Eerste hulp bij verwondingen: antiseptische behandeling

Bij beschadiging van de huid door verwonding is ontsmetten altijd aan te raden om infectie te voorkomen, ook al gaat het om kleine wondjes. Niet alleen een ongeluk maar ook een ontsteking zit in een klein hoekje. Antisepsis is de officiële term voor ontsmetting van wonden en hiervoor zijn diverse middelen verkrijgbaar. Welke zijn dat en hoe verzorg je een wond?

Verwondingen: zo gebeurd

Verwondingen - vooral aan de handen - door ongelukjes bij de dagelijkse bezigheden zijn zo gebeurd. In de keuken, bij het klussen, tuinieren, spelen met de kat, enzovoorts ontstaan makkelijk beschadigingen zoals snij- en schaafwonden aan de huid. Kinderen lopen regelmatig schaafwonden op bij het spelen. Over het algemeen genezen de meeste wonden en wondjes vanzelf zonder gevolgen, waardoor we er nauwelijks bij stilstaan.

Een ander verhaal kan het worden als een bacterie binnendringt op de plaats waar de huid beschadigd is en daar een ontsteking veroorzaakt. In dit verband zijn Stafylococcus aureus en Streptococcus pyogenes (de groep-A-streptokok) berucht; een van deze twee bacteriën zijn bij huidinfecties bijna altijd de boosdoeners. Soms komen ze samen voor bij zo'n infectie. Om een infectie te voorkomen is het verstandig om altijd meteen te ontsmetten, ook al lijkt het om een onbeduidend wondje te gaan.

Ontsmetten

Ontsmetten houdt in het behandelen met een ontsmettingsmiddel om bacteriën of andere micro-organismen te doden. Hierbij kan onderscheid worden gemaakt tussen desinfectie en antisepsis, en deze termen worden vaak door elkaar gebruikt.

Desinfectie en antisepsis: wat is het verschil?

Desinfectie houdt eigenlijk in het ontsmetten van levenloze materialen, zoals chirurgische instrumenten, tafels en water met een desinfecterend middel, een desinfectans. Voorbeelden van desinfectantia zijn bepaalde chloorverbindingen, zoals hypochloriet.

Met antisepsis wordt bedoeld het ontsmetten van levende weefsels, zoals in dit geval van de huid, zoals dat gebeurt voor een operatie of bij het behandelen van een wond. Hierbij wordt de groei van de normaal op de huid aanwezige bacteriën - de huidflora - tijdelijk onderdrukt en daarmee het aantal bacteriën verminderd, zodat er minder kans op een wondinfectie is. Het ontsmetten wordt gedaan met een antiseptisch middel, een antisepticum.

Veelgebruikte antiseptische middelen

Chloorhexidine is een bacteriedodende stof die sinds 1954 op de markt is. Het hecht zich aan de huid en blijft dan tot 6 uur werkzaam tegen verschillende soorten bacteriën en sommige soorten schimmels. Chloorhexidine is in verschillende vormen te koop, zoals crème, gel, lotion, spray, zeep en vloeistof. Het is vrij verkrijgbaar onder verschillende merknamen en ook gewoon als chloorhexidine. Het kan gebruikt worden om licht geïnfecteerde schaaf- of snijwonden te ontsmetten. Bij langdurig gebruik kan er lichte huidirritatie ontstaan, die vanzelf overgaat.

Voorbeelden van merknamen zijn: Hibitane, Hibiscrub en Sterilon. Van het merk Hibicet is het ook verkrijgbaar, hierbij is dan gecombineerd met cetrimide, dit is een andere ontsmettende stof. Hibisol is een combinatie van chloorhexidine met isopropanol.

Povidonjodium is een chemische verbinding waarin onder andere jodium voorkomt en die opgelost kan worden in water. Dan komt de jodium vrij en kan het gebruikt worden als ontsmettingsmiddel met een langdurig aanhoudende bacteriedodende werking. Povidonjodium prikt niet en is te koop als Betadine. Andere merknamen zijn: Braunol, Isobetadine, Betadermyl. Voor toepassing op de huid bestaat het in de vorm van een oplossing, zalf, shampoo, zeep, lotion en spray. Er is ook geïmpregneerd verband verkrijgbaar. Voor povidonjodium geldt: als na toepassing de bruine kleur is verdwenen en gelig is geworden, is er niet genoeg jodium meer aanwezig; dan is het ontsmettende effect daarmee uitgewerkt en moet het opnieuw aangebracht worden.

Joodtinctuur is een oplossing van jood en natriumjodide dat is opgelost in een mengsel van water en alcohol. Deze oplossing heeft een bacteriedodende werking en het wordt gebruikt om de huid te ontsmetten vóór een operatie. Het kan ook voor wondontsmetting gebruikt worden maar door de alcohol en de zeer hoge concentratie jodium geeft het een pijnlijk prikkend gevoel op beschadigde huid. Daarom is voor dit doel bovengenoemde povidonjodium een betere keus.

Waarschuwing:

• sommige mensen zijn overgevoelig voor jodium; dit kan sterke allergische reacties veroorzaken.
• mensen met schildklierafwijkingen moeten voorzichtig zijn met het gebruik van jodium
• vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven moeten jodium alleen in overleg met hun dokter gebruiken

Eerste hulp bij verwondingen: antiseptische behandeling

Een wond(je) moet altijd ontsmet worden om infectie te voorkomen:

• was eerst de handen, reinig de huid rondom de wond ook goed mogelijk met zeep
• laat de wond even bloeden, spoel de wond schoon onder stromend water
• droog de handen en dep de wond droog met een tissue
• doe ontsmettingsmiddel op de wond en de huid eromheen, eventueel met een gaasje
• doe er een gaasje of pleister op, blijf dit doen tot de wond dicht is
• herhaal het ontsmetten en afdekken 1 tot 2 keer per dag tot de wond dicht is

Kijk daarbij uit dat het ontsmettingsmiddel niet in de ogen, neus of mond komt (irritatie).

Als er toch een infectie is ontstaan: de verschijnselen

Als de huid is beschadigd door een bijvoorbeeld een snijwond kan een ontsteking volgen als er bacteriën de wond binnendringen die zich daar gaan vermeerderen. Een infectie ofwel een ontsteking is te herkennen aan een aantal verschijnselen; de huid bij de wond:

• wordt rood
• raakt opgezwollen
• wordt warm
• is pijnlijk of jeukt
• er kan pus ontstaan

In dat geval is een bezoekje aan de huisarts de aangewezen weg. Afhankelijk van de ernst van de situatie zal er een zalf of antibiotica worden voorgeschreven, eventueel kan er een kweek worden afgenomen voor het laboratorium om de bacterie te identificeren en erachter te komen of het voorgeschreven middel werkzaam zal zijn.