Hormonale klachten en Cimicifuga

Al duizenden jaren, al lang voordat men enige kennis had van fyto-hormonen, maakte de mens gebruik van bepaalde planten om de vruchtbaarheid en de menstruatiecyclus te beïnvloeden. Zo werd de vrucht van de granaatappel (Punica granatum L.) al 2000 jaar in verband gebracht met de vruchtbaarheid. Het is nog maar enkele jaren geleden dat men ontdekte dat de zaden wel degelijk oestrogene stoffen bevatten. De vruchtbaarheid van de mens is nauw verbonden met het hormonaal systeem. De regulatie daarvan is voor een groot gedeelte gelegen in de hersenen. Via de hypofyse worden impulsen gegeven om testosteron aan te maken in de mannelijke geslachtsorganen en oestrogenen en progestagenen in de eierstokken van de vrouw. Bij de man gebeurt de afgifte van hormonen tamelijk constant. Bij de vrouw treedt een maandelijkse cyclus op. In de eerste helft van de maand worden vooral oestrogenen, in de tweede helft vooral progestagenen afgescheiden. Aan de basis van deze belangrijke veranderingen in de concentratie van hormonen ligt een ingewikkeld sturingsmechanisme ten gronde. Het hormonaal systeem van de vrouw is daarom vaker onderhevig aan stoornissen. De wetenschap en de medische praktijk hebben zich altijd intens bezig gehouden met de vrouwengeneeskunde of gynaecologie. Ook de fytothérapie is daarop geen uitzondering. Bij vrouwen zijn er vooreerst de schommelingen in de hormoonspiegel, die pijnlijke, te zwakke of te sterke menstruatie kunnen veroorzaken. Eén van de klassieke voorbeelden is de oestrogeenproductie tijdens de overgangs­jaren, welke kunnen gepaard gaan met lusteloosheid, prikkelbaarheid en angstgevoelens.

Er zijn veel planten die een subtiele invloed kunnen uitoefenen op de hormoonhuishouding. Twee planten zijn de laatste jaren uitvoerig onderzocht op hun hormonale werking, de monnikenpeper (Vitex agnus-castus) en de zilverkaars (Cimicifuga racemosa). Men heeft kunnen vaststellen dat extracten uit de vruchten van monnikenpeper de hormonale huishouding ten gunste van de progestagenen doet verschuiven. Terwijl de extracten uit de wortel van zilverkaars de productie van oestrogenen bevorderen. Het gebruik van zilverkaarsextracten is daardoor vooral aangewezen in de overgang.

Cimicifuga wetenschappelijk bekeken

De voornaamste inhoudsstoffen van Cimicifuga racemosa zijn triterpeenglycosiden, vnl. xyloside, acteïne (aglycon: acetylacteol) en cimifugoside. Verdere inhoudstoffen zijn het isoflavon formononetine, isoferulazuur, salicylzuur, looistof, hars, vetzuren, zetmeel en suiker.

Werking Cimicifuga

Bereidingen uit de wortel van zilverkaars bezitten hormoonachtige eigenschappen. Bij volwassen muizen veroorzaken injecties van deze preparaten een gewichtsverhoging van de baarmoeder, en een verhoogde doorbloeding van het genitaalstelsel. Bij jonge vrouwelijke exemplaren worden de vrouwelijke geslachtsklieren tegenover de onbehandelde controlegroep met circa 48% verhoogd. Een methanolextract, welke vnl. formononetine bevat, bindt zich in vitro aan de oestrogeenreceptoren en in vivo aan de uterus van ratten, waarvan de eierstokken zijn verwijderd. Van andere fyto-oestrogenen zoals genisteïne, weet men dat zij als agonisten of antagonisten van oestrogeen reageren in het voortplantingsstelsel. Verder veroorzaken zij een daling van het serumcholesterine en reduceren het verlies van botsubstantie bij ratten met verwijderde eierstokken. Bij dieren kon bij injectie van een vloeibaar extract, een daling van de bloeddruk, een verzwakking van de contractiekracht van het hart en een vermindering van de hartslag worden gemeten. Ook werden ontstekingswerende en bloedsuiker verlagende werkingen vastgesteld.

Klinisch onderzoek Cimicifuga

Extracten van zilverkaars werden al rond 1940 als hormonaal middel toegepast bij hypofysestoringen, bij menstruele en bij climacterische neurovegetatieve klachten. In de tachtiger jaren van de 20ste eeuw, werd de therapeutische werking en betrouwbaarheid van zilverkaars-extracten onderzocht bij neurovegetatieve (ziekteverschijnselen ten gevolge van verstoord evenwicht van het autonoom zenuwstelsel) climacterische klachten door middel van klinische studies. Zowel gewoon klinisch onderzoek als vergelijkend onderzoek met hormonale therapieën. De patiënten bij deze klinische onderzoeken waren pré-en postmenopauzale vrouwen met neurovegetatieve, climacterische klachten in verschillende gradaties. In verband met de werking bij behandeling van deze klachten werd Cimicifuga-wortelextract vergeleken met een placebo en was de werking vergelijkbaar met een oestrogeen therapie. Bij vrouwen in de menopauze waarbij psychische klachten een belangrijke rol spelen is een combinatie van Cimicifuga-wortelextract met Hypericum perforatum zinvol. Deze medicatie wordt als therapie aanbevolen bij psychische en psychovegetatieve klachten tijdens het climacterium, waarbij de anti-depressieve en stemmingsverbeterende eigenschappen van Sint-janskruid door de psychotrope werkingen van het Cimicifuga racemosa-extract ondersteund worden.