Alcohol en ouderen: Geestelijke en lichamelijke effecten

De zorgen, de eenzaamheid, het verdriet of de pijn vergeten door alcohol te drinken gebeurt bij iedereen wel eens, ook bij ouderen. Soms is dit echter een gewoonte geworden en is sprake van alcoholmisbruik. Oudere mensen drinken veelal minder alcohol dan jongere mensen. Niettemin drinkt één op de vijf mannen en één op de tien vrouwen eigenlijk te veel. Te veel alcohol drinken op oudere leeftijd brengt echter heel wat lichamelijke en geestelijke gevolgen met zich mee. Ook ontstaan vaak problemen ten gevolge van de medicatie die ouderen vaker dan jongeren nemen. Deze aandoening is daarnaast moeilijk op te sporen door gezondheidsmedewerkers en ook ouderen zelf schuiven de problemen vaak op de oudere leeftijd af. Diverse behandelingen zijn beschikbaar om ouderen te helpen.

• Alcoholmisbruik bij ouderen?
• Veilige eenheden om te drinken?
• Alcohol en de effecten met medicatie
• Alcohol en de lichamelijke gezondheid
• Alcohol en de geestelijke gezondheid
• Alcoholmisbruik en problemen bij ouderen
• Diagnose en onderzoek
• Behandeling van alcoholmisbruik bij ouderen
• Prognose en preventie

Alcoholmisbruik bij ouderen?

Het lichaam verandert bij het verouderen, denk maar aan de lijntjes, rimpels, het extra gewicht en de niet meer zo sterke of flexibele huid (veroudering van de huid) wat vaak te zien is. Aan de binnenkant is de veroudering ook te merken. Het afbreken van alcohol verloopt trager, en daarnaast verliest de patiënt spieren en ontstaat meer vet. Tevens is het reactievermogen langzamer en ontstaan evenwichtsproblemen. Door deze veranderingen zijn ouderen meer gevoelig voor de effecten van alcohol, zelfs al is de hoeveelheid hetzelfde dan bij jongeren.

Veilige eenheden om te drinken?

Alcohol drinken is niet schadelijk tot 14 eenheden alcohol per week voor vrouwen, en tot 21 eenheden voor mannen. Meer drinken verhoogt het risico dat alcohol schade aan het lichaam toebrengt. Het is wel belangrijk te weten dat de alcoholeenheden eerder misleidend zijn. Zo bevat een pint licht bier (4%) of een dubbele whisky allebei twee eenheden. 8 tot 10 eenheden zijn te noteren bij een fles wijn van 75 cl. Zo varieert een glas wijn van 1¼ tot 3¼ eenheden afhankelijk van de grootte. Eigenlijk is het werken met eenheden moeilijk, en daarom drinken mensen boven de 65 jaar best niet meer dan zeven glazen per week en niet meer dan drie drankjes op een bepaalde dag.

Alcohol en de effecten met medicatie

Het effect van pijnstillers en slaapmiddelen neemt toe met het drinken van alcohol. Maar het vermindert ook de werkzaamheid van bepaalde medicijnen zoals bijvoorbeeld van bloedverdunners. Hierdoor verhoogt het risico op een bloedstolsel of een verstopping in de bloedbaan. Bij het nemen van antihistaminica tegen allergieën (allergische reactie door contact met uitlokkende stof), ontstaat veel slaperigheid bij ouderen. Alcohol in combinatie met hoge doses paracetamol (pijnstiller) beschadigt bovendien de lever. Sommige geneesmiddelen, zoals hoestsiropen en laxeermiddelen (geneesmiddelen bij obstipatie), hebben een hoog alcoholpercentage. Drinkt de persoon dan tegelijkertijd alcohol, dan stijgt het alcoholgehalte in het bloed (sterk). Indien de patiënt bijgevolg bepaalde medicatie neemt, is het nuttig om met de arts te overleggen of het wel is aangewezen om alcohol te consumeren.

Alcohol en de lichamelijke gezondheid

Alcohol veroorzaakt in vele lichaamsdelen mogelijk schade. Niet iedereen die te veel alcohol drinkt, ontwikkelt gezondheidsproblemen. Maar des te meer iemand drinkt, des te meer kans de persoon heeft op het krijgen van medische problemen.

• acute pancreatitis (plotse ontsteking van de alvleesklier met buikpijn en spijsverteringsproblemen)
• alcoholische neuropathie (schade aan perifere zenuwen met symptomen aan armen, benen, darmen en urinewegen)
• een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen)
• een black-out of toevallen
• een verergering van enkele aandoeningen waaronder osteoporose (verlies van botmassa met risico op botbreuken), diabetes mellitus, een hoge bloeddruk en huidzweren.
• een verminderd evenwichtsgevoel waardoor valpartijen en ongevallen sneller ontstaan. Dit is zelfs het geval wanneer iemand "verstandig" drinkt.
• hartspier: Deze is verzwakt wat leidt tot ademhalingsproblemen en hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart). Bij het drinken van ongeveer één eenheid per dag, maakt de patiënt minder kans op een hartaanval. Maar hierbij is het wel belangrijk dat de patiënt een gezond gewicht heeft, voldoende lichaamsbeweging heeft, een gezonde bloeddruk heeft (geen hoge bloeddruk = hypertensie), een gezond cholesterolgehalte bezit en een goed geregelde diabetes heeft.
• kanker van de borst (borstkanker), mond (mondkanker), maag (maagkanker), slokdarm (slokdarmkanker) en lever (leverkanker)
• lever: In de lever ontstaat cirrose wat leidt tot leverfalen. Ook leverkanker is een mogelijke complicatie van alcoholmisbruik door ouderen.
• maagwand: In de maagwand ontstaan ulcera (medische term: zweren) of bloedingen
• ondervoeding: Alcohol bezit veel calorieën voor energie, maar geen eiwitten, vetten en vitaminen die nodig zijn om het lichaam in goede conditie te houden.
• slecht slapen: Dit resulteert in vermoeidheid overdag.
• urine-incontinentie

Alcohol en de geestelijke gezondheid

Te veel alcohol leidt mogelijk tot één van volgende problemen:

Angst

Wanneer de alcohol is uitgewerkt, voelt een persoon zich mogelijk angstig, wat een mild ontwenningssymptoom is. De oudere persoon voelt zich met andere woorden soms beter met het drankje, maar het effect verdwijnt waardoor de persoon zich angstig voelt.

Dementie

Nieuwe informatie onthouden is bemoeilijkt en schrijft de persoon soms af op de oudere leeftijd, maar wijst veelal op een effect van de alcohol. Dementie kan met andere woorden een gevolg zijn van alcoholmisbruik.

Depressie

De patiënt met een depressie is minder hongerig, heeft slaapproblemen en is makkelijker vermoeid. De oudere persoon geniet minder van dingen waarin hij vroeger wel geïnteresseerd was. Ook het opnemen van informatie bij het lezen of televisiekijken gaat minder vlot. Daarnaast heeft de oudere persoon vaak een negatief gevoel over de toekomst. Soms vindt hij het leven zelfs niet meer de moeite waard.

Het horen van stemmen

Dit minder vaak voorkomend symptoom gebeurt veelal bij het zwaar drinken gedurende langere tijd. Aanvankelijk hoort de drinker vage geluiden, zoals ritselende bladeren, en daarbij hoort hij later ook stemmen of muziek die hem voortdurend op de zenuwen werkt.

Hallucinaties

Bij het drinken van alcohol kunnen er visuele en andere hallucinaties optreden die zich uiten in een valse ervaring van de werkelijkheid. Ook een oudere persoon die alcohol misbruikt, kan visuele hallucinaties krijgen zoals het zien van mensen die er niet zijn of dingen die niet bestaan. Soms verward de oudere zich en raakt hij volledig in de war door het alcoholgebruik.

Psychose

Bij langdurig alcoholmisbruik kan een psychose ontstaan. Iemand heeft dan moeite om realiteit van fantasie te onderscheiden. De oudere persoon kan problemen ervaren bij het onderscheiden van wat echt is en wat verzonnen is.

Psychose en delirium tremens

In ernstige gevallen kan de oudere persoon een delirium tremens ontwikkelen, waarbij de persoon aanhoudend hallucinaties vertoont en angstige dromen heeft. Soms komt hierbij een onregelmatige hartslag, een stijging van de bloeddruk en koorts voor.

Alcoholmisbruik en problemen bij ouderen

Een oudere persoon voelt zich mogelijk eenzaam en probeert dit met alcohol te verbergen. Alcohol veroorzaakt meestal problemen bij ouderen doordat ze veel minder eenheden alcohol verdragen. Alcohol kan ook problemen met het denken en de mobiliteit veroorzaken. Een oudere persoon drinkt misschien om te vergeten of om zichzelf te verdoven van pijn of verdriet. Er zijn ook veel gevallen van alcoholmisbruik bij ouderen die weinig vrienden en familieleden hebben. Alcohol kan ook problemen veroorzaken in een relatie.

Diagnose en onderzoek

Om de diagnose alcoholmisbruik te stellen, kijkt de arts of de oudere persoon symptomen vertoont die wijzen op alcoholmisbruik of problemen heeft door alcoholconsumptie. De arts vraagt naar de hoeveelheid en frequentie van alcoholgebruik, eventuele veranderingen in gedrag en gezondheid en of de oudere persoon problemen ondervindt door alcohol.

De diagnose kan verder worden bevestigd door:

• een medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek
• laboratoriumtests, zoals bloedonderzoek om het alcoholgehalte en eventuele leverschade te meten
• psychologische evaluaties om de mentale gezondheid en eventuele verslaving te beoordelen
• eventueel gebruik van vragenlijsten zoals de CAGE-test of de AUDIT om het alcoholgebruik te screenen

Behandeling van alcoholmisbruik bij ouderen

Behandeling voor alcoholmisbruik bij ouderen kan variëren afhankelijk van de ernst van het probleem en de algehele gezondheidstoestand van de persoon. Behandelopties kunnen omvatten:

• Gedragstherapie: Dit helpt de oudere persoon om de verslavingsproblemen te begrijpen en te veranderen.
• Medicatie: Er zijn medicijnen die helpen om de drang naar alcohol te verminderen of om de symptomen van ontwenningsverschijnselen te verlichten.
• Steungroepen: Groepen zoals Anonieme Alcoholisten (AA) kunnen nuttig zijn voor sociale steun en het delen van ervaringen.
• Gezondheidseducatie: Voorlichting over de effecten van alcohol en gezonde levensstijlkeuzes kan nuttig zijn.
• Medische behandeling: Behandeling van eventuele lichamelijke en geestelijke gezondheidsproblemen die door alcoholmisbruik zijn veroorzaakt, zoals leveraandoeningen of depressie.

Prognose en preventie

De prognose van alcoholmisbruik bij ouderen hangt af van de ernst van het probleem en de mate van behandeling. Met tijdige interventie en adequate behandeling kunnen veel ouderen hun alcoholmisbruik onder controle krijgen en hun kwaliteit van leven verbeteren.

Preventie van alcoholmisbruik bij ouderen omvat:

• Vroegtijdige herkenning: Het identificeren van risicofactoren en vroege symptomen van alcoholmisbruik kan helpen bij het voorkomen van ernstiger problemen.
• Educatie en bewustwording: Voorlichting over de risico’s van alcohol en de gevolgen van misbruik kan helpen om preventieve maatregelen te nemen.
• Sociale steun: Het onderhouden van sociale contacten en deelname aan activiteiten kan helpen om eenzaamheid en alcoholmisbruik te verminderen.
• Gezonde levensstijl: Het bevorderen van een gezonde levensstijl, waaronder regelmatige lichaamsbeweging en een evenwichtig voedingspatroon, kan bijdragen aan het verminderen van alcoholgebruik.