Gordelroos: een lastige, pijnlijke huidinfectie

Gordelroos is een plotseling optredende huidinfectie waarbij rode vlekken en kleine, met vocht gevulde blaasjes ontstaan. De uitslag is zeer pijnlijk en kan jeuken. Gordelroos begint vaak rond de taille of de buik en beperkt zich tot één kant van het lichaam. De huiduitslag is besmettelijk en kan via de lucht of het vocht uit de blaasjes aan andere personen worden overgebracht. Gordelroos wordt veroorzaakt door het waterpokkenvirus en ontstaat vooral bij mensen van zestig jaar en ouder.
Jaarlijks worden ongeveer 3 op de 1.000 mensen getroffen door gordelroos (herpes zoster). In totaal krijgt 1 op de 5 mensen in zijn leven gordelroos. De aandoening wordt vooral gezien bij oudere mensen en kan overal op het lichaam voorkomen. De voorkeursplekken zijn echter de romp (50% van de gevallen), de armen (20%) en het gezicht (15%). Op de buik en taille heeft de huiduitslag de vorm van een gordel of een band. Vandaar ook de naam 'gordelroos'. De huiduitslag komt altijd aan slechts één zijde van het lichaam of het gezicht voor. Een gordelroosinfectie wordt veel meer gezien in de zomer dan in de winter.

Gordelroos op het lichaam

De typische huiduitslag bij gordelroos / Bron: James Heilman, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Bij gordelroos raken bepaalde zenuwcellen uit het ruggenmerg, meestal degene die in verbinding staan met de huid, geïnfecteerd. De klachten beperken zich over het algemeen dan ook tot dat deel van de huid dat door de bewuste zenuwcellen wordt bediend. Nog voor de huiduitslag zichtbaar is, treden een branderig gevoel, tintelingen en pijn op op een specifieke plek op de huid. De pijn lijkt in eerste instantie op lichte elektrische schokjes, maar verandert geleidelijk in een soort spierpijn. De pijnlijke plek is, evenals de latere huiduitslag, meestal vrij scherp begrensd. In dit stadium ontstaan soms ook koorts en griepachtige verschijnselen.

Indrogende blaasjes met korstvorming / Bron: Gentgeen, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Na enkele dagen wordt de pijnlijke plek rood en verschijnen er kleine rode pukkeltjes, die snel overgaan in met vocht gevulde blaasjes of blaren. Het vocht in de blaasjes is eerst helder, maar wordt later troebel. De blaasjes liggen in groepjes bij elkaar en kunnen erg jeuken en pijn doen. Gedurende een week komen er steeds nieuwe blaasjes bij. De huid ter plekke is extreem gevoelig, branderig en zeer pijnlijk. Ook kunnen de lymfeklieren in de buurt van de huiduitslag pijnlijk en opgezet zijn. Na twee tot zes weken drogen de blaasjes in en verdwijnt de rode plek. Op de verdroogde blaasjes verschijnen korstjes, die vanzelf van de huid afvallen. De huid blijft hierna meestal nog een paar weken vlekkerig. Gordelroos kan - zeker als je de bultjes openkrabt - littekentjes achterlaten. Bij sommige mensen (vooral ouderen) blijven de aangedane plekken nog maanden, soms zelfs jaren, erg pijnlijk. Dit wordt ook wel het 'Postherpetische pijn syndroom' genoemd.

Gordelroos in het gezicht

Gordelroos op het lichaam is erg pijnlijk, maar op zich niet gevaarlijk. Dit geldt veel minder voor gordelroos in het gezicht. Deze vorm komt vaker voor bij oudere mensen en kan leiden tot een ernstige oogontsteking. Het risico hierop is vrij groot als de blaasjes dicht bij het oog of op de zijkant en de punt van de neus zitten. Als de oogontsteking niet behandeld wordt, kan er blijvende schade ontstaan aan het oog en kan het gezichtsvermogen blijvend achteruitgaan. Bij gordelroos in het gezicht ontstaat meestal ook zeer hevige hoofdpijn, die al optreedt voor de huiduitslag zichtbaar is. Een enkele keer raken, naast de huidzenuwen, ook andere zenuwtakken in het gezicht door het virus geïnfecteerd. Hierdoor kan het gehoor verminderen, duizeligheid optreden, de smaak verminderen of een verlamming ontstaan van sommige gezichtsspieren. Dit wordt ook wel het 'Syndroom van Ramsay Hunt' genoemd. Bij de meerderheid van de mensen verdwijnen deze klachten, na behandeling, echter weer. Het 'Postherpetische pijn syndroom', waarbij de aangedane plekken soms jarenlang zeer pijnlijk blijven, komt bij gordelroos in het gezicht vaker voor dan bij gordelroos op het lichaam.

Waardoor wordt gordelroos veroorzaakt

Gordelroos wordt veroorzaakt door het varicella-zoster virus. Dit virus is ook verantwoordelijk voor de ziekte waterpokken, die vrijwel alle kinderen krijgen. Als een kind waterpokken heeft, ruimt het afweermechanische van het lichaam de meeste viruscellen op. Een deel van de viruscellen blijft echter achter in de zenuwen van het ruggenmerg. Vooral in de zenuwen die in verbinding staan met de huid verschuilen zich veel viruscellen. Het varicella-zoster virus blijft zo gedurende je hele leven in je lichaam aanwezig. Normaal gesproken veroorzaakt het geen problemen. Soms wordt het echter ineens weer actief. De exacte oorzaak is niet bekend, maar vaak steekt het virus weer de kop op wanneer de weerstand (sterk) verminderd is. Hoe ouder we worden, hoe minder over het algemeen onze natuurlijke weerstand is. Om die reden wordt gordelroos waarschijnlijk ook vooral gezien bij mensen van zestig jaar of ouder. Ook bij mensen die ernstig ziek zijn of die medicijnen gebruiken die de afweer onderdrukken (bijvoorbeeld prednison), komt gordelroos echter vaker voor.

De viruscellen die weer actief geworden zijn, verplaatsen zich vanuit de zenuwen via de zenuwbanen naar de huid. In het gebied van de huid dat door de betreffende zenuwbaan wordt verzorgd, vermeerderen de viruscellen zich snel. Het gevolg is een lokale, pijnlijke huiduitslag (gordelroos).

Gordelroos is besmettelijk

Iemand die lijdt aan gordelroos kan het virus op andere mensen overdragen. Gordelroos is het meest besmettelijk in de periode dat er blaasjes op de huid aanwezig zijn. Het virus kan dan via de lucht of via het vocht uit de blaasjes worden overgedragen. Als de huiduitslag erg lokaal voorkomt, is de kans op verspreiding door de lucht echter vrij klein. Personen die nog nooit een infectie met het varicella-zoster virus hebben doorgemaakt, kunnen bij een besmetting de ziekte waterpokken krijgen. In de praktijk zijn dit vaak (jonge) kinderen. Het virus kan gevaarlijk zijn voor (ongeboren) baby's. Het is dan ook belangrijk om, wanneer je gordelroos hebt, het contact met jonge kinderen en zwangere vrouwen te vermijden. Andersom kan het contact met een kind met waterpokken, bij oudere mensen soms een aanval van gordelroos uitlokken. Net als waterpokken, krijg je in principe ook maar één keer in je leven gordelroos. In zeldzame gevallen, wanneer er sprake is van een sterk verzwakte afweer, kan een gordelroosinfectie meerdere keren bij dezelfde persoon voorkomen.

De behandeling van gordelroos

Hoewel gordelroos over het algemeen vanzelf geneest, is het toch verstandig om bij een vermoeden hierop naar de huisarts te gaan. Bij huiduitslag in het gezicht, is dit echt noodzakelijk. De aandoening kan dan een ernstige oogontsteking veroorzaken, die tot blijvende schade aan het oog kan leiden. De huisarts zal de gordelroos meestal snel herkennen. Indien nodig kan een beetje vocht uit de blaasjes op kweek worden gezet en onder de microscoop worden onderzocht. Het virus is hiermee met zekerheid aan te tonen.

Het varicella-zoster virus onder de microscoop / Bron: CDC/Dr. Erskine Palmer/B.G. Partin, Wikimedia Commons (Publiek domein)

Bij gordelroos op het lichaam wordt meestal volstaan met medicijnen tegen de pijn en eventueel (zinkoxide) zalf die ervoor zorgt dat de blaasjes sneller indrogen. Bij erge jeuk kan een speciale vloeistof of crème gebruikt worden, die je op de huid moet smeren. Soms worden antivirale tabletten (bijvoorbeeld aciclovir, valaciclovir of famciclovir) voorgeschreven. Als in de eerste drie dagen van de infectie met deze medicijnen gestart wordt, duren de gordelroosaanval en de periode met pijn meestal minder lang. Antivirale medicijnen worden vrijwel altijd voorgeschreven bij gordelroos in het gezicht, bij mensen met een sterk verlaagde weerstand en bij vroeg ontdekte gordelroos bij oudere mensen. Een oogontsteking die veroorzaakt is door gordelroos in het gezicht, kan behandeld worden met oogdruppels, oogzalf of tabletten. Heeft de gordelroos ook het oor geïnfecteerd dan wordt soms prednison voorgeschreven. Een enkele keer is antibiotica noodzakelijk om een secundaire bacteriële infectie van de huid te bestrijden. Bij een zeer ernstige gordelroosinfectie kan opname in het ziekenhuis nodig zijn. Je krijgt de medicijnen dan via een infuus toegediend.

Gordelroos geneest meestal binnen een paar weken. Om in de tussentijd de verspreiding van de infectie tegen te gaan, is een goede hygiëne belangrijk. Was je handen met water en zeep als je de blaasjes hebt aangeraakt. Ze blijven besmettelijk totdat ze zijn ingedroogd. Laat je huid zo veel mogelijk met rust en bedek de aangedane plekken eventueel met zacht wondgaas om het schuren van kleding te voorkomen. Je mag gewoon douchen of in bad gaan.

Voor het 'Postherpetische pijn syndroom', waarbij de aangedane plekken maanden of zelfs jaren zeer pijnlijk blijven, is behandeling door de neuroloog of anesthesist nodig.

Het is sinds kort mogelijk om gordelroos te voorkomen met een éénmalige vaccinatie. Dit vaccin is bij de huisarts verkrijgbaar.