Dyslexie en fonologisch bewustzijn

Gesproken taal wordt door vrijwel iedereen begrepen, voor schrijftaal is dit een ander verhaal. Ongeveer 3,6% van de Nederlandse bevolking lijdt aan dyslexie.

Wat is dyslexie?

De definitie van dyslexie stelt dat het een toestand is waarbij de automatisering van de woordenidentificatie en het schriftbeeldvorming (spellen)zich zeer moeizaam ontwikkelt. Dyslexie is op verschillende manieren te verklaren en kan verscheidene oorzaken hebben. Het basisprobleem is echter dat de persoon een gesproken woord niet op kan delen in een reeks van fonemen. Dit is gedefinieerd als een probleem met het fonologische bewustzijn. Mensen met een probleem met het fonologisch bewustzijn hebben bijvoorbeeld moeite met het vertellen welke woorden met dezelfde klank beginnen.

Fonologisch bewustzijn

Het fonologisch bewustzijn verloopt bij alle kinderen in vier stadia. Het kind kan eerst onderscheid maken tussen woorden, daarna tussen lettergrepen, vervolgens tussen rijmen en als laatste tussen individuele klanken. Als deze ontwikkeling veel moeizamer verloopt dan normaal is er sprake van een verhoogd risico op dyslexie.

Functioneren van het fonologisch bewustzijn

Een goed fonologisch bewustzijn is nodig omdat een kind geschreven woorden moet gaan herkennen, dit gebeurd door het visuele woord op te delen in klanken en te koppelen aan aanwezige kennis over gesproken woorden. Deze moeilijkheidsgraad verschilt per taal, sommige landen hebben meer klanken die altijd deze uitspraak hebben, anderen hebben hierin meer verschillen. In landen met de Engelse taal is dyslexie bijvoorbeeld een gemiddeld groter probleem omdat hier de uitspraak van klanken veel verschilt. Kinderen in Engelstalige landen leren bijvoorbeeld ook langzamer lezen dan Duitstalige kinderen, waarvan de taal makkelijker is.

Een zwak fonologisch bewustzijn kan gedeeltelijk verholpen worden door aangepast onderwijs. Het kind kan daarbij geholpen worden klanken te leren herkennen en gebruiken. Vaak worden hierbij computerprogramma’s gebruikt, een kind kan dan bijvoorbeeld op een woord klikken en daar de klank van horen. Door klankspelletjes te spelen met kleine kinderen kan een zwak fonologisch bewustzijn gedeeltelijk ondervangen worden. Voorbeelden hiervan zijn vragen welke woorden op elkaar lijken.

Erfelijkheid

Dyslexie is gedeeltelijk erfelijk, kinderen met dyslectische ouders hebben dan ook een groter risico om zelf dyslectisch te zijn. Dit risico is ongeveer 40 tot 60%. Vele onderzoeken worden gedaan om te bekijken of dyslexie al aangetoond kan worden voordat een kind naar school gaat. Uit deze onderzoeken blijkt internationaal dat kinderen inderdaad een groter risico op dyslexie hebben als hun genen hen minder gevoelig maken voor klanken, vervoegingen en verbuigingen. Deze genetische component leidt echter niet altijd tot dyslexie, oefening en onderwijs kan dyslexie soms voorkomen.