Wonderolie of Ricinus communis

Wanneer was het ook al weer. Terroristen in Engeland probeerden het volk te vergiftigen met het dodelijke ricine. Wat kwam die naam me bekend voor! Ricine, ja van Ricinus communis, de Wonderboom van de wonderolie. Een mij zo bekend middeltje uit de volksgeneeskunde. Een mooi voorbeeld, hoe gezondheid en giftigheid zo dicht bij mekaar liggen.

Geschiedenis van de wonderolie

De oude Egyptenaren gebruikten al 4000 vC. wonderolie (van de wonderboom) en noemden dat ,,cici" of ,,kiki"; het Latijnse „ricinus" teek, verwijst naar de vorm van de zaden die lijken op een wel erg grote teek, maar het is ook heel goed mogelijk dat de zaden hun naam aan de teken gegeven hebben.

De naam „wonderboom" is ontstaan omdat hij zo ongelooflijk snel groeit (in een halfjaar bereikt hij een hoogte van 2 m) en ook omwille van zijn medicinalewerking. Dodoens schreef al in 1554 in zijn kruidenboek: „Dertig saden ofte korenkens van Wonderboom suyver ghemaeckt ende uyt haer schellen gedaen / kleyn ghestooten ende met eenighen dranck inghenomen / maken kamergang/ ende doen braken/ ende jaghen soo uyt den lijfve taeye koude fluymen/ ende waterachtighe vochtighe­den." Er staat niet voor niets dat de zaden ontdaan moeten worden van de vliezen, omdat er overlijdensgevallen bekend zijn door het eten van 3-10 zaden door de toxine ricine waardoor het bloed stolt. Als de zaden op een juiste wijze geperst worden komt deze giftige ricine niet in de olie, de ricine is ook alleen maar oplosbaar in water..

Ook in India is de werking van de wonderboom al van oudsher bekend en in China werden de zaden als ,,Pei-ma" al vermeld in het geneesmiddelenboek uit de T'ang-dynastie (618-907). Behalve een geneesmiddel was wonderolie van oudsher ook een brandstof en tegenwoordig een van de technisch meest gewaardeerde smeerolies (bv. voor vliegtuigen), verder wordt wonderolie gebruikt in cosmetica.

Afkomst en teelt

Waarschijnlijk is Afrika het stamland van de plant, in Erythrea komen nog wilde soorten in het wild voor. De wonderboom wrdt nu echter in de hele wereld gecultiveerd, in de tropen wordt hij ouder en vormt dikke, houtige, 10-12 m hoge stammen; in Zuid-Europa is het een 2-3-jarige struik, in Midden-Europa slechts een 1-jarige struik die hooguit 2 m hoog is. Bij ons word hij vooral als eenjarige sierlijke bladpant gekweekt, die in gemeenteplantsoenen regelmatig gecombineerd wordt met bloemen.

Gebruik: Oleum en semen Ricini

De rijpe zaden worden geperst en de olie medisch, cosmetisch en technisch gebruikt. In Europa en Amerika worden ook de verse bladeren gebruikt ter stimulering van de zogafscheiding bij zogende moeders. In de zaden vinden vette olie met de glyceriden van ricinolzuren (tot 90%), het enzyme toxalbumine ricine, de alkaloïde ricinine en bitterstof.
Wonderolie is een betrouwbaar laxeermiddel zonder de maag- en darmslijm­vliezen te prikkelen. De werking blijft beperkt tot de dunne darm. Het is ook een aangewezen middel bij voedselvergiftiging met koliekachtige pijn, misselijkheid, braken en diarree. Normale dosis bij obstipatie: 1-2 eetlepels (ter vergemakkelijking van het innemen, olie en lepel iets verwarmen, event. citroensap toevoegen), veroor­zaakt na 6-10 uur een pijnloze, breiïge ontlasting.

Vandaag kunnen we ons beter beperken tot het uitwendig gebruik. Huidirritaties ontstaan door schuren of transpiratie genezen snel. Branderige voeten bij het wandelen, beginnende blaarvorming worden voorkomen door inwrijven met ricinusolie. Zelfs bij ontstoken aambeien is de olie een 'wonder'middel.

Een heel oud volksmiddeltje in Duitsland is het gebruik van wonderolie gemengd met etherische olie van munt (Mentha piperita) en den (Pinus sylvestris) bij verkoudheid en vastzittende hoest. Gewoon de borst inwrijven 3 maal daags.

Wonderolie een oud en ook wel obsoleet middel, waar we zeker voor inwendig gebruik voorzichtig mee moeten omgaan. Toch wordt ook met dit ouderwets middel steeds meer modern onderzoek gedaan en blijkt die wonderboom ook een antidiabetische, anti-oxydante en een antifertiele werking te bezitten. Veel anti's met veel mogelijkheden. Niet direct een plant voor dagdadelijks volksgebruik maar wel weer een boom met toekomst.

Voor verdere studie

• In-vitro antioxidant activity of the successive extracts of Ricinus communis leaves. Gupta,-M-K; Sharma,-P-K; Ansari,-S-H. International-Journal-of-Plant-Sciences-Muzaffarnagar. 2006; 1(2): 229-231
• Antidiabetic activity of 50% ethanolic extract of Ricinus communis and its purified fractions. Poonam-Shokeen; Prachi-Anand; Murali,-Y-K; Vibha-Tandon. Food-and-Chemical-Toxicology. 2008; 46(11): 3458-3466
• Bioassay-guided fractionation of antifertility components of castorbean (Ricinus communis L.) seed extracts. Zhang,-X; Han,-F; Gao,-P; Yu,-D; Liu,-S. Nat-Prod-Res. 2007 Sep; 21(11): 982-9