Bloedvaten: slagaderen, aderen en haarvaten

Het bloed in het lichaam wordt rondgepompt door drie verschillende soorten bloedvaten: slagaderen, aderen en haarvaten. Slagaderen bevatten zuurstofrijk bloed wat richting de organen gaat. In de haarvaten worden stoffen met de organen uitgewisseld, waarna de aderen het bloed weer terugbrengen naar het hart.

• De menselijke circulatie
• Slagaderen
• Haarvaten
• Aderen
• Uitzonderingen van slagaderen en aderen
• Verschil tussen slagaderen en aderen
• Ziekten aan de bloedvaten

De menselijke circulatie

Zonder onze bloedcirculatie zouden we niet kunnen leven. De menselijke circulatie wordt ook wel ons ‘cardiovasculair stelsel’ genoemd. Het hart pompt het bloed rond in het lichaam, ongeveer vijf liter per minuut pompt hij weg. Dat gaat via ruwweg drie soorten bloedvaten: de slagaderen, de aderen en de haarvaten. Onze bloedsomloop kan worden onderverdeeld in een kleine en een grote bloedsomloop.

De kleine bloedsomloop

De kleine bloedsomloop omvat de vaten in de longen en de rechterkant van het hart: de rechterboezem en de rechterkamer. Het zuurstofarme bloed uit de grote bloedsomloop komt aan in de rechterboezem. Hier start de kleine bloedsomloop: de rechterboezem pompt het zuurstofarme bloed naar de rechterkamer, die het bloed vervolgens door de longen pompt. In de longen zal het bloed zuurstof opnemen, waarna het in de linker kant van het hart komt: hier begint de grote bloedsomloop. In de kleine bloedsomloop stroomt minder bloed en de bloeddruk is hier lager dan in de grote bloedsomloop.

De grote bloedsomloop

Het bloed in de grote bloedsomloop is dus zuurstofrijk, want het komt net uit de longen. Via de linkerboezem komt het bloed in de linkerkamer. Dit deel van het hart is heel sterk, omdat deze kamer het bloed door het hele lichaam moet sturen, vandaar dus de naam ‘grote bloedsomloop’. De linkerkamer pompt het bloed in de aorta, ook wel de lichaamsslagader genoemd. Het bloed gaat naar de organen, waarna het uiteindelijk in een groot veneus vat uitkomt: de vena cava, waarna het naar het rechter atrium wordt vervoerd.

Slagaderen

Eén van de drie soorten bloedvaten is de slagader (ook wel een ‘arterie’ genoemd). De naam slagader is ontstaan omdat het bloed in deze aderen ‘klopt’. Omdat het hart klopt, gaat het bloed met een pulserende stroming door de slagaderen. De meeste slagaderen bevatten zuurstofrijk bloed.

De drie lagen van een slagader

Een slagader is opgebouwd uit drie lagen:

• Tunica externa (of tunica adventitia): de buitenste laag, die bestaat uit bindweefsel en collageenvezels. Door de collageenvezels blijft het bloedvat op zijn plek gehouden in het lichaam.
• Tunica media: dit is de middelste (en dikste) laag, die bestaat uit gladde spiercellen en elastisch weefsel. De gladde spiercellen kunnen er voor zorgen dat een slagader kan veranderen van diameter, om zo te druk te regelen.
• Tunica interna (of tunica intima): de binnenste laag van het bloedvat, bestaande uit endotheelcellen, bindweefsel en gladde spiercellen. De endotheelcellen staan in direct contact met het bloed.

Aan de binnenkant zit nog een dun membraan.

Arteriolen

Een slagader (arterie) moet eerst vaak vertakken voor het bloed naar de microcirculatie brengt. Al die kleine vertakkingen van de slagader heten arteriolen. Deze arteriolen blijven vertakken, net zo lang tot ze zo klein zijn dat ze haarvaten (capillairen) worden genoemd en voedingsstoffen kunnen uitwisselen.

Haarvaten

De slagaderen brengen het bloed naar alle organen. In de organen moet het bloed zijn zuurstof en voedingsstoffen kunnen afgeven. Tevens moeten de afvalstoffen en koolstofdioxide geproduceerd door de organen worden afgevoerd. Slagaderen en aderen kunnen niet uitwisselen, daarvoor bestaat er een derde type vat: een haarvat. Een haarvat wordt ook wel een capillair genoemd. De naam haarvat geeft aan dat ze zo dun zijn als een haar, maar ze zijn nog veel dunner: zo’n 5-10 μm. Het zijn de dunste vaatjes van het menselijk lichaam, soms past er maar één bloedcel in de breedte in.

Opbouw van een haarvat

Capillairen zijn opgebouwd uit een dunne laag endotheelcellen. Door deze dunne laag kunnen de capillairen stoffen uitwisselen. Ze zijn dus essentieel voor het lichaam, omdat zo de afvalstoffen kunnen worden afgevoerd en nieuwe voedingsstoffen kunnen worden aangeleverd.

Aderen

Wanneer het zuurstof is afgeleverd bij de organen, zit het bloed vol met koolstofdioxide en is het dus zuurstofarm. De koolstofdioxide zal in de longen uit het bloed worden gefilterd. Het laatste type bloedvat is de ader, die het bloed van de haarvaten terug naar het hart brengt.

Wand van de ader

De aderen hebben dezelfde opbouw als de slagaderen, met een tunica adventitia, media en interna. De verschillen zijn dat:

• De wanden van de ader zijn dunner en minder elastisch, omdat ze met minder hoge drukken te maken krijgen.
• De tunica media van de ader is veel dunner dan die van de slagader.
• De tunica adventitia is groter dan de tunica media in aderen.

Venulen

Na de capillairen komt het bloed samen in de venulen. Dit zijn de dunste aderen en ontstaan door het fuseren van capillairvaten. Wanneer verschillende venulen samenkomen, zullen de vaten venen (aderen) gaan heten.

Kleppen

Aderen verplaatsen het bloed van de organen en ledematen terug naar het hart. In sommige gevallen betekent dat dat het bloed omhoog moet stromen, tegen de zwaartekracht in. Hier heeft het lichaam een aantal trucjes voor. Ten eerste bevatten de aderen vele kleine klepjes, die open staan wanneer het bloed vooruit wordt geduwd. Als dan het bloed door de zwaartekracht weer naar beneden wil zakken, gaan de klepjes dicht en wordt het bloed tegengehouden tot het weer een impuls krijgt om verder omhoog te gaan.
Om het bloed omhoog te krijgen, hebben we de spierpomp. De skeletspieren in onder andere onze benen pompen het bloed door contracties omhoog. Door de contractie wordt de vene wat dicht geduwd, waardoor de druk binnenin stijgt en het bloed weg wil stromen. Omdat het bloed niet naar beneden kan stromen door de kleppen, zal het omhoog gaan.

Uitzonderingen van slagaderen en aderen

In het algemeen zijn slagaderen zuurstofrijk (koolstofdioxide-arm) en aderen zuurstofarm (koolstofdioxide-rijk). Maar, er zijn een paar uitzonderingen.
Voor de slagaderen (arteriën) zijn dit:

• Pulmonaire arterie: een arterie brengt bloed naar de organen. Alleen in het geval van de longen (het pulmonare systeem) is dit bloed zuurstofarm en koolstofdioxide rijk. Dit komt omdat de longen zorgen dat de koolstofdioxide wordt uitgewisseld tegen nieuwe zuurstof.
• Umbilical arterie: slagader naar de ongeboren baby, bevat zuurstofarm bloed.

Voor de aderen (venen) zijn dat:

• pulmonaire venen: omgekeerde verhaal als de pulmonaire arteriën, de longen nemen zuurstofdioxide op waardoor de longaderen, die naar het hart gaan, zuurstof bevatten.
• umbilical vene: ader naar de ongeboren baby, bevat zuurstofrijk bloed.

Verschil tussen slagaderen en aderen

Slagaderen en aderen zijn iets anders opgebouwd en hebben dus ook andere kenmerken en functies:

Ziekten aan de bloedvaten

De bloedvaten in het menselijk lichaam kunnen ook ziek worden. Daarom is het goed om gezond te leven (niet roken, voldoende beweging, leren omgaan met stress, gezonde eten etc.)

Ziekten van je slagaderen

Er zijn verschillende ziekten van de slagaderen, waaronder:

• Perifere vasculaire ziekte: als arteriën geblokkeerd worden (bijv. door een bloedstolsel) zodat ze geen bloed meer naar de organen kunnen brengen.
• Atherosclerose: ook wel aderverkalking genoemd. De patiënt krijgt steeds meer cholesterol wat zich ophoopt aan de binnenkant van het vat. Dit heet een plaque.

Ziekten van je aderen

De ziekten van de aderen omvatten:

• Spataderen: sta je te lang, wordt de druk in de aderen door de spierpomp te hoog. De wand van de ader zal worden opgerekt (want het bloed wordt minder goed weggepompt, er is dus meer bloed en het vat zal uitzetten). Hierdoor sluiten de kleppen onvoldoende. Dit heeft als gevolg spataderen en oedeem (opzwelling).
• Trombose: trombose is het vormen van bloedstolsels. Dit kan komen door kanker, zwangerschap, lang geen beweging (bijv. weken in bed liggen) en nog veel meer. Door de bloedstolsels kunnen de aderen dichtgaan, waardoor ze geen bloed meer naar het hart kunnen verplaatsen.

Lees verder

• Leverpoortader (vena portae hepatis)