Hoe wordt een vaccin of inenting gemaakt?

Het is nooit leuk om een spuit te krijgen. Maar hierdoor loop je wel veel ziekten mis. Hoe maken we een werkzaam vaccin? En moeten we daar altijd en eeuwig voor blijven prikken?

Je lichaam onthoudt ziektes

Niet alleen onze hersenen onthouden dingen. ook op andere plaatsen in ons lijf is een 'geheugen' te vinden. Het lichaam herinnert zich welke ziekten ons al een keer hebben geteisterd, en kan er bij sommige aandoeningen voor zorgen dat het bij die ene keer blijft. Waterpokken bijvoorbeeld krijgen de meeste mensen maar een keer in hun leven. Want als we eenmaal onder die irritant jeukende bulten hebben gezeten, hebben we antistoffen tegen het waterpokkenvirus in ons bloed gemaakt. Het virus kan op latere leeftijd weliswaar gordelroos veroorzaken, maar waterpokken krijgen de meeste mensen dan nooit meer. We zijn dan immuun voor de ziekte.

Vaccin of inenting fopt je lichaam

Maar sommige ziekten zijn zo vervelend dat je ze liever niet eerst een keer oploopt, ook niet als je er daarna immuun voor bent. Die ene keer dat je besmet raakt, kan al levensgevaarlijk zijn. Gelukkig kunnen we ons lichaam een handje helpen. Want er bestaan vaccins. Een vaccin is eigenlijk niks anders dan een verzwakte of dode ziekteverwekker (een virus of bacterie), dan ons lichaam fopt. Als we dat in gespoten krijgen, denkt ons lichaam dat we ziek worden. Dat gebeurt niet echt, want daarvoor is een springlevend exemplaar van de ziekteverwekker nodig. Maar we maken wel antistoffen aan. Die staan meteen paraat als we later besmet worden met het levende virus of bacterie. Nog voor we ziek worden, zijn de boosdoeners dan uitgeroeid.

Vaccins zijn er tegen polio, tegen kinderziekten als de bof en rode hond, en binnenkort misschien ook tegen waterpokken. Wereldwijd zijn er voor mensen een stuk of veertig. Dat betekent dus ook dat er voor veel ziekten geen vaccins zijn. Tegen aids is bijvoorbeeld nog niks gevonden. En het griepvirus verandert elk jaar zo snel dat daar ook elk jaar een nieuw vaccin voor moet worden geknutseld. En wat te denken van het vogelgriepvirus? Als dat zodanig verandert dat het snel veel mensen kan besmetten, is een vaccin meer dan wenselijk. Daarom zijn overal bedrijven en overheidsinstanties bezig met de productie van vaccins. Hoe doen ze dat?

Patiënt levert virus

Een onmisbaar ingrediënt voor elk vaccin is de ziekteverwekker: de bacterie of het virus zelf. Want zonder de ziekteverwekker geen antistoffen. Maar voordat je daar naar op zoek gaat, moet eerst iets anders gebeuren.

Je moet als producent weten hoe groot de behoefte aan een nieuw vaccin is. Vaccins zijn duur: zeventig tot tachtig miljoen euro ontwikkelingskosten is niets. Daarom bekijken producenten eerst hoe veel mensen ziek worden van het virus of de bacterie. Een vaccin dat tegen een dodelijke ziekte beschermt, betekent veel voor de patiënten. Maar als de ziekte zeldzaam is, zal het vaccin de hoge ontwikkelingskosten niet terugverdienen. Een minder ernstige ziekte waar veel mensen aan lijden, krijgt dan al snel de voorkeur. Als het winst voor de gezondheid oplevert om een vaccin te ontwikkelen, gaan de farmaceuten aan de slag.

Vervolgens begint het zoeken naar de ziekteverwekker. Hoe vind je die? Simpel: bij mensen die met de betreffende ziekte in het ziekenhuis liggen. Bij hen worden bloedmonsters of monsters van slijmvliezen afgenomen. Natuurlijk moeten patiënten daar wel toestemming voor hebben gegeven.
Omdat die hoeveelheid nog niet genoeg is om vaccins van te maken, mogen de virussen en bacteriën zich vervolgens naar hartenlust in een laboratorium voortplanten. In het laboratorium krijgen de ziekteverwekkers voedsel en vermenigvuldigen ze zich. Bacteriën slaan al aan het voortplanten als je ze een bouillonachtig mengsel met suiker geeft. Maar virussen zijn veeleisender. Het enige waar zij uit bestaan, is erfelijk materiaal in een mantel van eiwitten. Zij kunnen zich alleen voortplanten via andere cellen.

Meeste vaccins sneuvelen

Als de ziekteverwekkers eenmaal uit de eieren, mensen- of honden-niercellen zijn geplukt, kunnen we die niet zomaar in een lichaam spuiten. Dan zouden we ziek worden, en dat is niet de bedoeling van een vaccin. We willen alleen dat ons lichaam antistoffen tegen het virus of de bacterie maakt. Daarom worden de ziekteverwekkers verzwakt of met chemicaliën gedood. De gedode ziekteverwekkers, of soms alleen delen daarvan, komen in het vaccin terecht.

Zijn we na dit verzwakken of doden eindelijk klaar? Nee, het belangrijkste deel van het productieproces gaat dan nog beginnen. Want de vaccins moeten eerst uitgebreid worden getest. Om te beginnen op dieren, en daarna op mensen. Tijdens deze fase sneuvelen de meeste vaccins in wording. Minder dan een op de twintig vaccins komt hier doorheen. Vaak blijkt een vaccin toch niet te werken. Wat daar de reden van is, blijft meestal onduidelijk. Uiteindelijk komen de meeste vaccins tot stand door gewoon heel vaak te proberen.