Aanhoudende maagklachten door een breukje in het middenrif

Je hebt vaak last van brandend maagzuur. Je bent misselijk, 's nachts komt je eten regelmatig omhoog en je hebt een vervelende pijn achter je borstbeen. Als je deze klachten herkent, heb je mogelijk last van een breukje in je middenrif. De opening in je middenrif is dan groter dan normaal, waardoor het bovenste deel van je maag in de borstholte kan komen. Het is een veelvoorkomende aandoening, die in verreweg de meeste gevallen – hoewel zeer vervelend - onschuldig is. Het middenrif of diafragma is een soort dunne spierplaat en de belangrijkste ademhalingsspier. Het middenrif scheidt de buikholte van de borstholte. Het heeft een opening waardoor de slokdarm, slagaders, aders en zenuwen van je borstholte naar je buikholte gaan. Als deze opening groter is dan normaal, wordt dat een middenrifbreuk genoemd. Een middenrifbreuk kan op alle leeftijden voorkomen, kan aangeboren of later ontstaan zijn en komt naar schatting bij maar liefst 40% van de westerse bevolking van 60 jaar of ouder voor.

Als het breukje in het middenrif is aangeboren, wordt dit ook wel een hernia diafragmatica genoemd. Wanneer het breukje later is ontstaan, wordt meestal gesproken van een hiatus hernia. In de praktijk worden de termen echter vaak door elkaar gebruikt.

Wat gebeurt er bij een breukje in het middenrif

Een breukje in het middenrif hoeft geen klachten te veroorzaken. Het breukje kan soms dan ook al lange tijd aanwezig zijn, voordat het ontdekt wordt. De klachten ontstaan pas op het moment dat het bovenste deel van je maag door de opening in het middenrif omhoogkruipt van de buikholte naar de borstholte. Normaliter ligt de maag volledig in de buikholte. Ook de slokdarm, die je voedsel naar de maag vervoert, mondt in de buikholte uit in de maag. Wanneer de maag echter door de opening in het middenrif omhoog gekomen is, ligt de overgang van de slokdarm naar de maag in de borstholte. In de borstholte is veel minder ruimte, waardoor je slokdarm enigszins in het gedrang kan komen. Als gevolg hiervan sluit het sluitspiertje tussen de slokdarm en de maag vaak minder goed. Een goed werkende sluitspier (slokdarmkringspier) zorgt er normaal gesproken voor dat je eten wel van je slokdarm naar de maag kan, maar dat de inhoud van de maag niet in je slokdarm kan komen. Bij een slecht werkend sluitspiertje kan dit wel en dat veroorzaakt vaak dan ook de meeste klachten.

Veelvoorkomende klachten

De meest voorkomende klacht bij een breukje in het middenrif is brandend maagzuur. In de maag wordt maagsap aangemaakt, dat onder andere zoutzuur bevat. Dit zuur moet ons eten snel en goed verteren. Daarnaast moet het zuur ziekteverwekkers (virussen, bacteriën, schimmels) en andere stoffen die niet in ons lichaam thuishoren, uitschakelen. Maagzuur is dan ook een agressieve vloeistof. De maag zelf is met een dikke slijmlaag goed tegen de werking van het maagzuur beschermd. De slokdarm heeft deze dikke beschermlaag niet en kan dus veel minder goed tegen het bijtende zuur. Het maagzuur in de slokdarm geeft het bekende brandende, soms pijnlijke, gevoel.

Maagzuur en oprispingen

Door het niet goed functioneren van het sluitspiertje tussen de slokdarm en de maag, kan niet alleen maagzuur, maar ook (deels verteerd) eten vanuit de maag naar de slokdarm terugstromen. Als je ligt stroomt de inhoud van de maag makkelijker de slokdarm in, dan wanneer je zit of staat. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de meeste mensen vooral 's nachts last hebben van brandend maagzuur of van het omhoog komen van voedsel. Ook wanneer je voorover buigt of rekt (de slokdarm raakt dan nog meer in de verdrukking) is de kans op brandend maagzuur en oprispingen groter. Het (terug)stromen van de maaginhoud naar de slokdarm wordt ook wel reflux genoemd.

Brandend en pijnlijk gevoel in slokdarm en keel

Als de slokdarm regelmatig in aanraking komt met maagzuur, ontstaan klachten. De klacht die het meest gehoord wordt is een brandend of pijnlijk gevoel in je slokdarm en keel en een zure smaak in je mond. Daarnaast kan een gevoel van kramp of pijn ontstaan achter het borstbeen, die mogelijk uitstraalt naar de rug. Ook een geïrriteerde keel, hoesten, misselijkheid, braken en moeite met slikken (het gevoel alsof er iets in je keel blijft steken) komen regelmatig voor bij een breukje in het middenrif. De klachten zijn meestal het ergst na een zware maaltijd of als je ligt.

Irritatie of ontsteking van de slokdarm

Als er vaak maagzuur in de slokdarm aanwezig is, kan dit uiteindelijk leiden tot een irritatie of ontsteking van de slokdarm. Bij een langdurige slokdarmontsteking kan op den duur een zogenaamde Barrett-slokdarm ontstaan. Het slijmvlies van het onderste deel van de slokdarm is dan blijvend veranderd. Het witte, parelmoerkleurige slijmvlies van de slokdarm is vervangen door een roze, zalmkleurige bekleding. In deze nieuwe bekleding kunnen onrustige cellen (dysplasie) ontstaan, die gezien worden als het voorstadium van kanker. Iemand met een Barrett-slokdarm heeft dan ook een verhoogde kans op het ontwikkelen van slokdarmkanker. Gelukkig komt dit echter maar relatief weinig voor; bij minder dan 5% van de mensen met een Barrett-slokdarm ontwikkelt zich uiteindelijk slokdarmkanker.

Hoe ontstaat een breukje in het middenrif

Een breukje in het middenrif kan soms een aangeboren afwijking zijn. In de meeste gevallen levert dit nauwelijks problemen op. Bij sommige baby's is er echter sprake van een zeer ernstige vorm van een middenrifbreuk. De opening in het middenrif is dan veel te groot, waardoor niet alleen een deel van de maag, maar ook andere organen op de verkeerde plaats liggen. Deze organen kunnen dan ernstig bekneld raken, waardoor een levensbedreigende situatie kan ontstaan. Deze afwijking heet Congenitale Hernia Diafragmatica (CHD) en verschilt, zowel in klachten als behandeling, volledig van een 'normale' middenrifbreuk. De aandoening CHD wordt hier verder buiten beschouwing gelaten.

Een middenrifbreuk kan ook op latere leeftijd ontstaan. Meestal gebeurt dit als gevolg van een ongeval of door het verslappen van de spieren van je middenrif. Naarmate je ouder wordt, verslapt je middenrif. In combinatie met overgewicht, veel en heftig hoesten, roken of veel alcohol drinken, kan de verslapping van het middenrif leiden tot het ontstaan van een grotere opening en dus een breukje.

Onderzoek en behandeling

Wanneer je met je maagklachten bij de huisarts komt, kan hij je bij een vermoeden op een middenrifbreukje doorsturen naar het ziekenhuis voor nader onderzoek. De diagnose kan gesteld worden door een röntgenonderzoek of een kijkonderzoek van de maag. Bij een röntgenonderzoek of slikfoto krijg je eerst contrastvloeistof te drinken, waarna een röntgenfoto wordt gemaakt. Door de contrastvloeistof zijn de slokdarm en maag goed zichtbaar. Bij een kijkonderzoek van de maag of een gastroscopie, wordt met een endoscoop (een flexibele slang met een kleine videocamera en lampje) via je mond de slokdarm en maag bekeken. Als je maag gedeeltelijk in de borstholte ligt, is dit tijdens het onderzoek duidelijk te zien.

Maagzuurremmende medicijnen

In de meeste gevallen wordt een middenrifbreuk behandeld met maagzuurremmende medicijnen. Het breukje blijft dan bestaan, maar de klachten die door het brandend maagzuur worden veroorzaakt verdwijnen grotendeels. De maagzuurremmers voorkomen dus niet dat het maagzuur in de slokdarm komt, maar maken het maagsap veel minder zuur of zorgen voor een verminderde productie van maagzuur. Hierdoor heb je er veel minder last van en krijgen eventuele beschadigingen of ontstekingen in de slokdarm de kans om te helen. Door de medicijnen worden nieuwe beschadigingen of ontstekingen ook voorkomen.

Ingrijpende operatie

Bij een ernstige middenrifbreuk kunnen medicijnen onvoldoende resultaat bieden. In dat geval kan een operatie nodig zijn. Bij een zogenaamde anti-reflux operatie wordt onder volledige narcose het deel van de maag dat zich in de borstholte bevindt, teruggetrokken naar de buikholte. De opening in het middenrif wordt kleiner gemaakt en het bovenste deel van de maag wordt als een soort kraag om het onderste deel van de slokdarm gedraaid. De kracht van de kringspier van de slokdarm neemt zo toe en de maag kan niet meer omhoog komen door de opening van het middenrif. Een anti-reflux operatie is ingrijpend en heeft ook niet altijd het gewenste effect. Bij 10 tot 20% van de mensen zijn na de operatie de klachten niet of nauwelijks verdwenen. Bij 20 tot 30% van de mensen ontstaat na verloop van tijd opnieuw een breukje in het middenrif. In sommige ziekenhuizen wordt een nieuwe techniek gebruikt (endoluminale fundoplicatie). Hierbij wordt met een endoscoop via de mond de maag, ter hoogte van de slokdarmopening, naar binnen geplooid en vastgezet aan de wand van de slokdarm. Op deze manier wordt de natuurlijke overgang van de slokdarm naar de maag hersteld en verdwijnen de klachten.

Maatregelen die je zelf kunt nemen

Wanneer de klachten niet ernstig genoeg zijn voor een operatie of wanneer je liever geen operatie wilt, kun je zelf – eventueel in combinatie met maagzuurremmende medicijnen - een aantal (voorzorgs)maatregelen nemen om je klachten te verminderen. In de eerste plaats is het belangrijk om overgewicht en verstopping te voorkomen, omdat er door beide meer druk op de maag wordt uitgeoefend. Bij een verhoogde druk op de maag kan de maag makkelijker door de opening in het middenrif omhoog geduwd worden. Zorg dus dat je wat afvalt als dat nodig is, eet gevarieerd en vezelrijk, drink voldoende en beweeg regelmatig.

Om te voorkomen dat de maaginhoud makkelijk je slokdarm in kan stromen en om de productie van extra maagzuur tegen te gaan, kun je verder de volgende maatregelen nemen:

• Verhoog het hoofdeinde van je bed met ongeveer 20 cm. Door de zwaartekracht kan de maaginhoud moeilijker terugstromen in de slokdarm.
• Stop met roken en gebruik zo min mogelijk alcohol en cafeïne.
• Gebruik geen sterke kruiden en eet zo min mogelijk chocolade, pepermunt en citrusvruchten.
• Vermijd grote en vette maaltijden. Eet liever meerdere, kleine porties verspreid over de dag.
• Zorg dat je goed rechtop zit als je eet.
• Stop met eten en drinken drie uur voor je gaat slapen.
• Zak door je knieën als je moet bukken en buig niet voorover. Ga ook niet voorover hangen en doe liever geen buikspieroefeningen.
• Draag geen strakke of knellende kleding in de buurt van je maag (bv. een strakke broekriem). Hierdoor neemt de buikdruk toe en kan de maaginhoud makkelijker de slokdarm instromen.
• Vermijd stress en spanning zo veel mogelijk. Stress en spanning zijn van invloed op je maag en kunnen de zuurproductie verhogen.

Een breukje in het middenrif is in verreweg de meeste gevallen onschuldig en een operatieve behandeling is bijna nooit nodig. Een middenrifbreuk kan echter wel vervelende klachten veroorzaken, die het leven van alledag behoorlijk kunnen beïnvloeden. Met een relatief kleine aanpassing van je levensstijl en voedingspatroon, eventueel in combinatie met maagzuurremmende medicijnen, kun je je leven een stuk aangenamer maken.