Wet zorg en dwang (Wzd)

De Wet zorg en dwang (Wzd) regelt onvrijwillige zorg voor mensen met een psychogeriatrische stoornis (dementie) of mensen met een verstandelijke beperking. De zorgverantwoordelijke hanteert een stappenplan om samen met andere deskundigen besluiten rondom de onvrijwillige zorg te nemen. De Wzd vervangt, samen met de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvvg) per 1 januari 2020 de Wet Bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz). De bedoeling van de wet is dat er ook aan mensen die niet zelf een doordacht besluit kunnen nemen, of niet willen, de juiste zorg verleend kan worden.

Voor wie is de Wzd van toepassing?

De Wzd is van toepassing op mensen die (langdurige) zorg nodig hebben vanwege een psychogeriatrische stoornis of een verstandelijke beperking. Bij een psychogeriatrische stoornis is er sprake van Alzheimer/dementie. Bij een verstandelijke beperking ontwikkelen de verstandelijke vermogens zich niet met de normale snelheid en bereikt de persoon het gemiddelde niveau meestal niet, waardoor hij moeite heeft om goed te functioneren in het dagelijks leven. Met ‘zorg’ worden vele vormen van zorg bedoeld, zoals behandeling en verzorging, maar ook beveiliging. Een arts bepaalt of de zorg echt nodig is.

Wat wordt er met de Wzd geregeld?

De Wzd regelt onvrijwillige zorg. Dat betekent dat als iemand met dementie of een verstandelijke beperking zichzelf of iemand anders schade dreigt toe te brengen, dat de Wzd regelt dat er onvrijwillige zorg verleend kan worden om dat te voorkomen. Ook regelt de Wzd wanneer die zorg kan worden verleend, welke stappen doorlopen worden om te besluiten of en welke zorg verleend wordt, en wanneer de verleende zorg geëvalueerd wordt. De onvrijwillige zorg mag alleen worden verleend als er geen andere oplossingen zijn.

Wanneer dreigt er schade?

Volgens de Wzd dreigt er schade als er sprake is van of een grote kans op één of meerdere van de volgende situaties voor de persoon zelf of iemand anders: levensgevaar, verwaarlozing, lichamelijke verwonding, ernstige schade, een verstoring in de ontwikkeling, onveiligheid of het veroorzaken van agressief gedrag.

Veranderingen ten opzichte van de Wet Bopz

Doelgroep

De Wet Bopz was alleen van toepassing op mensen die gedwongen zijn opgenomen in een kliniek. Bij de Wzd gaat het ook om mensen die thuis wonen, vrijwillig de zorg ontvangen of vrijwillig in een kliniek verblijven. Bovendien geldt de Wzd soms ook bij vrijwillige zorg, namelijk als iemand wilsonbekwaam is of bij bepaalde vormen van zorg zoals beperking van de bewegingsvrijheid. Wilsonbekwaam wil zeggen dat iemand niet in staat is om een doordachte beslissing te nemen. Iemand met dementie of met een verstandelijke beperking is soms niet in staat om goed in te kunnen schatten welke zorg hij of zij nodig heeft.

Stappenplan en andere functies

In de Wzd moet er voor de besluitvorming rondom de onvrijwillige zorg een stappenplan worden gevolgd. Daarnaast staan er in de Wzd andere functies of namen van functies zoals de zorgverantwoordelijke en de Wzd-arts.

De zorgverantwoordelijke

De zorgaanbieder benoemt als de Wzd van toepassing is, voor iemand een zorgverantwoordelijke. Deze besluit of de onvrijwillige zorg wordt verleend en tot hoe lang, maar middels het stappenplan moet hij wel met anderen overleggen en heeft hij ook hun goedkeuring nodig. De zorgverantwoordelijke zorgt ook voor het vastleggen van alle plannen rondom de zorg in een zorgplan. Hij bewaakt dat de zorg ook wordt uitgevoerd zoals in het zorgplan staat, en dat er regelmatig gekeken wordt of het zorgplan nog goed is. De zorgverantwoordelijke heeft tenminste het opleidingsniveau 3, of hoger als de zorgaanbieder dat nodig vindt.

Het stappenplan

Bij alle soorten onvrijwillige zorg moet het stappenplan gevolgd worden om te besluiten of de onvrijwillige zorg verleend wordt en tot wanneer. De kern is 'geen onvrijwillige zorg, tenzij dat echt niet anders kan'. Het stappenplan regelt welke andere zorgverleners of deskundigen de zorgverantwoordelijke moet betrekken bij het besluit om onvrijwillige zorg in te zetten en tot wanneer.

Onvrijwillige zorg

Onvrijwillige zorg is zorg die iemand niet wil ontvangen. Er zijn verschillende soorten zorg waarmee iemand niet wil instemmen, zoals medische handelingen, insluiten, onderzoek aan de kleren of het lichaam, beperken van de vrijheid, toezicht houden op iemand of controleren of iemand bijvoorbeeld medicijnen of drugs bij zich heeft.

Zorgaanbieders die onvrijwillige zorg verlenen

De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport maakt een openbaar register voor de zorgaanbieders. Zorgaanbieders die onvrijwillige zorg verlenen moeten in dit register staan. In het register staan gegevens van de zorgaanbieders zoals de naam en locatie van de zorgaanbieder. De zorgaanbieders zijn in 2019 aan de slag zodat hun organisatie klaar is voor het ingaan van de Wzd per 1 januari 2020.

De Wzd en opname en verblijf

Iemand wordt opgenomen als de persoon in de nacht ook op de locatie van de zorgaanbieder blijft. Er zijn verschillende soorten opnames volgens de Wzd: onvrijwillige opname, opname op basis van een besluit tot opname en verblijf van het CIZ, en vrijwillige opname.

Onvrijwillige opname

Als iemand zich tegen opname verzet en dus niet wil verblijven, is er sprake van een onvrijwillige opname. De opname kan dan alleen plaatsvinden met een rm (rechterlijke machtiging) of met een ibs (beschikking tot inbewaringstelling). Een rm wordt afgegeven door de rechter en er is dan geen sprake van haast. Een ibs wordt afgegeven door de burgemeester bij spoedsituaties, dus als iemand zeer snel opgenomen moet worden. Een onvrijwillige opname kan alleen beëindigd worden door de zorgaanbieder.

Opname op basis van een besluit tot opname en verblijf van het CIZ

Soms is iemand niet in staat tot een doordacht besluit. Als iemand zich echter niet verzet tot een opname is er geen sprake van een onvrijwillige opname. In z’n situatie is een besluit van het CIZ tot opname en verblijf nodig. Het CIZ is het Centrum Indicatiestellingen Zorg. Iedere 5 jaar is er een nieuw besluit nodig. Als de persoon zich tijdens de opname toch verzet tegen de opname, dan wordt afhankelijk van de situatie een rechterlijke machtiging aangevraagd of de opname wordt beëindigd.

Vrijwillige opname

Bij vrijwillige opname maakt iemand een doordacht en vrijwillig besluit om opgenomen te worden. De persoon besluit ook zelf, in overleg met de zorgaanbieder, wanneer de opname weer eindigt.

Tot slot

De Wzd zorgt er dus voor dat aan mensen met dementie of een verstandelijke beperking de juiste zorg geboden kan worden. Ook als zij niet (meer) zelf een doordacht besluit kunnen nemen, of niet (meer) willen, kunnen zij de juiste zorg ontvangen. Een stappenplan en een zorgverantwoordelijke zorgen ervoor dat de besluiten rondom onvrijwillige zorg weloverwogen genomen worden.