Fabels en feiten over moedervlekken

De meeste mensen hebben er wel een paar: bruine huidcellen die gezellig op een hoopje zijn gaan zitten. Hoe kom je aan deze moedervlekken? En kunnen ze kwaad?

Van roze tot bruinzwart

De oorsprong van alle moedervlekken is de huid, het grootste orgaan van het lichaam. Een gemiddeld mens heeft er anderhalve vierkante meter van, goed voor vier tot zeven kilo van het lichaamsgewicht. Broodnodig, want de huid beschermt niet alleen tegen schadelijke invloeden van buitenaf, maar zorgt ook dat het lichaam op temperatuur blijft en voorkomt uitdroging. Bovendien maakt de huid onder invloed van zonlicht vitamine D aan. Die is noodzakelijk voor sterke botten en beschermt tegen diverse ziekten, waaronder borstkanker. Om dat allemaal te kunnen doen, heeft de huid diverse soorten cellen. Een daarvan is de melanocyt, die het pigment melanine aanmaakt. Dit pigment zorgt voor het bruiner worden van de huid bij zonnebaden en beschermt tegen de schadelijke uv-a en uv-b straling van de zon. Wanneer deze melanocyten op een hoopje gaan zitten, is dat zichtbaar als een bruine verkleuring van de huid: de moedervlek. De concentratie van de melanocyten en de mate waarin deze cellen pigment produceren, bepalen de kleur. Want moedervlekken zijn er in alle soorten en maten. De ene ligt diep in de huid, de ander er bovenop. De grootte varieert van enkele millimeters tot handpalmgrote plekken. Een moedervlek kan iedere kleur hebben: van roze tot donkerbruin, van nauwelijks zichtbaar tot diep bruinzwart.

Erfstukken

Er zijn verschillende factoren die bijdragen aan het aantal moedervlekken. De belangrijkste is erfelijkheid. In de ene familie hebben mensen meer moedervlekken dan in de andere. Ook speelt het huidtype een rol; mensen met een lichte huid en veel sproeten hebben meer moedervlekken. Tot slot draagt de zon een steentje bij. Hoe meer zonlicht de huid door de jaren heen krijgt, hoe meer moedervlekken er ontstaan.

Madonna heeft er ook een

Moedervlekken zijn de normaalste zaak van de wereld. Kinderen onder de tien hebben gemiddeld twee tot drie moedervlekken, jongvolwassen blanke mensen hebben er twintig tot dertig. Negroïde mensen krijgen minder moedervlekken. Het merendeel van de moedervlekken is goedaardig en volstrekt onschuldig. Door alle berichtgeving over huidkanker zou je dat niet denken, maar slechts één op de enkele duizenden moedervlekken wordt uiteindelijk kwaadaardig. In het Engels wordt zelfs naar bepaalde moedervlekken verwezen als 'beauty marks', vooral subtiele moedervlekken in het gezicht. Denk maar aan de kenmerkende moedervlekken van Marilyn Monroe of Madonna.

Onrustige moedervlekken

De meeste moedervlekken die ontaarden in kwaadaardigheid, worden eerst onrustig. De kans dat een onrustige moedervlek kwaadaardig wordt, is een stuk groter dan bij een normale moedervlek, namelijk 1 op 200-500. Kijk vooral uit wanneer de rand van de moedervlek onregelmatig wordt of wanneer er pigmentverschillen ontstaan. Laat een onrustige moedervlek controleren door de huisarts. Bij twijfel verwijst de huisarts u door naar een dermatoloog (huidarts). Die kan met een speciaal vergrootglas, een dermatoscoop, een moedervlek nog zorgvuldiger bekijken en beoordelen.

Even een rugcheck

Een kwaadaardige moedervlek, ook wel melanoom genoemd, is van alle soorten huidkanker de gevaarlijkste - en gelukkig de minst voorkomende. Per jaar krijgen 4000 Nederlanders een melanoom. Bij vrouwen komen ze vooral op de rug en de benen voor. De ziekte staat bij vrouwen op nummer 5 in de top-10 van meest voorkomende kankersoorten. Het aantal nieuwe gevallen stijgt snel, onder andere door overmatige blootstelling aan de zon. Een melanoom ontstaat meestal uit een onrustige moedervlek, maar kan ook uit een normale moedervlek of zelfs uit huid zonder moedervlek ontstaan.

Houd ze in de gaten

Hoe meer moedervlekken, hoe meer kans dat er een melanoom ontstaat. Mensen met meer dan vijftig moedervlekken hebben vier tot vijf keer zo veel kans om een melanoom te ontwikkelen als mensen met minder dan vijftig moedervlekken. Wanneer iemand eenmaal een melanoom heeft gehad, is het risico op een nieuw melanoom verhoogd. De meeste melanomen worden gelukkig in een vroeg stadium ontdekt. Dan is het afdoende om ze weg te laten halen. Een klein deel wordt pas ontdekt als ze zijn uitgezaaid. De belangrijkste graadmeter voor het stadium waarin de ziekte zich bevindt, is de dikte van het melanoom op het moment van ontdekking, de Breslow-dikte genaamd. In het geval van een dun melanoom (<1,5 mm dik) geneest meer dan negentig procent van de patiënten. Het belangrijkste is ontdekking in een vroege fase. Als een melanoom is uitgezaaid, zijn chemotherapie en het operatief verwijderen van de uitzaaiing de meest gebruikte behandelingen. De chemotherapie slaat echter slechts bij een kleine groep aan en zal bijna nooit genezing geven. Mensen met een uitgezaaid melanoom zullen dus vaak overlijden. Er zijn wel nieuwe ontwikkelingen, zoals een therapie die het immuunsysteem opkrikt en een pil die tijdelijk de groei van een melanoom blokkeert. Ook deze therapieën werken echter slechts bij een deel van de patiënten. Verder zal onderzoek zich erop richten de behandeling individueler te maken en te bepalen wie zal profiteren van welk medicijn.

3 Manieren om ze weg te halen

Wanneer een moedervlek onrustig is of op een vervelende plek zit, kan hij worden weggehaald door een arts. Zo kan een moedervlek net onder de beha-beugel geïrriteerd raken. Er zijn verschillende manieren om een moedervlek te verwijderen, zoals shaving, elektrocoagulatie, laseren of wegsnijden. Een goedaardige moedervlek kan, afhankelijk van plaats en grootte, met elk van deze vier methoden word verwijderd. Welke methode een arts kiest, is afhankelijk van zijn ervaring en van de eigenschappen van de moedervlek. Bij ‘shaving’, wordt de moedervlek van de huid afgeschaafd. De methode is daarom vooral geschikt voor moedervlekken die bovenop de huid liggen en niet te diep erin groeien. Bij elektrocoagulatie wordt de plek elektrisch weg geschroeid. Omdat er geen weefsel achterblijft om onderzoeken, is elektrocoagulatie alleen geschikt voor plekken die zeker goedaardig zijn. Laseren richt zich op de pigmentcellen in een moedervlek, die vervolgens worden vernietigd. In tegenstelling tot de andere methoden is voor laseren geen plaatselijke verdoving nodig, maar het is relatief duur en er zijn vaak meerdere behandelingen nodig voordat een moedervlek niet meer zichtbaar is. Shaven, elektrocoaguleren en laseren leveren uiteindelijk meestal een mooier litteken op dan wegsnijden. Maar wanneer een moedervlek mogelijk kwaadaardig is, is er geen ruimte voor een andere optie. Dan wordt de vlek in een ruitvorm weggesneden, met een randje gezonde huid eromheen, om de kans zo groot mogelijk te maken dat alle kwaadaardige cellen weg zijn en zodat er voldoende weefsel is om te onderzoeken. Het is dus zaak afwijkende plekken o vroeg mogelijk te herkennen. Er is nu ook een Huidmonitor als app te downloaden. Die is ontwikkeld in samenwerking met dermatologen en leert je signalen van huidkanker snel te herkennen. Want we willen huidkanker natuurlijk het liefst voorkomen."

10 Redenen…

. ..om contact op te nemen met de huisarts. Elke verandering in een moedervlek is een goede reden om hem eens kritisch te (laten) bekijken. Bijvoorbeeld als de moedervlek:

• groter wordt.

• dikker wordt of meer bovenop de huid komt te liggen.

• sterk van vorm verandert.

• een andere kleur krijgt.

• gaat jeuken.

• pijnlijk wordt.
• gaat ontsteken.
• spontaan begint te bloeden.
• niet meer goed is af te grenzen van de omringende huid.
• een wondje krijgt.

Pas op met die aangeboren moedervlek

Een speciaal type moedervlek is de moedervlek die al bij de geboorte aanwezig is of zich vlak daarna ontwikkelt. Deze kan heel groot worden. Aangeboren moedervlekken zitten dieper in de huid dan moedervlekken die later ontstaan. Het risico op kwaadaardige ontaarding is bij deze vlekken fors verhoogd, vooral wanneer de plek groter is dan twintig millimeter.

Last of lust

Chinese Taoïsten geloven dat moedervlekken geluk of ongeluk brengen, al naar gelang de plek op het lichaam. Moedervlekken op de voorkant van het lichaam zijn over het algemeen een teken van geluk, terwijl moedervlekken op de achterkant van het lichaam staan voor een last die je moet dragen. Een moedervlek op de rechtervoet wijst op een voorliefde voor reizen, een moedervlek op de kin is een voorbode van succes.

Vlekken van je moeder?

Over moedervlekken doen veel fabels de ronde. Zo dacht men vroeger dat moedervlekken ontstaan wanneer een moeder tijdens de zwangerschap onvervulde wensen met zich meedroeg. Verschillende landen gebruiken dan ook het woord 'verlangen' voor moedervlek (Spaans: `antojo', Italiaans: `voglia', Frans: `envie'). Het Nederlandse woord 'moedervlek' is afkomstig van de gedachte dat het ongeboren kind de vlekken meekrijgt van zijn moeder. Een andere fabel is dat moedervlekken erfstukken zijn uit een vorige incarnatie. De verwondingen en littekens die je daar hebt opgelopen, manifesteren zich in dit leven als moedervlek. En dan natuurlijk de fabel waaraan dit verhaal zijn titel ontleent: voor iedere keer dat je moeder boos op je is, krijg je een moedervlek. Deze uitspraak is tot op heden niet bewezen.

Het oudere zusje

De ouderdomsvlek, ook wel levervlek of zonnevlek genoemd, is een zusje van de moedervlek. Ouderdomsvlekken ontstaan vanaf middelbare leeftijd, vooral bij mensen met een lichter huidtype en zonaanbidders, vooral op aan de zon blootgestelde lichaamsdelen zoals handen en in het gezicht. Net als moedervlekken zijn deze pigmentvlekjes goedaardig, maar kunnen ze wel kwaadaardig ontaarden. Weghalen kan met behulp van laseren, elektrocoagulatie, chemische peeling of door ze te laten bevriezen met vloeibare stikstof.