Dieet: de waarheid over Montignac, Sonja Bakker en Atkins

Moet er echt nog meer worden geschreven over dieten? Ja. Ten eerste omdat alle artikelen over het dieet de resultaten belichten op korte termijn, terwijl het niet gaat om slank worden, maar om slank blijven. Bovendien ook omdat bij zo ongeveer elk mode-dieet vraagtekens horen, omtrent de gezondheid ervan. Vandaar hier een kritische kijk op de bekendste lijnmethodes, met specifiek commentaar van het Voedingscentrum per dieet. En sappige feiten over de verdiensten voor de bedenkers. Rond januari (feestdagenkilo’s) en voor de zomer (bikini- en zwembroektijd) storten we ons massaal op diëten. Toen de Sonja Bakker-hype op zijn top was, becijferde Gezondheidsnet dat anderhalf miljoen Nederlanders wilden gaan ‘sonjabakkeren’. Zulke getallen maken het onontkoombaar: met Sonja Bakker had Nederland eindelijk zijn eerste eigen dieetgoeroe. Een simpele methode met Hollandse pot, en de bedenkster kan zó op als Zeeuws Meisje (nuchter, blond, stevig accent). Wie Sonja Bakker links laat liggen, krijgt het moeilijker. Nooit waren er zoveel uiteenlopende dieetmethodes. Alleen rauw en onbewerkt voedsel - of juist eten uit merkpotjes, zoals van Montignac. Uitsluitend brood, of zelden of nooit brood. Beslist geen chocolade en wijn, of wél (pure) chocolade, en wijn. Eten afgestemd op bloedgroep of ayurvedisch type. Enzovoort. Elk dieet wordt gepresenteerd als uniek, de grootse beloftes blijven dezelfde: moeiteloos en snel afvallen zonder honger. We vallen er massaal voor. Logisch. Een recordaantal van 40% van de volwassenen tussen de 25 en 44 jaar torst overgewicht mee. Intussen vegen deskundigen de vloer aan met dieethypes. We vroegen hierover het commentaar van het Voedingscentrum: “De verklaring zit niet in de effectiviteit, maar in de behoefte in fabels te geloven. Wie zo’n hype in de markt zet, weet dat mensen graag horen dat alles mag, niets moet, en afvallen moeiteloos is. Kijk je echter goed dan zit dat vaak anders, en mag heel wat minder dan je dacht.” Een mens leeft van hoop, dus toch maar de hamvraag: Komt ooit dé wondermethode die ons moeiteloos, snel en definitief doet afvallen? Fijnzinnig antwoord van het Voedingscentrum: “De komende tien jaar in elk geval niet.” Wonderen? Vergeet het maar. Behalve dat ene wonder, namelijk dat de hypes allerlei goeroes wonderbaarlijk rijk hebben gemaakt. Maar wanhoop niet. Zelfs volgens de nuchtere richtlijnen van het Voedingscentrum zijn er wel degelijk afvalmethodes die werken. Welke? Lees verder....

Lijnen met de Franse slag: methode Montignac

Wie? De Franse medicus Michel Montignac bedacht een methode die tegen alle dieetwijsheden indruiste: lijnen met ‘verboden’ luxeproducten, zoals chocolade en wijn! Niet alleen Franse lekkerbekken voelden zich aangesproken.

Wat? Wat Montignac zelf benadrukt dat Montignaccen geen dieet betekent, maar een andere manier van eten. Preciezer geformuleerd: niet per se minder eten maar beter eten, door ‘voeding verstandig te kiezen'. De ‘Montignaccer’ heeft het verstand inderdaad hard nodig: vetten en koolhydraten scheiden is de boodschap, en dat is niet simpel. Een oerhollandse boterham met kaas bijvoorbeeld, is uit den boze. Dat had je grootmoeder nóóit gedacht... Wat wel mag, is chocolade (zij het zéér pure) en wijn.

Realiteit? Korte tijd nadat een storm opstak van juichende reacties van ‘moeiteloos afvallende’ Montignaccers, gooiden de eerste critici roet in het eten. Of Montignaccen gezond was, werd steeds openlijker betwijfeld. Deskundigen stelden dat het scheiden van voedingsmiddelen nergens op slaat: het gaat gewoon nog steeds om calorieën. De Consumentenbond kwam met een onderzoek: aangeraden Monignac-maaltijden bevatten zo'n 1800 calorieën en dat is - ongeacht wat je eet! - een aantal waarvan je afvalt. Toelichting van het Voedingscentrum: “Welke combinaties je ook maakt, vet of koolhydraten, het blijft gaan om energiebeperking. Dat zie je ook bij diëten die het zogenaamd moeten hebben van bepaalde combinaties en voedingsstoffen. Je calorie-inname is lager, dus val je af.” Intussen is het relatief stil geworden op het Montignac-front. Logisch, want een hype heeft een houdbaarheidsdatum.

Verdiensten? Montignac verkocht zo’n 15 miljoen boeken, waaronder 'Zij is slank want zij eet'. Maar ook de zeer specifieke dieetproducten, zoals zeer pure chocolade, én de wijn (van eigen wijngaard!) ging Montignac onder eigen naam verkopen. In 1993, rondom zijn gloriedagen, schatte Time Magazine de jaarlijkse verdiensten dan ook op 11 miljoen dollar.

De dieetrevolutie: Dr. Atkins

Wie? Cardioloog Dr. Robert Atkins, volgens People’s Magazine een van de 25 intrigerendste personen van eind twintigste eeuw, had overgewicht. Bestaande dieten hielpen niet, zijn zelfbedachte Atkins-dieet wél. Atkins overleed in 2003 na een val. Boze tongen beweren dat hij toen dichtgeslibte aders had, overgewicht, en broze botten door calciumgebrek...

Wat? Atkins ontketende een revolutie. Koolhydraten (‘carbs’, te vinden in o.a. brood en rijst) stonden bekend als onverdacht. Atkins stelde echter dat het lichaam vetreserves aanspreekt als koolhydraten worden beperkt. Uitgerekend ‘usual suspects’ als vetten gingen uit de ban. Een stevige portie (volvette) kaas bijvoorbeeld mocht, afhankelijk van de dieetfase. (Er zijn vier fases, van afvallen tot ‘onderhouden’.)

Realiteit? Atkins werd een van de populairste diëten ooit. Anno nu is het dieet nog steeds aardig ingeburgerd. Toch woedt al jarenlang een af- en weer toenemende storm van kritiek. Veelzeggende quote op www.atkinsexposed.org, toegeschreven aan de voorzitter van de American College of Nutrition: “Van alle bizarre diëten uit de laatste vijftig jaar is dit de gevaarlijkste voor het publiek, als het enige tijd gevolgd wordt.” Zo zou het cholesterolverhogend werken en te weinig calcium bevatten. De officiele Atkins-website stelde vervolgens dat volgens onderzoek het dieet mits goed gehanteerd volwaardig voedt, én het cholesterolgehalte juist verlaagd wordt. Commentaar van het Voedingscentrum: “Daar zaten we deels inderdaad fout, maar wij vermoeden dat het dieet zelf niet cholesterolverlagend werkt. Ongeacht wát je eet, kan minder calorie-inname leiden tot een lager cholesterolgehalte. Overigens is het dieet tussentijds aangepast. Nu wordt veel spaarzamer omgegaan met vetten, zeker de verzadigde.” Veel schadelijker dan de kritiek was echter de opkomst van een nieuwe hype: het South Beach Dieet (zie aldaar).

Verdiensten? Van Atkins’ eerste boek, ‘Dr. Atkins’ Diet revolution’ werden zo’n veertien miljoen verkocht. Meerdere bestsellers volgden. In het jaar van zijn dood, 2003, verdiende Atkins nog altijd een geschatte 6 miljoen dollar. Hij prijkte op Forbes’ lijst van ‘top earning celebrities’. Atkins’ imperium werd door zijn weduwe Veronica volgens testament in delen gedoneerd aan een stichting ter bevordering van, jawel, goede eetgewoontes. Veronica bereikte zelfs Business Weeks’ prestigieuze lijst van grootste filantropen. Atkins’ nagelaten bedrijf ging in 2005 tussentijds failliet....

‘Low Carb’ verovert de wereld: South Beach Diet

Wie?: de uit Miami afkomstige cardioloog Arthur Agatston wilde met zijn voedingsplan hartpatienten gezonder maken. Vandaar de bijnaam ‘accidental diet’. Agatston in Time Magazine: “Het idee was hartziektes te voorkomen, niet zorgen dat je weer in je badpak past. Maar het maakt mensen niet uit wanneer ze doodgaan, zolang ze er goed uitzien op het moment van overlijden.” Agatston volgde het dieet zelf, en gaf eerlijk toe dat hij weleens terugviel. De pers smulde, het publiek ook: hoera, de mens achter de dieetgoeroe!

Wat? Net als bij Atkins, vanwaar de bijnaam 'Atkins light', kent het dieet fases met specifieke eetpatronen: van gewicht verliezen tot onderhouden. Agatston echter, onderscheidde meteen nadrukkelijk goede en slechte vetten. (Al was je wellicht allang duidelijk dat olijfolie beter voor je is dan een massieve klomp verzadigde vetten). Interessanter is dat de low carb-hysterie definitief de wereld veroverde. ‘Carbs’, niet vetten, waren voortaan dé usual suspects.

Realiteit? ‘Low-carb’ eten is makkelijk scoren. Koolhydraten zijn calorierijk. Maar tegenstanders zijn ongelukkig dat zelfs dat sneetje bruin brood met argusogen wordt bekeken, zeker in fase 1. En zekere soorten fruit en groente worden in bepaalde fases nota bene gediscrimineerd..Het Voedingscentrum: “Een rapport van de Gezondheidsraad houdt vast aan ruime consumptie van koolhydraten. We eten daarvan eerder te weinig, dan te veel. Dat geldt ook voor groente en fruit. Onze adviezen rondom de Maaltijdschijf staan recht overeind.” Intussen verwijst de officiele South Beach website naar lovende studies. Antwoord van het Voedingscentrum: “Men schermt altijd met onderzoeken, maar die zijn meestal niet onafhankelijk of wetenschappelijk onderbouwd. Wel hebben wij minder bedenkingen, omdat het dieet minder extreem is dan Atkins.” Hoe ook, ‘low carb’ is een blijvertje, en South Beach alive and kicking. Totdat een slimmerd een nieuwe variant bedenkt.

Verdiensten? Negentien miljoen dieetboeken werden verkocht. Voedingsgigant Kraft Foods ontwikkelde een officiele South Beach-productlijn. Forbes schatte Agatston’s jaarlijke inkomsten in de glorietijd rond de 16 miljoen dollar.

Weight Watchers: bijna een fossiel, maar ‘going strong’

Wie?Vanaf de jaren 60 nodigde de wat corpulente Amerikaanse Jean Nidetch wekelijks een groepje vriendinnen thuis uit, om te bespreken hoe je af kon vallen. De opkomst groeide boven verwachting, de rest is geschiedenis.

Wat? Gebaseerd op een puntensysteem per voedingsmiddel, waarbij een maximum dagelijks aantal punten geldt. Dus: wel een stukje verjaardagstaart, maar flinterdun. Belangrijkste pijler blijven de bijeenkomsten van lijners: een sociale, motiverende én controlerende factor. Handig is dat het dieettype vooraf in kaart wordt gebracht, naar de persoonlijke behoefte aan discipline. Ook Weight Watchers propageert geen dieet, maar een blijvende eetmethode.

Realiteit? Ook al is het gewichtsverlies niet altijd blijvend, Weight Watchers blijft een van de duurzaamste en minst bekritiseerde dieetmethodes. Volgens onderzoek hielden regelmatige ‘Weightwatchers’ zich duurzaam een keurige 78% van het verloren gewicht van het lijf. In de relatief lovende woorden van het Voedingscentrum: “Dat tijdelijk aanpassen van voedingsgewoontes helpt, is een fabel. Methodes moeten je goede gewoontes aanleren, en je moet gemotiveerd zijn. Hoewel Weight Watchers niet voor iedereen werkt, is het goed dat de nadruk ligt op begeleiding, en ook voorlichting wordt gegeven over gezonde voeding.” Wellicht wordt het langdurige succes ook verklaard doordat Weight Watchers, in tegenstelling tot concurrenten, opvallend nuchtere kreten de wereld inslingert. Ann Gordts van Weight Watchers Belgium, op www.vivat.be: “In plaats van elke dag een pilletje of een theetje, moet je gewoon je eetgewoonten aanpassen, en wel je leven lang.’

Verdiensten? Weight Watchers heeft weliswaar last van de low-carb-goeroes en andere nieuwkomers, maar gaat allerminst tenonder. Ongeveer 1,5 miljoen lijners wonen wekelijks wereldwijd zo’n 48.000 Weight Watchers bijeenkomsten bij. Ook Weight Watchers weet van wanten als het gaat om omzet genereren. Naast de (uiteraard betaalde) bijeenkomsten zijn er online dieetservices, voedingsmiddelen en kookboeken. De omzet ligt rond de miljard dollar.

Nederlands’ eerste dieetgoeroe: Sonja Bakker

Wie? Sonja Bakker was gewoon een mollige meid uit Spierdijk. Ze volgde de LOI-cursus gewichtsconsulent en ontwikkelde haar eigen lijnconcept, nadat ze alle denkbare diëten had geprobeerd. Bakker, in maandblad Opzij: "Wat bijdraagt aan het succes is dat ik zelf te zwaar ben geweest, een normale meid ben en van Hollandse bodem kom. Weet iemand wie er achter Weight Watchers zit?"

Wat? Lezers van damesbladen zullen de menu's bekend voorkomen: weinig calorieën, veel crackers. Betrekkelijk nieuw is dat de methode gedetailleerd voorgekauwd wordt, van boodschappenlijst tot weekmenu's. Toelichting van het Voedingscentrum: “Terwijl wij strakke bepalingen bewust loslaten, krijg je hier alles voorgeschreven. Blijkbaar vinden bepaalde mensen dat fijn.”

Realiteit? Als marketingconcept zou Sonja niet beter kunnen. Zij is de ultieme wraak van de 'gemiddelde' lijner op verfijnde buitenlandse upperclass-dieten als Montignac. Wat nou, peperdure wijn en dito chocoladereepjes uit de delicatessenzaak? Gewoon met een boerenkoolstronk en Sonja Bakkers kookboek de keuken in! Maar, zo nuanceert het Voedingscentrum: “Een dieethype is nooit echt verklaarbaar. In dit geval kan het de timing zijn: er zijn geen andere recente hypes. We hebben wel enige kanttekeningen. De boeken ondersteunen onjuiste uitspraken als ‘van witte wijn krijg je cellulitis.” En als fruit inderdaad het lichaam reinigt, zoals gezegd, mag er meer fruit bij. Je eet wel érg veel crackers, terwijl brood belangrijk is voor vezels en voedingsstoffen. Ook het noemen van prijzige merkproducten vinden wij bedenkelijk. Euroshopper halvarine is ook halvarine.” Voedingsdeskundigen intussen, maakten meermalen een afslanktop10 – zonder Bakker. Waarom? Te weinig calorieën, te weinig motivatie tot bewegen.

Verdiensten? Dieetboekenschrijvers, houd moed! Geen uitgever die oorspronkelijk Sonja Bakkers boek wilde, maar het tij keerde. Van "Bereik je ideale gewicht' werden zo’n 600.000 exemplaren verkocht, de twee opvolgers stonden al vóór het uitkomen in de top 10. Echt hot is La Bakker nu ook niet meer, maar ze timmert rustig verder aan de weg.

Afvallen? Tips van het Voedingscentrum

1. Dieethypes ten spijt, wie wil afvallen, moet gewoon minder calorieën consumeren.
2. Overweeg externe hulp, bijvoorbeeld van de diëtiste. Denk niet dat je voor die hulp eerst tientallen kilo’s overgewicht moet tellen. Wie slechts enkele kilo’s kwijtwil, is ook welkom.
3. Ga je uit imago-overwegingen voor de luxe optie, dan is daar de afvalcoach.
4. Wat je altijd mee dient te nemen zijn lange adem, motivatie en zelfdiscipline.
5. Stel jezelf realistische doelen: liever blijvend een kilo per maand eraf, dan vier kilo’s die er na een halfjaar weer aanzitten.
6. Schakel de omgeving in; deze dient je niet wreed lastig te vallen met een stortvloed aan moorkoppen.
7. En beweeg (eindelijk) wat meer. Verdorie.

Ziedaar het beste recept om af te vallen. Niet sexy, wel effectief.