Gevaarlijke stoffen: oplosmiddelen, zuren, metalen en asbest

Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die een gevaar zijn voor de gezondheid. Niet alleen op het werk, maar zeker ook thuis hebben we te maken met gevaarlijke stoffen. Daarnaast komen gevaarlijke stoffen in verscheidene vormen voor en kunnen we ze op een verschillende manieren in ons lichaam opnemen.

Vergiftiging

Een stof is giftig als het de normale werking van het menselijk lichaam verstoort. Bijna iedereen kan wel een of meer van zulke stoffen opnoemen. Je kunt bijvoorbeeld denken aan arseen (zit in veel insecticiden), maar ook bijvoorbeeld aan het gif van een wesp of slang. Veel mensen zullen aan dit soort stoffen niet dood gaan: de meeste doden vallen door stoffen die je niet ziet of ruikt. In het algemeen worden stoffen die al in een kleine hoeveelheid gezondheidsschade tot gevolg hebben giftig genoemd. Arseen is in kleine hoeveelheden al dodelijk (het tast het spijsverteringskanaal aan), terwijl bijvoorbeeld keukenzout in kleine hoeveelheden door iedereen geconsumeerd wordt, maar in grote hoeveelheid ook dodelijk is. Vanwege de grote hoeveelheid die nodig is om zout als een dodelijke middel te beschouwen wordt zout niet giftig genoemd.
Samenvattend: de dosis bepaalt de giftigheid.

Er zijn twee soorten vergiftiging;

• Acuut: er is direct gevolg na één keer contact: een keer in contact komen met een relatief grote hoeveelheid van een stof heeft direct merkbaar effect (alcoholvergiftiging: dronkenschap);
• Chronisch: er is later gevolg na langdurig contact: pas na regelmatige blootstelling aan relatief kleine hoeveelheden van een stof zijn er effecten (roken: langdurige blootstelling aan teerdeeltjes in sigarettenrook).

Vormen van gevaarlijke stoffen

Giftige stoffen kunnen in allerlei vormen voorkomen.

• gas:bijvoorbeeld koolmonoxide;
• damp:bijvoorbeeld kwik, benzine;
• vloeistof:bijvoorbeeld spiritus;
• vaste stof:bijvoorbeeld soda;
• nevel:kleine druppeltjes vloeistof die in de lucht zweven;
• stof:kleine vaste deeltjes die in de lucht zweven: bijvoorbeeld asbest;

Giftige vloeistoffen komen vaak in een huishouden voor; denk bijvoorbeeld aan de schoonmaakmiddelen en aan alcohol. Belangrijk is dat deze stoffen op een voor kleine kinderen onbereikbare plaats worden opgeborgen. Lichamelijk contact met de stoffen moet vermeden worden. Het contact via de mond is levensgevaarlijk en ook het contact via de huid kan gevaarlijk zijn.
Giftige vaste stoffen geven in het algemeen de minste problemen. Ze worden pas gevaarlijk als ze oplossen in een vloeistof, smelten, verbranden of op een andere manier in de menselijke inademingslucht terechtkomen. Een voorbeeld is asbest, dat zeer gevaarlijk wordt als het zich verspreidt en kan worden ingeademd.

Opname van gevaarlijke stoffen

Men kan op verschillende manieren in aanraking komen met gevaarlijke stoffen.

• door de spijsverteringsorganen (mond);
• door de huid;
• door de ademhalingsorganen (longen);

opname door de spijsverteringsorganen: opname van vloeibare en vaste giftige stoffen vindt meestal plaast via de mond. Het kan gebeuren dat voedsel besmet is met gevaarlijke stoffen. Oorzaken zijn bijvoorbeeld; eten in en vuile ruimte of eten met vuile handen. Ook sigaretten draaien, snoepen of medicijnen innemen dient niet te gebeuren in een vervuilde omgeving of met vuile handen. Was daarom van te voren handen en eventueel gezicht, of nuttig voedsel in een schone ruimte.

opname door de huid:door de huid nemen we het meest vloeistoffen op, vooral oplosmiddelen. De huid heeft een beschermlaagje dat vet is. Wanneer de huid in contact komt met een oplosmiddel verdwijnt het laagje vet en daardoor kunnen de stoffen door de poriën in het bloed komen. Een voorbeeld hiervan is benzeen: dit zit in benzine en kan jaren later kanker veroorzaken. Was daarom het lichaam nooit met wasbenzine. Besmetting door de huid gaat evenwel nog sneller bij een open wond:zelfs door het kleinste open wondje kunnen gevaarlijke stoffen direct in het bloed komen. Daarom dient elke wond direct schoongemaakt te worden. Besmetting via de slijmvliezen gaat ook sneller. Slijmvliezen die dun en vochtig zijn, hebben we bij de ogen, de mond, de neus en de geslachtsdelen. Kom dus niet aan deze lichaamsdelen met vuile handen (uitwrijven van de ogen of toiletbezoek). Met het dragen van goede handschoenen voorkomt u contact met een giftige stof.

opname door de ademhalingsorganen: via deze organen kunnen we stof, gas, nevel en damp binnen krijgen. Sommige stoffen brengen direct schade aan de longen en de luchtpijp (bijvoorbeeld zoutzuur). Andere stoffen werken pas na veel langere tijd (bijvoorbeeld asbest). De mens beschermt zichzelf tegen het inademen van gevaarlijke stoffen. De neushaartjes filteren de grootste deeltjes, de iets kleinere deeltjes blijven plakken aan het slijm in de luchtpijp en de nog kleinere deeltjes blijven steken aan de ingang van de longblaasjes. De allerkleinste deeltjes kunnen zelfs tot in de longblaasjes doordringen.

Voorbeelden van gevaarlijke stoffen

Oplosmiddelen

Een oplosmiddel is een middel, voornamelijk een vloeistof, dienend om een ander stof in op te lossen. De kenmerken van een oplosmiddel zijn:

• meestal van aardolie gemaakt;
• vaak brandbaar;
• verdampen snel;

Oplosmiddelen worden gebruikt om bijvoorbeeld vet van metaal af te halen of om verf te verdunnen. In veel verfsoorten zitten ook oplosmiddelen; de oplosmiddelen verdampen en de verf wordt hard. Oplosmiddelen kunnen via de huid en via de longen in het lichaam terechtkomen. Oplosmiddelen hebben de nare eigenschap zicht te concentreren in vetachtige weefsels, bijvoorbeeld in de hersenen. Juist op die plaats doen ze het meeste kwaad. Feitelijk is ook alcohol een oplosmiddel. Iemand die nooit alcohol gedronken heeft, maar wel met oplosmiddelen in contact is geweest, kan de ziekteverschijnselen van een alcoholist krijgen. Opname door de huid kan gebeuren bij schilderwerk, tapijt leggen, lakken en bij schoonmaakwerk.
Oplosmiddelen kunnen we ook binnenkrijgen door damp of nevel die we inademen. De gevolgen zijn hetzelfde als bij opname door de huid: een gevoel van dronkenschap, hoofdpijn en zenuwbeschadiging bij langdurige blootstelling (OPS = Organo Psycho Syndroom).

Zuren en logen

Dit zijn chemische oplossingen. De meeste zuren en logen zijn niet echt giftig maar toch gevaarlijk omdat ze een bijtende werking hebben. Het zijn corrosieve stoffen d.w.z. dat ze niet alleen gevaarlijk zijn voor de mens maar ook textiel en zelfs metaal kunnen aantasten; ze bijten zich als het ware er doorheen. De sterkte van zuren en logen is afhankelijk van de concentratie. Zwavelzuur is in lage concentratie levensgevaarlijk, citroenzuur alleen in grote hoeveelheden. Een zuur dat op de huid komt, bijt de huid weg. U voelt direct pijn. Indien u zuurdampen inademt kan dat leiden tot longoedeem; dit is een ernstige longaandoening waarbij de longblaasjes zich vullen met water en niet meer in staat zijn om zuurstof uit de lucht op te nemen. Logen (ookwel basen genoemd) zijn minder bekend. In huis worden ze gebruikt om de gootsteen te ontstoppen (sodakorrels). Indien er loog op de huid komt, verandert de samenstelling van de huid en gaat de huid dood. Op de plaats komen ontstekingen en zweren die veelal zeer langzaam verdwijnen. Loog voelt u niet direct; het kan zijn dat u loog op uw huid krijgt en het pas een uur later merkt. Vaak is het dan te laat. Afspoelen: indien u in contact bent geweest met zuur of loog dan werkt er maar één ding: afspoelen met water ! Hoe meer u spoelt met water, hoe beter het is. Weghalen met een natte doek werkt niet. Veel zuren worden corrosiever als ze maar ten dele worden verdund. U moet blijven spoelen en altijd een arts inschakelen.

Asbest

Asbest is eigenlijk een steensoort. Het is opgebouwd uit heel erg kleine kristallen die heel dicht op elkaar zijn geplakt. De kristallen zijn microscopisch klein en heel scherp. Bij zagen en slijpen van asbest komen die scherpe 'naaldjes' in de lucht terecht en kunnen wij ze inademen. In de longen kunnen ze veel schade aanrichten en dat kan leiden tot longkanker of asbestose (stoflongen). Vanaf 1993 mag asbest niet meer worden gebruikt (op strenge uitzonderingen na). Asbest is een goed en goedkoop materiaal dat voor uiteenlopende dingen is gebruikt. Bijvoorbeeld in bouwmaterialen, eterniet, in remschijven, onder linoleum, als isolatiemateriaal. Asbest zal altijd moeten worden verwijderd door gespecialiseerde bedrijven.

Metalen

Sommige metalen zijn giftig. De meeste ervan zorgen voor een chronische vergiftiging en de gevolgen zijn vaak niet meer te herstellen. In de industrie komt metaal voor in poedervorm dat in te ademen is. Bij bijvoorbeeld lassen kan er een giftig metaal verdampen dat we op die manier naar binnen krijgen. Metaal zit ook in sommige soorten verf. Voorbeelden van giftige metalen zijn: lood (gelode benzine), kwik, zink en aluminium.