Fantoompijn na amputatie, wat kun je er tegen doen?

Fantoompijn is pijn die zich kan voordoen op de plek van een geamputeerd lichaamsdeel zoals een been of een arm. Veel geamputeerden krijgen ermee te maken. Dit kan een plotse zeer heftige pijn zijn maar het kan ook ervaren worden als een constant aanwezige zeurderige of brandende pijn. Soms hebben mensen zelfs het gevoel dat ze het geamputeerde lichaamsdeel nog kunnen bewegen. Wat is fantoompijn precies en wat kun je er tegen doen?

Fantoompijn na amputatie

• Wat is fantoompijn?
• Wat kun je doen tegen fantoompijn?
• Mirror box therapie
• Behandeling met medicatie
• Deep-brain stimulation

Wat is fantoompijn?

Fantoompijn is een zekere pijnsensatie op de plek van een geamputeerd lidmaat. De fantoompijn wordt vaak geassocieerd met de amputatie van een arm, been, hand of voet, maar het kan evengoed optreden na de amputatie van een borst of het trekken van een kies. Het komt dan ook vaker voor dan men wellicht zou denken.

Zo'n 70% van de mensen die de amputatie van een lidmaat hebben moeten doormaken krijgt in de eerste periode te maken met fantoompijn. Dit komt nog eens bovenop het trauma van de amputatie zelf, wat ook een zeer heftige impact kan hebben op een mens. Bij circa 20% van deze mensen verdwijnt het verschijnsel in de loop der tijd, maar de rest zal er altijd in zekere mate last van blijven houden. Het verloop is meestal zo dat het zich aanvankelijk voordoet in aanvallen van pijn met een wisselende frequentie en hevigheid, en dat het na een tijd een soort gelijkblijvende pijn wordt. Sommigen patiënten voelen de pijn altijd. De pijn kan stekend of brandend zijn maar kan ook optreden als een soort tinteling zoals bij een slapende voet.

Fantoompijn is globaal in te delen in de volgende vier categorieën:

• Sensatie gerelateerd aan de houding, lengte of volume van het geamputeerde lichaamsdeel waarbij het lijkt alsof bijvoorbeeld het been er nog gewoon zit en beweegt zoals normaal.
• Het gevoel dat het geamputeerde lichaamsdeel ongecontroleerd beweegt.
• Pure pijn in de vorm van jeuk, steken, druk, etc.
• Telescoping: het gevoel dat het geamputeerde lichaamsdeel langzaam korter wordt.

Wat kun je doen tegen fantoompijn?

Er zijn diverse methoden om fantoompijn te bestrijden ontwikkeld. Artsen kunnen medicatie voorschrijven tegen de pijn. Antidepressiva helpen soms zelfs tegen de pijn in het afgezette lidmaat. Psychologisch hulp komt echter het meeste voor. Zo worden bijvoorbeeld lichtmassage, elektrische stimulatie en warm/koude therapie ingezet. Verschillende patiënten boeken daarmee verschillende resultaten. Ik zal een aantal behandelingen doornemen die relatief veel succes hebben gehad.

Mirror box therapie

Mirror box therapie speelt in op de illusie de afgezetten arm of hand nog te kunnen bewegen door somatosensorische en motor pathway coupling tussen de fantoomarm en de echte nog aanwezige arm. Veel patiënten ervaren pijn doordat de afgezette arm niet meer kan worden bewogen en de illusie dit dan toch te kunnen biedt vaak verlichting van de pijn. Het idee achter deze theorie is dat de fantoomarm als verlamd voelt omdat geen interactie is tussen de arm en de hersenen die iets anders aangeeft. Op het moment dat deze feedback er wel komt door de visuele bevestiging dat bewegen mogelijk is, kan deze blokkade als het ware worden opgeheven waardoor men uit deze impasse raakt.

Ondanks dat de therapie voor sommige patiënten goed resultaat heeft gehad is het nog steeds niet erg wijdverbreid als methode tegen fantoompijn. Er zijn zelfs artsen die er helemaal niet in geloven, maar een placebo-effect is natuurlijk ook een effect!

Behandeling met medicatie

Behandeling met medicatie heeft meestal plaats in combinatie met andere fysieke behandelingen. Wanneer het gebruikt wordt in combinatie met fysiotherapie of massage kan de dosis vaak ook omlaag worden bijgesteld op het moment dat dit resultaat heeft. Antidepressiva zoals amitriptyline worden wel gebruikt, als ook sodium kanaal blockers zoals carbamazepine worden gebruikt om de chronische pijn te verlichten. In sommige gevallen worden zelfs opiaten als ketamine, calcitonin of lidocaine ingezet.

Deep-brain stimulation

Deep brain stimulation is een chirurgisch methode om fantoompijn te verlichten. Voorafgaand aan de behandelingen krijgt de patiënt hersenscans, zoals bijvoorbeeld een PET scan en een functionele MRI scan om te kunnen vaststellen waar de pijn precies vandaan komt. Tegenwoordig kan die met veel precisie worden vastgesteld. De operatie wordt vervolgens uitgevoerd onder lokale verdoving, omdat de patiënt tijdens de operatie met de arts moet kunnen blijven communiceren.

Tijdens de operatie worden een aantal elektroden op vastgestelde punten in de hersenen geplaatst. Als de elektrode op zijn plaats zit kan worden bepaald wanneer de pijn bij de patiënt maximaal wordt verlicht. Zodra dit punt gevonden is wordt de elektrode aan de schedel vastgemaakt. In een tweede operatie worden dan een kastje dat met de elektroden in verbinden staat geïmplanteerd in de borst. Het kastje kan signalen afgeven waardoor de elektroden hun werk doen. Dergelijke vormen van chirurgie zijn ook uitgevoerd bij mensen die lijden aan ernstige vormen van de Ziekte van Parkinson en ook hier heeft het resultaat. Bij patiënten met fantoompijn is vastgesteld dat het de pijn gemiddeld 50% verminderen kan.