Onverklaarbare maagklachten door overgevoelige maag

Ruim een kwart van de mensen heeft regelmatig last van zijn maag. Pijn, misselijkheid, brandend maagzuur en oprispingen zijn dan veelgehoorde klachten. Soms is een breukje in het middenrif, een maagzweer of een ontsteking van het maagslijmvlies de veroorzaker. Soms kan er ook helemaal geen lichamelijke afwijking gevonden worden die de aanhoudende klachten verklaart. In dat geval wordt gesproken van functionele maagklachten of een overgevoelige maag; onverklaarbare maagklachten dus. De maag speelt een belangrijke rol in onze spijsvertering. Via de slokdarm wordt ons eten naar de maag vervoerd. De maag is aan de binnenkant bekleed met een dikke laag slijmvlies. De klieren in het slijmvlies produceren maagsap, dat onder andere maagzuur en spijsverteringsenzymen bevat. Maagzuur is erg agressief. Het zoutzuur, dat een onderdeel is van maagzuur, moet ziekteverwekkers als bacteriën, virussen en schimmels doden. Het zoutzuur activeert ook de spijsverteringsenzymen, die ons voedsel zodanig moeten afbreken dat het later door de darmwand kan worden opgenomen.

Onder het slijmvlies van de maag, bevindt zich een laag met zenuwen en bloedvaten. De hersenen geven tal van prikkels aan de zenuwen, die hierop reageren en de maag aanzetten tot actie (bv. het produceren van maagzuur). De buitenkant van de maagwand bestaat uit een dikke spierlaag. Deze sterke maagspier zorgt ervoor dat voedsel in de maag goed wordt gemengd met het maagsap en wordt gekneed en fijngemalen.

Geen lichamelijke afwijking, wel aanhoudende klachten

Een aandoening aan de maag, zoals een maagzweer, een ontsteking van het maagslijmvlies of een breukje in het middenrif, kan vervelende en pijnlijke klachten veroorzaken. Deze aandoeningen moeten dan ook behandeld worden. Veel mensen hebben echter al lange tijd last van maagklachten, zonder dat hiervoor een lichamelijke afwijking kan worden gevonden. Aanhoudende klachten als pijn, misselijkheid, overgeven, brandend maagzuur, veel boeren, oprispingen en een opgeblazen en vol gevoel, dwingen de meeste mensen tot een regelmatig bezoek aan de huisarts. Maar zelfs na doorverwijzing naar het ziekenhuis en een uitgebreid maagonderzoek, komen geen lichamelijke afwijkingen aan het licht. Toch blijven de klachten bestaan. Deze aanhoudende maagklachten, waarvoor geen aanwijsbare oorzaak kan worden gevonden, worden functionele maagklachten of een overgevoelige maag genoemd.

Overgevoelige reactie op prikkels uit maag en darmen

Bij mensen met een overgevoelige maag reageert de maag te gevoelig op prikkels uit het maag-darmkanaal. Het is niet duidelijk of dit komt omdat de zenuwen van de maagwand zelf overgevoelig reageren of omdat de hersenen de prikkels vanuit de maag versterkt waarnemen. Ook de oorzaak van de overgevoeligheid is veelal onduidelijk. Bij het maag- en darmonderzoek blijkt dat het maagslijmvlies er normaal uitziet en er zijn ook geen andere zichtbare afwijkingen te vinden.

Soms blijkt uit onderzoek wel dat er sprake is van een verstoorde beweging van de spieren in de maagwand. De maagspieren trekken zich bijvoorbeeld niet regelmatig of onvoldoende samen. Het eten in de maag wordt hierdoor niet snel genoeg verwerkt en blijft te lang in de maag zitten (een zogenaamde 'luie maag'). Hierdoor ontstaan klachten als misselijkheid, overgeven en een drukkend gevoel op de maag. Soms zet de maagwand zich ook onvoldoende uit tijdens het eten of ontspant te weinig na het eten. Normaal gesproken zet de spierwand uit als er voedsel in de maag komt. Na de maaltijd ontspant de maag zich weer, zodat er meer ruimte in de maag komt voor het voedsel. Wanneer de maag onvoldoende uitzet of ontspant, kan dit tot klachten leiden als snel vol zitten, een opgeblazen gevoel en maagpijn. Er is bij onderzoek geen lichamelijke afwijking te vinden die verklaart waarom de spieren in de maagwand niet goed of onvoldoende bewegen.

Bij veel mensen met een overgevoelige maag zijn de klachten begonnen na een buikgriep of een bacteriële infectie van het maag-darmkanaal. Het lijkt er dan ook op dat een bacteriële of virale infectie ertoe kan leiden dat de maagspier zijn werk niet meer goed kan doen of extra gevoelig is geworden voor prikkels uit de maag en darmen.
Ook een verkeerd voedingspatroon, voedselintolerantie, roken of psychische factoren (stress, spanningen, angst) kunnen een overgevoelige maag veroorzaken. In de praktijk is er vaak sprake van een combinatie van meerdere factoren, die geleid heeft tot het ontstaan van een overgevoelige maag.

Maagonderzoek in het ziekenhuis

Door de aanhoudende klachten, zal de huisarts je op enig moment meestal doorsturen naar het ziekenhuis voor nader onderzoek. Hier wordt in eerste instantie vaak een kijkonderzoek van de maag (gastroscopie) uitgevoerd. De arts gaat met een flexibele slang met een camera en lampje, via je mond en slokdarm, naar je maag. Hij kan zo de binnenkant van je maag en slokdarm goed bekijken en een eventuele maagzweer, ontsteking van het maagslijmvlies of beschadiging van de slokdarm (door brandend maagzuur) aantonen of uitsluiten.

Aanvullend aan het kijkonderzoek van de maag, vindt soms een bloedonderzoek of ontlastingsonderzoek plaats. Dit wordt gedaan wanneer er een vermoeden bestaat dat je een bacteriële infectie hebt opgelopen (vooral de bacterie Helicobacter pylori is in dit verband berucht). Een virus verdwijnt snel uit je lichaam. Bacteriën zijn echter langer in je bloed en ontlasting te vinden.

Om te onderzoeken of de maagspier zich regelmatig en voldoende samentrekt en of je maag voedsel op een goede manier kan verwerken, kan de arts een maagontledigingsonderzoek uitvoeren (maagontledigingsscintigrafie). Dit onderzoek geeft een beeld van de snelheid waarmee de maag eten vervoerd naar de dunne darm. Je krijgt dan een soort pannenkoek te eten, waarin een kleine hoeveelheid radioactieve stof zit. Door de radioactieve stof is de pannenkoek goed te zien op de foto's die met een speciale camera of scanner gemaakt worden. Aan de hand van de foto's kan de arts zien hoeveel tijd je maag nodig heeft om de pannenkoek te verwerken.

Om te onderzoeken of de maagwand zich voldoende uitzet en ontspant, kan een drukmeting van de maag uitgevoerd worden (maagbarostat). Met behulp van een ballonnetje wordt dan onderzocht of de maagwand wel voldoende kan uitzetten zonder overgevoeligheid en of de maag zich wel voldoende ontspant na de inname van voedsel. Het ballonnetje wordt met een endoscoop (flexibele slang) via je mond en slokdarm, in de maag aangebracht en diverse keren opgeblazen.

De diagnose 'overgevoelige maag'

Wanneer er bij het kijkonderzoek van de maag en eventueel bloedonderzoek en ontlastingsonderzoek geen afwijkingen gevonden worden die de klachten verklaren, wordt meestal de diagnose overgevoelige maag gesteld. Om met zekerheid te kunnen zeggen dat je lijdt aan een overgevoelige maag of functionele maagklachten, moet je voldoen aan een aantal criteria. Deze criteria zijn vastgesteld door medische specialisten uit diverse landen en worden wereldwijd gehanteerd.

De criteria voor functionele maagklachten zijn:

• De patiënt heeft last van één of meer van de volgende symptomen: een vervelend, vol gevoel na de maaltijd, snelle verzadiging, pijn in de maagstreek, een brandend gevoel in de maagstreek.
• De klachten zijn minstens zes maanden geleden begonnen en de patiënt heeft gedurende minstens drie van die zes maanden één of meer van bovenstaande symptomen.
• Alle andere aandoeningen die de klachten kunnen verklaren, zijn uitgesloten.

Behandeling met medicijnen en een goed dieet

Het gericht behandelen van een overgevoelige maag is niet altijd eenvoudig. De oorzaak is immers niet bekend. Bij ernstige pijn, kan de arts pijnstillers voorschrijven. Wanneer je op eigen initiatief pijnstillers neemt, ben dan voorzichtig met aspirine en ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID's), zoals ibuprofen en diclofenac. Zij kunnen de maagklachten juist verergeren. Wanneer uit onderzoek is gebleken dat de spierwand van de maag zijn werk niet goed doet, kunnen eventueel medicijnen gegeven worden die ervoor zorgen dat de spieren beter en regelmatiger samentrekken en die de misselijkheid verminderen. Bij ernstige klachten worden soms antidepressiva in lage doseringen voorgeschreven. Deze blijken de prikkels vanuit het maag-darmkanaal te verminderen.

Naast medicijnen bestaat de behandeling verder vaak uit een dieetadvies en bepaalde leefregels. Zo is het belangrijk om regelmatig te eten, het eten goed te kauwen en erg grote en/of vette maaltijden te vermijden. Je maag heeft zo minder moeite met het verwerken van het voedsel, waardoor er minder klachten ontstaan. Een aantal voedingsmiddelen en dranken veroorzaakt vaak maagklachten: koffie, pepermunt, chocolade, koolzuurhoudende dranken, sterk gekruid eten en gasvormende voedingsmiddelen (bonen, koolsoorten, uien en prei). Deze producten kun je dan ook beter niet of zo min mogelijk nemen. Ook met het drinken van melk moet je voorzichtig zijn. In eerste instantie lijkt melk de klachten wellicht te verlichten, maar in grote hoeveelheden stimuleert melk juist de productie van maagzuur.
Door het drinken van alcohol en roken raakt het slijmvlies in de slokdarm en maag geïrriteerd. Wanneer je veel rookt, kan daarnaast het sluitspiertje tussen de maag en slokdarm verslappen. Hierdoor ontstaan klachten als brandend maagzuur, pijn achter het borstbeen en oprispingen. Voor mensen met maagklachten is het dan ook extra verstandig om te stoppen met roken en matig te zijn met alcohol. Tot slot is het belangrijk om stress en spanningen zo veel mogelijk te vermijden en te zorgen voor voldoende ontspanning. Spanning en stress stimuleren je lichaam om meer maagzuur aan te maken en kunnen de samentrekkende bewegingen van de maag vertragen of onregelmatig maken.

Een overgevoelige maag komt veel voor. En hoewel de klachten medisch gezien meestal niet ernstig zijn, kunnen ze wel heel vervelend en pijnlijk zijn en een grote invloed hebben op je dagelijkse leven. Een overgevoelige maag is bijna altijd een chronische ziekte. In aanvulling op eventuele medicijnen kunnen goede eet- en leefgewoonten echter een groot verschil maken. Een diëtist kan je hierbij helpen.

Ga bij aanhoudende maagklachten of bij een plotseling ontstane ernstige maagpijn altijd naar de huisarts.

Lees verder

• Aanhoudende maagklachten door een breukje in het middenrif
• Misselijk en een opgeblazen gevoel door een 'luie maag'