Wintertenen en winterhanden: een pijnlijk ongemak

De ijzige kou kan in de winter voor nogal wat ongemakken zorgen. Veel mensen hebben vooral in deze periode last van wintertenen of winterhanden: rode, pijnlijke, gloeiende, hevig jeukende zwellingen van tenen of vingers. De oorzaak is een verkeerde reactie van de kleine bloedvaatjes in de huid op een lage temperatuur. De pijnlijke plekken verdwijnen meestal binnen een paar weken vanzelf weer. Wintertenen en winterhanden komen meer voor bij vrouwen dan bij mannen. De aandoening wordt in de medische wereld perniones of pernio genoemd. Hoewel de verschijnselen het meest gezien worden aan de voeten (tenen, hielen) en handen, kunnen in principe alle delen van het lichaam die aan kou worden blootgesteld erdoor getroffen worden. Vooral de oorranden, neuspunt en onderbenen zijn – naast de voeten en handen - kwetsbaar.

Verkeerde reactie bloedvaatjes

Als je in een koude omgeving bent, laten de kleine, oppervlakkige bloedvaatjes normaal gesproken minder bloed door. De huid krijgt zo minder bloed toegevoerd, waardoor de temperatuur ter plekke daalt. De kerntemperatuur van je lichaam blijft op deze manier echter op het juiste niveau; er gaat geen onnodige warmte verloren. Pas wanneer de temperatuur van je huid te laag wordt, gaat je lichaam weer reageren. De kleine vaatjes worden nu juist wijd open gezet, waardoor de huid heel snel opwarmt. Je huid wordt op dat moment rood en gaat gloeien. Dit is een normale reactie.

Wanneer je last hebt van wintertenen of winterhanden, dan reageren je bloedvaten echter niet op de normale manier. De iets grotere vaatjes in de huid worden - wanneer je in een koude omgeving bent – op de juiste wijze dichtgeknepen. Wanneer de temperatuur van je huid echter te laag wordt, blijven deze vaatjes gesloten. Ze gaan dus niet, zoals dat zou moeten, wijd open staan. De kleinste bloedvaatjes proberen de aanhoudende afsluiting van de grotere vaatjes op te vangen, door maximaal te openen. Als gevolg hiervan ontstaan de klachten aan je voeten of handen.

Pijnlijke en jeukende rode plekken

De plekken op de huid die aan de kou zijn blootgesteld worden rood tot zelfs donkerblauw, gloeien, tintelen, jeuken en doen pijn. De plekken zijn meestal scherp begrensd. De klachten ontstaan acuut en worden erger wanneer je in een warme omgeving komt of probeert je voeten en handen op te warmen. Soms ontstaan er blaren, zweertjes of wondjes op de tenen of vingers, die een enkele keer zelfs flink kunnen ontsteken als gevolg van een bacteriële infectie.

Zonder verdere behandeling verdwijnen de pijnlijke plekken meestal binnen een paar weken vanzelf. Je zult dan wel moeten voorkomen dat je huid aan nog meer kou wordt blootgesteld. Er zijn eventueel zalven beschikbaar die de huiddoorbloeding verbeteren. Voorbeelden zijn capsicum crème 0.075% FNA (op recept verkrijgbaar) of Midalgan Forte (zonder recept bij drogist of apotheek verkrijgbaar). Als de klachten ernstig zijn, kan de huisarts vaatverwijdende medicijnen voorschrijven (bijvoorbeeld Nifedipine, felodipine of amlodipine). Een enkele keer wordt een operatie uitgevoerd. De zenuwen die het samentrekken van de bloedvaten veroorzaken, worden dan doorgeknipt. Het nut van deze operatie wordt echter niet door alle medici onderschreven.

Oorzaak wintertenen en winterhanden

Waarom de bloedvaatjes in de huid niet op een normale manier reageren op kou, is grotendeels onbekend. Een langdurige blootstelling aan ernstige kou, in combinatie met een hoge luchtvochtigheid en wind spelen hierbij in elk geval een rol. Evenals het dragen van onvoldoende beschermende of te strakke kleding of (hand)schoenen.

Erfelijkheid is een mogelijke factor; de aandoening komt vaak bij meerdere leden van dezelfde familie voor. Ook roken en het gebruik van geneesmiddelen die ervoor zorgen dat de bloedvaatjes zich samentrekken, kunnen een rol spelen in het optreden van perniones. Wintertenen en winterhanden worden daarnaast vaker gezien bij mensen met overmatig zwetende voeten of handen en bij mensen met een slechte voedingstoestand, zoals anorexia nervosa. Een enkele keer wordt de aandoening veroorzaakt door een onderliggende vaataandoening. Een bekend voorbeeld hiervan is het fenomeen of de ziekte van Raynaud.

Bij het fenomeen of de ziekte van Raynaud trekken de kleine slagaders zich door kou of emoties soms ineens samen. De bloedstroom naar vooral voeten en handen vermindert hierdoor. De tenen en vingers worden eerst wit en koud. Door het gebrek aan zuurstof kleuren ze vervolgens blauw. Als de bloedstroom zich herstelt, worden de voeten en handen rood en gaan tintelen. Vaak kan er geen duidelijke oorzaak gevonden worden voor de ziekte van Raynaud. Soms wordt de aandoening veroorzaakt door het gebruik van bepaalde geneesmiddelen (bijvoorbeeld bètablokkers), aanhoudende trillingen (door bijvoorbeeld boren of kettingzagen) of een zware belasting van de vingers (bijvoorbeeld bij typisten en pianisten). In een kleine minderheid van de gevallen is er sprake van een ernstiger onderliggende ziekte (zoals arteriosclerose, de ziekte van Buerger, kleine bloedstolsels of een auto-immuunziekte die het bindweefsel aantast). De ziekte van Raynaud begint meestal op vrij jonge leeftijd en komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Vrij milde aanvallen, zonder onderliggende oorzaak, komen het meeste voor. Behandeling is in dat geval niet nodig. Om een aanval zo veel mogelijk te voorkomen, gelden dan dezelfde adviezen als bij wintertenen of winterhanden.

Wintertenen en winterhanden voorkomen

Wanneer je regelmatig last hebt van wintertenen of winterhanden, dan is het belangrijk om langdurige blootstelling van je voeten en handen aan lage temperaturen te vermijden. Draag dus goed isolerende, warme en dikke sokken en handschoenen als je naar buiten gaat en laat je kleding niet nat worden. Zorg er ook voor dat je schoenen en handschoenen niet te strak zitten. De isolatie is anders onvoldoende en de bloedcirculatie wordt bemoeilijkt. Je kunt de lokale bloedvoorziening in je voeten en handen eventueel verbeteren door ze regelmatig te masseren en door enige tijd voor de winter wisselbaden te nemen (afwisselend koud en warm water gedurende 2 tot 3 minuten).

Probeer verder snelle en grote temperatuurwisselingen te voorkomen; stel je voeten en handen gedoseerd bloot aan (erge) kou of warmte. Roken wordt afgeraden; nicotine heeft een vaatvernauwend effect, waardoor de klachten alleen maar erger worden. Ook geneesmiddelen die leiden tot het samentrekken van de bloedvaten verergeren de klachten. Bespreek met je huisarts of je het gebruik van deze medicijnen (tijdelijk) kunt verminderen of stoppen. Drink, tot slot, geen alcohol net voor je de kou ingaat en beweeg je voeten en handen regelmatig en voldoende.

Lees verder

• Veelvoorkomende oorzaken van koude handen en voeten