Een kleine geschiedenis van wijn als medicijn in de Oudheid

Wijn is een drank die door veel mensen met genot gedronken wordt. Een matig gebruik van wijn is ook nog eens gezond. Er zijn veel onderzoeken gedaan naar de gunstige effecten van wijn op de gezondheid. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat wijn goed is voor hart en bloedvaten. Ook in de oudheid werden aan wijn allerlei gezondheidseffecten toegeschreven. Wijn werd gebruikt als medicijn voor diverse ziekten door verschillende volken. Wijn zou wel eens het oudste medicijn ter wereld kunnen zijn. Het wordt al meer dan vijfduizend jaar door artsen voorschreven voor verschillende kwalen. De Soemeriërs in Mesopotamië beschreven in hun spijkerschrift al dat wijn gebruikt kon worden om te genezen van ziekten. Ook in het oude Egypte wist men van de medicinale werking van wijn. Veel bekende artsen uit de Griekse en Romeinse Oudheid zoals Hippocrates en Claudius Galenus schreven wijn voor als medicijn of gebruikten wijn om medicijnen te maken. Uit de veel recente onderzoeken blijkt dat een matig gebruik van wijn een positief effect heeft op de gezondheid. Dat is zeker geen nieuw idee. Al eeuwen wordt wijn door artsen voorgeschreven als medicijn. De wijnbouw, of druiventeelt, begon ongeveer negenduizend jaar geleden aan oever van de Zwarte Zee in Georgië. Daarna verspreidde het zich over andere culturen van het Midden-Oosten via de Tigris en de Eufraat naar Mesopotamië.

Mesopotamië en wijn in het medisch handboek

Door de handelaren uit Georgië werd de kunst van het wijn maken verspreid over de omgeving. Zo kwam de kennis over wijn terecht in het gebied rond de rivier de Eufraat. Rond vijfduizend jaar voor Christus begon daar de Soemerische cultuur. Deze cultuur bracht in drieduizend voor Christus de oudste vorm van het schrift voort. Er werd eerst geschreven in plaatjes, het pictografische schrift. Later hebben de Soemeriërs dit schrift doorontwikkeld tot het spijkerschrift. De Soemeriërs waren de auteurs van het oudst bekende medische handboek ter wereld. Dit medische handboek werd tweeëntwintighonderd jaar voor Christus op een kleitablet geschreven. In dit geschrift wordt wijn genoemd als een medicijn voor de behandeling van verschillende kwalen. Wijn met daarin een beetje honing kon bijvoorbeeld volgens de Soemeriërs als medicijn gebruikt worden tegen het hoesten.

Egyptenaren en de medicinale werking van wijn

Via de drukke handelsroutes hadden ook de oude Egyptenaren kennis genomen van de wijnproductie. Volgens de Egyptische mythologie was wijn een gift van de god Osiris. Fragmenten beschreven papyrus van tweeduizend jaar voor Christus roemen de wijn om zijn medicinale werking. De Egyptische wijnen uit de oudheid waren vooral gemaakt van druiven. Ook dadels konden door de Egyptenaren gebruikt worden als grondstof voor de wijn.

Papyrusfragmenten over wijn als medicijn

De gevonden papyrusfragmenten laten zien dat wijn in medicatie werd toegepast als oplosmiddel voor kruiden, mineralen en dierlijke materialen. Andere oplosmiddelen die de Egyptenaren gebruikten waren bijvoorbeeld melk, water, olie en honing. Wijn werd echter ook als zelfstandig medicijn toegepast. Ook werd wijn om zijn medicinale werking toegevoegd aan een recept. Aangezien de alcohol in de wijn een mild verdovende werking heeft, werd wijn voor veel (pijn)klachten voorgeschreven. Wijn zou ook goed helpen bij het opgang brengen van de bevalling. Bij gebrek aan eetlust kon wijn ook weleens de remedie zijn, aldus de Egyptenaren.

Enkele Egyptische medicijnen met wijn

Op de papyrusfragmenten zijn verschillende recepten van medicijnen gevonden waarin wijn een onderdeel is. Wil men bijvoorbeeld van astmatische aanvallen af dan dient men dagelijks het volgende in te nemen: een Ro wijn, acht Ro bier en vijf Ro honing (een Ro is een Egyptisch maat voor volume, ongeveer een flinke mond vol). Als een patiënt geen brood meer op zijn maag kon verdragen, dan kreeg deze het volgende recept van de dokter mee naar huis. Voeg samen: twee Ro vet vlees, vijf Ro wijn, twee Ro rozijnen, twee Ro vijgen en twee Ro selderij. Kook dit in vijfentwintig Ro bier. Neem dit vervolgens vier dagen achter elkaar in. Voor een mannelijke patiënt met epilepsie hadden de Egyptische artsen in de Oudheid het volgende recept: Men neme de testikels van een ezel en maal die grondig. Los het geheel op in wijn en drink het op en men zal genezen zijn van epilepsie.

Wijn als medicijn in de Griekse oudheid

Wijn en wijnbouw verspreiden zich ook naar Griekenland. Net als de Egyptenaren verbonden de Grieken ook een god aan de wijn. Dionysius is zijn naam. Mensen in de Oudheid dronken in het algemeen de wijn verdund met water. De Griekse artsen schreven als eerste onverdunde wijn voor als medicijn.

De arts Hippocrates

De meest bekende arts van de Oudheid is ongetwijfeld Hippocrates. Deze Griekse geneesheer was geboren op het eiland Kos in de vijfde eeuw voor Christus.Hij was de eerste medicus die primair vanuit lichamelijk onderzoek tot een diagnose kwam. Hij liet zich niet leiden door allerlei bovennatuurlijke oorzaken, zoals bijvoorbeeld tovenarij of de wraak van de goden. Door velen wordt hij gezien als de grondlegger van de moderne geneeskunst en de medische wetenschap. Toch is hier een kleine nuancering op zijn plaats. Veel geschriften die op naam van Hippocrates staan zijn volgens wetenschappelijk criteria niet van hem persoonlijk, maar pseudepigrafisch. Ze zijn door volgelingen van Hippocrates geschreven onder zijn naam. Des al niet te min hebben deze geschriften een belangrijke historische waarde, omdat ze laten zien hoe er in die tijd over het uitoefenen van de geneeskunst gedacht werd.

Wijn bij wondzorg

Hippocrates stelde dat wijn een belangrijk middel was voor goede wondzorg. Volgens hem moest een wond eerst grondig worden schoongemaakt met wijn. Al het bloed moet daarbij van de wond verwijderd worden. Als de wond goed schoon is dan doet men daar rechtstreeks een schoon stuk linnen op dat in de wijn is gedrenkt. Dit was een effectieve methode om infectie van de wond tegen te gaan. In de Oudheid waren infecties een belangrijke doodsoorzaak. In de Bijbel staat ook een verhaal waarin wijn in de tijd van Jezus wordt toegepast om de wond schoon te maken. Jezus vertelt dat de barmhartige Samaritaan de wonden van het slachtoffer van geweld verzorgt door er wijn en olie over te gieten (Lucas 10:34).

Wijn als medicijn

Hippocrates zou het volgende over wijn als medicijn gezegd hebben: 'Wijn is uitermate geschikt voor de mens, wat het wordt graag gedronken door zowel door zieke als gezonde mensen'. Volgens Hippocrates, of zijn volgelingen, kon men pijn in de ogen genezen door deze te spoelen met wijn. Het was dan wel van belang om zuivere wijn te gebruiken. Ook kon wijn als medicijn worden ingezet bij aanvallen van angst door het verdunt met water in een verhouding van een op een te drinken. Hippocrates maakte onderscheid in het voorschrijven van rode en witte wijn. Zo bevorderde volgens hem rode wijn de slijmproductie en ging men van witte wijn beter plassen.

Wijn in de geschiedenis van de Romeinse geneeskunst

Toen de Romeinen Griekenland veroverden brachten zij de Griekse geneeskunst naar Rome. Ook de Romeinen hadden hun god van de Wijn die zij Bacchus noemden. Na de machtsovername waren de Romeinen wat achterdochtig ten aanzien van de Griekse geneeskunst en de Griekse artsen. De Romeinen waren bang dat de Griekse artsen hen zouden vergiftigen met hun medicijnen. De Romeinse arts Asclepiades, die in de eerste eeuw voor Christus leefde, bracht daar verandering in. Asclepiades, die de lijfarts van Cicero was, accepteerde de Griekse geneeskunde en werd er een warm pleitbezorger van. Voor de behandeling van ziekten adviseerde hij een matiging van de voeding en het gebruik van wijn, muziek en beweging in de open lucht. De Romeins staatsburger Paulus ziet ook het nut van het drinken van wijn als medechristen Timotheüs in een brief het volgende schrijft: 'Drink niet langer alleen water, maar gebruik een kleine hoeveelheid wijn, voor uw maag en uw veelvuldige kwalen' (1 Timotheüs 5:23).

Claudius Galenus

De Grieks-Romeinse arts Claudius Galenus stond in de traditie van Hippocrates. Tot eeuwen na hem zijn artsen door zijn visie op geneeskunde beïnvloed. Galenus was een veelschrijver. Van hem zijn er ruim honderd boeken bekend, maar hij heeft er veel meer geschreven. In een van zijn geschriften staat een lijst van geneesmiddelen die hij heeft opgesteld. Deze medicijnen worden gemaakt op basis van plantaardige materialen zoals kruiden, waarvan de meeste gemengd moesten worden met wijn. Galenus schreef dat wijn bijzonder nuttig voor oudere mensen was om wijn te drinken.

Claudius Galenus werkte als arts onder meer voor gladiatoren. Hij behandelde hun snij- en steekwonden. Als het nodig was voerde hij amputaties uit. Wijn was daarbij een waardevol middel. Ten eerste om de patiënt een beetje te verdoven. Ten tweede om de infecties van de wonden te voorkomen. Galenus ging daarin soms zover dat hij hele organen uit de buikholte onderdompelde in wijn voordat hij ze terug in de buikholte bracht.