Alles over slangengif en slangentanden

Slangen staan bekend als enge, gevaarlijke dieren. Voor sommige soorten slangen is dit waar, maar vele zijn volledig ongevaarlijk. Zelfs van de slangen die giftig zijn, zijn veel nog niet gevaarlijk voor mensen. Ze beschikken over te weinig gif of te zwak gif. Slangengif is onder te verdelen in drie typen, cytotoxisch, neurotoxisch en haemotoxisch, die respectievelijk celen, zenuwen en bloed aantasten. Tanden kunnen voor of achter in de bek bevestigd zijn en flexibel zijn of niet.

Welke soorten gif zijn er?

De soorten gif die slangen gebruiken zijn op te splitsen in drie soorten, cytotoxisch, neurotoxisch en haemotoxisch. Er zijn ook slangensoorten die twee of drie van deze soorten gebruiken, maar hierin is altijd een gif overheersend.

Cytotoxisch gif heeft effect op de cellen. Dit gif doodt cellen, wat zorgt voor een intense pijn op de gebeten plaats. Andere symptomen van dit gif zijn zwelling van de gebeten plaats, misselijkheid en overgeven en kort na de vergiftiging een metaalachtige smaak. Het gif kan leiden tot flauwvallen of shock.

Op langere termijn is cytotoxische vergiftiging te herkennen aan het warmer worden van het gebeten oppervlak en het ontstaan van vlekken en blaren op de huid. De wond blijft in sommige gevallen bloeden. De bloeddruk kan toenemen, waardoor een hartaanval kan optreden. Via verschillende wegen kan dit type gif dood ten gevolge hebben. Cytotoxisch gif komt het meeste voor, schattingen zeggen dat in 80% van alle giftige slangenbeten cytotoxisch gif een rol speelt. Lang niet alle slangen met cytotoxisch gif zijn dodelijk voor mensen. In veel gevallen is een beet gemakkelijk te behandelen en houd het slachtoffer er niets aan over.
Dit gif wordt gebruikt door de meeste adders.

Neurotoxisch gif tast de zenuwen aan. Prikkels kunnen niet meer doorgegeven worden, het centrale zenuwstelsel wordt bij wijze van spreke plat gelegd. Hierdoor kan het slachtoffer niet meer ademen, waardoor dood volgt. Neurotoxisch gif is snelwerkend en – indien in dodelijke dosis – doodt in 5 tot 15 uur. In sommige gevallen kan dood echter binnen een uur optreden. Symptomen van neurotoxisch gif zijn een sterk prikkend gevoel op de gebeten plek. Dit trekt door het hele liggen. De beet zelf doet geen pijn, maar kan lichtelijk opzwellen. De wond kan verkleuren. Het slachtoffer kan moeite krijgen met praten of met het openhouden van ogen. Het slachtoffer kan uiteindelijk niet meer bewegen, raakt in coma en sterft als er geen adequate behandeling wordt toegepast. Niet alle neurotoxisch giffen zijn dodelijk.

De meeste cobra’s en mamba’s gebruiken dit type gif.

Haemotoxisch gif heeft een effect op het bloed. Het brengt inwendige bloedingen te weeg. Een vergiftiging van een mens met dit gif is zeldzaam. Het gif is langzaam werkend. Dit type gif is te herkennen aan een aantal symptomen. In eerste instantie levert deze beet geen pijn op. Pas na 1 tot 3 uur treedt een lichte pijn op. Er zijn geen zichtbare tekenen op de bijtwond, behalve de bijtgaten. Uiteindelijk worden de inwendige bloedingen merkbaar, het slachtoffer krijgt een spontane bloedneus, misselijkheid met soms het overgeven van bloed. Oude wondjes gaan weer bloeden en blijven bloeden. Uiteindelijk raakt het slachtoffer buiten bewustzijn door aanhoudende bloedingen en sterft door het falen van organen of een hersenbloeding.

Dit type gif wordt gebruikt door onder andere de boomslang en de groefkopadders.

Wel of geen gif

Zelfs een beet van de meest giftige slang hoeft geen enkel probleem op te leveren. Slangen gebruiken niet altijd hun gif, maar hebben ook ‘droge beten’. Hierin wordt geen gif gebruikt. Helaas is aan de beet niet met zekerheid te zeggen of er gif is gebruikt of niet. Wanneer je denkt dat er niets aan de hand is, kunnen problemen na een paar dagen optreden. Het is dus aan te raden altijd te handelen alsof er gif in de wond zit en de correcte hulp te zoeken.

Welke tanden?

Verreweg de meeste slangen hebben tanden. Alleen sommige ei-etende slangen hebben geen tanden. Kleine, naar achter gerichte tanden zijn het meest voorkomend. Hierbij komen de giftanden, die vaan langer zijn en verbonden zijn met gifklieren. Giftanden kunnen vast zitten of flexibel zijn. Flexibele tanden vouwen als het ware op in de bek, waardoor deze langer zijn. Verder kunnen de giftanden voor of achter in de bek bevestigt zijn.

• Aglyf wil zeggen dat de slang geen giftanden heeft. Het kan zijn dat de slang geen tanden heeft, maar wurgslangen worden ook aglyf genoemd
• Opisthoglyfe slangen hebben hun giftanden achterin de bek. Dit betekent dat de prooi pas wordt vergiftigd wanneer hij in de bek van de slang zit. Helpen met vertering is hierbij vrijwel het enige doel. Deze slangen zijn echter niet ongevaarlijk. Sommige kunnen dodelijk zijn wanneer de giftanden een mens bereiken.
• Proteroglyfe slangen hebben korte giftanden voorin de bek. Slangen met dit type tanden zijn vaak het meest giftig. Dit omdat het toedienen van het gif niet gemakkelijk is. Ze moeten hun prooi vasthouden met relatief kleine tanden. Deze slangen houden lang vast aan hun prooi.
• Een solenoglyfe slang / Bron: Popular Science Monthly Volume 46, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• Solenoglyf betekent ‘buisvormige tand’. Deze slangen hebben het verst ontwikkelde gifapparaat en uitzonderlijk grote giftanden die naar achteren gevouwen kunnen worden. Het gif wordt door deze slangen die geïnjecteerd, waardoor het uiterst effectief is. Slangen kunnen deze tanden zelfs gebruiken om de prooi in de bek te trekken. De tanden zijn hol en staan in direct verband met de gifklieren.

Combinaties tanden en gif

Het type tand en het type gif is vaak gelinkt, maar niet altijd. Doorgaans is de verdeling zoals hieronder aangegeven

Lees verder

• Slangen in Nederland en België
• Slangenbeten voorkomen
• Gebeten door een slang, wat nu?