Slaap en slaapstoornissen
Ernstige slapeloosheid, moeilijk in slaap vallen of steeds te vroeg wakker worden, leidt tot oververmoeidheid en geïrriteerdheid, wat overdag het leven zeer bemoeilijkt. Slaap neemt ongeveer een derde van ons leven in beslag en tijdens de slaap herstelt en vernieuwt het lichaam zichzelf. In Nederland lijdt 7% van de mensen aan slapeloosheid. Wat zijn de oorzaken en gevolgen hiervan?
Slaap en onze biologische klok
Een goede slaap is belangrijk voor de gezondheid. Het slaappatroon wordt geregeld door onze biologische klok. Deze bepaalt het waak- en slaapritme. Ons lichaam en onze hersenen volgen de cyclus van licht en donker via waken en slapen. De biologische klok loopt gelijk met de circadiaanse (24uurs) cyclus. De biologische klok zet de lichaamsprocessen in gang zoals het aanmaken van hormonen, hersenchemicaliën, hartslag, lichaamstemperatuur, ademhaling en urineproductie. Onze hersenen zetten het lichaam ertoe aan hormonen aan te maken die onze verschillende lichaamssystemen stimuleren of afremmen, al naar de dag- en nachtcyclus. Eén van deze hormonen, melatonine, zorgt voor onze slaap.
Niet iedereen heeft evenveel slaap nodig. Een normale slaap varieert tussen de 5 en 10 uur. Mensen met stress of ziekte hebben meer slaap nodig en zo hebben ouderen minder slaap nodig, omdat de lichaamsprocessen trager verlopen. Wanneer men slecht slaapt, rust het lichaam niet uit en zal het niet kunnen herstellen. Het is algemeen bekend dat de beste manier om te herstellen van een griep of ziekte, veel bedrust is. De bloeddruk zal dalen en hartslag en ademhaling gaan langzamer. Het lichaam geeft meer groei- en geslachtshormonen af. Bovendien zorgt slaap voor meer energie.
Het slaappatroon
Wanneer men in slaap valt, komt men eerst in de NREM-slaap terecht, de non-rem-slaap (trage slaap). Dit duurt ongeveer 90 minuten. Dan wordt het onderbroken door 10 à 15 minuten REM-slaap. REM staat voor Rapid Eye Movement, vanwege het snel knipperen van de ogen. Het lichaam is vrijwel onbeweeglijk, de hersenen zijn bijna net zo actief als wanneer men wakker is en men droomt. Daarom wordt de REM-slaap ook wel droomslaap genoemd. Dit patroon blijft zich herhalen, maar de NREM-slaap wordt steeds korter en de REM-slaap langer. Naarmate men ouder wordt, droomt men minder gedurende de slaap.
Het is belangrijk om het slaappatroon vast te houden:
- Slaap altijd in een donkere kamer en blijf niet te lang in een helder verlichte badkamer voordat u gaat slapen
- Probeer altijd op dezelfde tijd naar bed te gaan en te ontwaken.
- Ga niet slapen met een hongerig gevoel of na een zware maaltijd
- Zorg voor voldoende licht zodra u wakker wordt
- Bij een jetlag: Door de verschillende tijdzones loopt het lichaamsritme niet meer in de pas met de lokale tijd. Om de lichaamsklok weer gelijk te zetten, is het nodig een aantal uren door te brengen in het heldere licht van de ochtend, waarop u aankomt en niet gaan slapen voor het donker is en laat u weer laten wekken door het ochtendlicht. Bovendien is het belangrijk zo min mogelijk en zo licht mogelijk te eten, vooral tijdens de vlucht.
Oorzaken van slecht slapen
Slapeloosheid komt meestal doordat men zich niet kan ontspannen bijvoorbeeld door mentale druk of stress. Men blijft piekeren over problemen en zo wordt het moeilijk om de slaap te vatten. Mensen die depressief zijn lijden vaak aan een verstoord slaappatroon: slapeloosheid werkt als een vicieuze cirkel: mensen zijn bang om niet te kunnen slapen en kunnen daardoor niet in slaap komen.
Snurken kan ook leiden tot slapeloosheid. Het wordt veroorzaakt door alles wat een gewone neusademhaling verhindert bijvoorbeeld, overgewicht, verkoudheid, neuspoliepen of vergrote neusamandelen. Men snurkt ook vaak wanneer men op de rug in slaap valt, de mond valt open en de tong naar achteren wat de luchtdoorstroming verhinderd. Snurken kan leiden tot slaapapneu, 's nachts stokt de ademhaling tussen de 30 en 90 sec. Na zo'n ademstilstand klinkt luid gehijg of gesnurk en men wordt, vaak onbewust, wakker. Het lichaam komt zuurstof te kort en dat leidt tot oververmoeidheid. Apneu komt door een blokkade van de bovenste luchtwegen of door een stoornis van de zenuwimpulsen, die de ademhaling sturen. Dit komt vaker voor bij mannen (met overgewicht) dan bij vrouwen tussen de 30 en 50 jaar. Men kan slaapapneu verhelpen door af te vallen of een masker met een luchtpompje. Soms kan ook een operatie helpen, dan worden de neus- of keelamandelen verwijderd of de huig kan worden ingekort.
Enkele tips voor een goede nachtrust
- Maak aan het eind van de middag of begin van de avond een rustgevende wandeling
- Houdt u aan uw slaappatroon; ga niet naar bed met een lege of juist te volle maag. Slaap in het donker en blijf niet te lang in een helder verlichte badkamer voor u gaat slapen. Ga iedere dag rond dezelfde tijd naar bed en sta rond dezelfde tijd op.
- Het bed of de slaapkamer mag niet te warm of te koud zijn, het is belangrijk om de slaapkamer voldoende te ventileren
- Doe geen dutjes overdag
- Vermijd cafeïnehoudende dranken, zoals koffie, thee, cola of powerdrinks. Een beker warme melk zorgt ervoor dat er stoffen uit de hersenen vrijkomen, die u slaperig maken
- Zorg voor voldoende rust net voordat u gaat slapen; geen werk, geen heftige films en dergelijke
Slaapmiddelen zijn niet altijd een uitkomst.Wanneer men deze langere tijd gebruikt, dan wordt het een gewenning van het lichaam en zal de dosis verhoogd moeten worden, dit zal leiden tot een verslaving.