Is paranormale begaafdheid flauwekul?

Wat is er waar van het paranormale gedoe dat de argeloze toeschouwer telkens opnieuw doet opschrikken? Volgens kritische geesten is het flauwekul en volksverlakkerij. Uri Geller, Rostelli, Jomanda en haar huidige religieuze collega’s trekken volle zalen. Het publiek verbaast zich over hun ‘bovennatuurlijke krachten’. De wonderdoeners spinnen er goed garen bij. Ze nemen naar verluidt iedereen in de maling met ‘list en bedrog’ en worden er rijk van. Het bewijs dat ze paranormaal begaafd zijn is nooit geleverd. Aldus de Amerikaanse goochelaar en scepticus James Randi (1928-2020) die in het verleden de wereld over reisde om de mensen ervan te overtuigen dat paranormale begaafdheid niet bestaat.

Inhoud

• ‘En als ik één keer in mijn handen klap...’
• Mediums en paragnosten
• Sceptici en bedrog
• Paranormale gaven?
• Gebedsgenezing
• James Randi
• Goochelen

‘En als ik één keer in mijn handen klap...’

‘... zult u stomverbaasd zijn!’ Kritische geesten ten spijt, men wil nu eenmaal in principe heel graag geloven dat bepaalde mensen paranormaal begaafd zijn. Het is van alle eeuwen. Men zou bijna zeggen dat het collectief in de genen verankerd is, een cumulatieve erfenis uit vervlogen dagen die zijn wortels heeft in het sjamanisme. Dat zeggen de sceptici. In elk geval zijn bovennatuurlijke gaven nooit bewezen, ongeacht hoe stellig velen het tegendeel beweren.

Sceptisch
Wellicht heeft het geloof in bovennatuurlijke gaven te maken met troost zoeken in een harde wereld die niets en niemand ontziet. Paranormale fenomenen zijn bijvoorbeeld telekinese, telepathie, kaartlezen, gebedsgenezing en het geloof in spoken, (aarts)engelen en andere bovennatuurlijke, goddelijke wezens, waarbij opnieuw het woordje ‘troost’ om de hoek komt kijken. De wetenschap staat er in elk geval zeer sceptisch tegenover en kan met anekdotes niet uit de voeten. De wetenschap wil immers altijd bewijzen zien. En die zijn er kennelijk niet.

Mediums en paragnosten

Er is echter ook geen bewijs dat wonderen, paranormale verschijnselen en bovennatuurlijke gaven niet bestaan. Beide kampen kunnen dus makkelijk voet bij stuk houden. Ook de paragnosten. Aangezien nooit bewezen is dat paranormale waarneming bestaat, is de betrouwbaarheid van een medium (zoals een paragnost) ook nooit objectief vast te stellen. Het heeft kortom alles te maken met vertrouwen, niet met bewijs. En in de wetenschap is 'vertrouwen' een zeer wankele basis, uitzonderingen daargelaten.

Sceptici en bedrog

Veel kritische geesten vragen zich af hoe het komt dat ‘verstandige’ mensen zich zo in de luren laten leggen door bijvoorbeeld iemand als Uri Geller. De sceptici beschouwen zijn manipulaties als boerenbedrog. Dat geldt ook voor de optredens van Rostelli. Zelfs als het gaat om Jomanda en de talloze andere Europese en vooral Amerikaanse gebedsgenezers, die volgens velen misbruik maken van het wanhopige vertrouwen van hulpzoekenden, zieken en hen die nergens anders – daar is het woordje weer – troost kunnen vinden.

Ervaringen
Zoals gezegd is nooit bewezen dat paranormale gaven bestaan. Toch hebben velen ervaringen die thuishoren bij wat men paranormaal noemt. Zoals het schouwen van de toekomst, stemmen horen van overledenen en andersoortige geesten, handoplegging, levitatie, heldervoelen, helderruiken, kennis uit een vorig leven, het gebruik van de tarot en astrologie. En zo kan men nog wel even doorgaan. Het lijstje is schier eindeloos lang.

Paranormale gaven?

De emoties lopen nog steeds hoog op als het om de integriteit van Uri Geller gaat. In de jaren zeventig – maar ook nu nog – was hij het gesprek van de dag: thuis, op de werkvloer en zelfs in kerk en moskee. Feit is dat Geller altijd zijn eigen lepels meenam naar de shows. Het is ook een feit dat men lepels metaalmoe kan maken door ze een paar keer te buigen. Sommige lepels gaan dan vanzelf slap hangen.

Macht der getallen
En die horloges dan? Afgedankte, stuk gewaande horloges die plotseling weer gingen lopen, thuis voor de buis. Met paranormaal heeft dat evenmin iets te maken, wel alles met bedrog. In de tijd dat Uri Geller iedereen versteld deed staan, bestonden er praktisch alleen maar opwindhorloges. Wie indertijd zijn oude, afgedankte horloge uit de kast haalde, het opwond, in zijn hand nam of het voor de televisie legde, kon er zeker van zijn dat de olie in het horloge opgewarmd werd. Wellicht dat het uurwerkje het daarna weer een tijdje deed. Vervolgens ging de macht van de getallen spreken. Als honderdduizenden kijkers braaf deden wat Uri Geller van hen vroeg, en het trucje lukte bij een paar duizend ‘gelovigen’, was de proef geslaagd en de paranormale gave zogenaamd bewezen.

Gebedsgenezing

Van Jomanda wordt beweerd dat ze een genezend medium is, zoals van talloze andere religieuze gebedsgenezers. Vooral in Amerika zijn ze niet te tellen. Velen noemen hen volksverlakkers. Anderen zijn ervan overtuigd dat ze daadwerkelijk kunnen genezen, getuige hun persoonlijke ervaringen en die van anderen. De ‘healings’ van Jomanda, waarbij ze zogenaamde liefdesenergie gebruikte, zijn wereldberoemd en spreken nog steeds tot de verbeelding.

Ontmaskerd
Talloze keren is geprobeerd haar te ontmaskeren. Zoals in de onthullende artikelen in De Telegraaf (1994), de Nieuwe Revu en in televisieprogramma’s over een gefingeerde rolstoelpatiënt, het vermeende financiële gewin (hoewel dat geen argument is) en het gedoe over een brouwseltje van levertraan, honing en salieblaadjes dat kanker zou genezen. En de affaire-Silvia Millecam zit bij velen nog vers in het geheugen. De meningen zijn sterk verdeeld over de integriteit van al die gebedsgenezers. De vraag is of dat wat uitmaakt als iemand in medisch opzicht baat heeft bij de ‘paranormale’ sessies en zich daarna een stuk beter voelt.

James Randi

James Randi (1928-2020) was een Amerikaanse goochelaar en scepticus, tevens fervent bestrijder van de pseudo-wetenschappen. Hij nam alles genadeloos onder de loep, waaronder homeopathie, wat hij bedrog noemde. Randi was een vooraanstaand lid van de CSIOP, een vereniging die onderzoek doet naar de verrichtingen van astrologen, gebedsgenezers en andere wonderdoeners.

Goochelen

Hij reisde de wereld over met zijn komische Chimaera-lezing, waarbij hij aantoonde hoe makkelijk goedgelovigen – vrijwel altijd mensen die troost zoeken in het leven – om de tuin kunnen worden geleid. Hij deed verschillende goocheltrucs voor, waaronder het buigen van een lepel, en had een miljoen dollar uitgeloofd voor wie kon aantonen dat zogenaamde paranormale gaven de toets van het gezond verstand, het kritisch denken en grondig wetenschappelijk onderzoek kunnen doorstaan. Dat geld heeft hij altijd in zijn zak weten te houden.

Lees verder

• Illusie en illusionaire vervalsing
• De invloed van planeten op gezondheid en ziekte
• Zo herinner je je dromen beter – houd een droomdagboek bij
• Bestaat Shangri-La echt?
• Het einde der tijden – aan onheilsprofeten geen gebrek