Met deze registratieformulieren wordt inzicht verkregen in het gedrag van de patiënt en in de sessies wordt aandacht besteed aan de onderliggende redenen voor dit gedrag. Aan de hand hiervan wordt gewerkt aan het doorbreken van het negatieve patroon.

Lees verder

• Specifieke fobie (angst)
• Angststoornis door een middel
• Angststoornis door een somatische (lichamelijke) aandoening
• Acute stressstoornis (ASS)
• Angststoornis NAO (niet anders omschreven)