Hoe zitten je tanden vast in je mond: parodontaal ligament

Hoe zitten je tanden vast in je kaak? Een interessante vraag. Zeker omdat je hier normaal nooit over nadenkt, pas als ze los komen te staan of muur vast zitten (bij het trekken) ga je dit mooie stukje weefsel echt missen! Het parodontaal ligament - kortweg PDL - is de verbinding tussen tanden in de mond met het kaakbot. Het ligament heeft belangrijke functies en kenmerken die in dit stuk zullen worden beschreven.

Anatomie parodontaal ligament

Wat speciaal is voor het parodontaal ligament is dat het voor 50% uit cellen bestaat! Dit zijn voornamelijk fibroblasten die eiwitten maken: collageen. Deze cellen maken de gehele extracellulaire matrix (het deel dat dus buiten de cellen ligt). Maar het bouwt niet alleen op, het breekt de matrix ook weer af. Dit komt door de snelle turn-over, later meer hierover.

Collageen

Het eiwit collageen is erg belangrijk, omdat het erg trekvast is en veel stevigheid geeft. Collageen bestaat uit een triple helix (drie lange eiwit moleculen, die als een wenteltrap aan elkaar vast zitten) en wordt buiten de cel tot een fibril gevormd. De fibrillen bij elkaar worden een vezel genoemd, en vezels bij elkaar een bundel. In de fibroblast is weinig ruimte, daarom vindt de fibrilvorming buiten de cel plaats.

Zoals verteld wordt de matrix - waar collageen deel van is - steeds vernieuwd. Collageen is echter resistent voor veel enzymen. Afbraak van collageen kan dan ook op twee gebieden worden bekeken:

• Pathologisch: Afbraak van collageen door het enzym collagenase, dit gebeurt bij ontstekingen (parodontitis bijvoorbeeld). Deze manier van afbraak is minder selectief.
• Fysiologisch: Afbraak door het proces van fagocytose. Collageen wordt door de cel (fibroblast, om 't even te herhalen) opgenomen in een fagosoom. Vervolgens in een fagolysozoom wordt het collageen afgebroken en kunnen van het materiaal andere producten/moleculen worden gemaakt. Deze manier van afbraak is veel specifieker in collageenbundels selecteren.

Daarnaast bevat het PDL nog proteoglycanen. Dit geeft het ligament souplesse, omdat het makkelijk water aantrekt en bindt. Ook glycoproteinen zijn te vinden in het parodontaal ligament.

Fibronectines zijn ook belangrijk in het PDL. Hierdoor kunnen cellen in de matrix hechten aan de collageenvezels. Dit doet fibronectine door aan integrines (soort receptor op de cel) te binden. Daarnaast regelt het de activatie en sturing van de fibroblasten.

Ten slotte: oxytalan. Een eiwit waarvan nog niet veel bekend is. De bundels lijken wel veel op die van elastine (elastische eiwit in bindweefsel) en men vermoedt dat oxytalan waarschijnlijk dezelfde functie vervult.

Functie parodontaal ligament

De meest voor de hand liggende functie is natuurlijk het verbinden van de tanden (elementen) met het bot. Het geeft daarnaast de elementen ook een zekere weerstand tegen grote (bijt en kauw) krachten, doordat ze enigszins kunnen meeveren. De zenuwen in het PDL zorgen ervoor dat je merkt wanneer er een te grote kracht op je tanden komen te staan.

In de orthodontie zijn de vezels in het PDL handig. Trek je een tand naar rechts, dan gaan aan de linkerkant van de tand de vezels strak staan. Er komt meer (trek)kracht op het bot te staan en dit zorgt voor aanmaak van bot. Aan de rechterkant van de tand staan de vezels nu slap. Doordat de trekkracht op het bot vermindert, zal er bot worden afgebroken. Links bot bij, rechts bot af: de tand verplaatst zich naar rechts.

Losse tanden: beschadiging ligament

Beschadiging kan bijvoorbeeld bij parodontitis. Dit is een vergevorderd stadium van gingivitis, tandvleesontsteking. Hierbij verdwijnt het omliggende kaakbot van de tand door de ontsteking van het tandvlees en kaakbot. Het PDL verdwijnt ook. Bij vergevorderde parodontitis kan het tandvlees (en dan de epitheliale buitenlaag) richting de wortelpunt (apex) migreren en zo de tand 'wegwerken'. Loszittende en uitvallende tanden zijn het gevolg.

Opvallend is dat het PDL altijd zijn breedte wil behouden. Gemiddeld genomen is de breedte van het ligament 0,20 tot 0,25 mm. Een kenmerkende eigenschap dat het een snelle turn-over heeft. De half waardetijd is 7 dagen. Dus in 7 dagen heeft het weefsel zich voor 50% vernieuwd.

Vaste tanden: afwezigheid van het ligament

Bij afwezigheid van het PDL is er dus geen verbinding tussen de tand en het corticale bot (het kaakbot). Vaak zie je hier dat het bot en de tand met elkaar vergroeien, ze vormen samen een geheel. Er is dan sprake van ankylose. Ankylotisch elementen blijven dus op een vaste plaats, dit is een groot probleem als dit aan de hand is bij tanden in het melkgebit. De volwassen opvolger kan niet erupteren en doorbraak in de mondholte blijft uit. Zo'n melkelement lijkt 'terug de kaak' in te groeien, omdat zijn buren wel opvolgers krijgen. Soms gebeurt het wel eens dat er tandvlees over een dergelijk element groeit.

Meer over tanden

Lees ook de special Aandoeningen aan de tanden en tandvlees of Mondverzorging en vind alle informatie over uw mond en tanden.