Liever iets te dik dan inactief: het belang van beweging
Wie niet ziek is, is gezond... maar hoe zorg je ervoor dat je gezond blijft? De gemiddelde Nederlander houdt er niet bepaald een bevorderende leefstijl op na. Zo'n 45% van alle volwassenen heeft overgewicht en 44% krijgt onvoldoende lichaamsbeweging. Veel mensen zijn geneigd om beweging ondergeschikt te stellen aan het lichaamsgewicht: wie te dik is kan maar beter gaan sporten, en wie slank is hoeft zich niet druk te maken. De waarheid is echter anders.
De gevolgen van een inactieve levensstijl
Het zal niemand onbekend klinken dat een gebrek aan lichaamsbeweging gepaard gaat met een verslechterde conditie, wat resulteert in een verminderd uithoudingsvermogen en verlies van spiermassa. Weinig mensen weten echter dat er ook andere systemen onderhevig raken aan aftakeling, waaronder het hart- en vaatstelsel. Juist dat laatste kan funest zijn.
Effecten op de bloedvaten
Het lichaam werkt volgens een soort "vraag-en-aanbod" principe. Als het lichaam zwaarder wordt belast, zoals bij krachttraining, zal de benodigde spiermassa worden opgebouwd. Wordt de belasting minder, dan neemt de spiermassa af. Hetzelfde geldt voor de bloedvaten. Tijdens lichamelijke inspanning is een verhoogde bloedvoorziening naar de spieren nodig, zodat in de toegenomen zuurstofbehoefte kan worden voorzien. Hiertoe moeten de bloedvaten uitzetten, om zo de bloedstroom te doen toenemen. Het vergroten van de bloedvatdiameter (dilatatie genoemd) wordt teweeggebracht door de stof NO. Deze stof wordt geproduceerd door de bekledingscellen van bloedvatwanden (endotheelcellen) wanneer deze worden "geprikkeld" door een toegenomen wrijving van bloed tegen de vaatwand. Dit laatste vindt plaats tijdens lichamelijke inspanning, als gevolg van de verhoogde druk waarmee het bloed door het vaatsysteem wordt gepompt. Hoe meer de bloedvaten blootstaan aan deze zogenoemde "shear stress", des te meer NO er wordt geproduceerd, resulterend in een grotere bloedvatdiameter.
In geval van een inactieve levensstijl wordt het bloedvatstelsel niet of nauwelijks aan een hoge shear stress blootgesteld. Daardoor neemt zowel de productie van NO als de efficiëntie van die productie af, met als gevolg dat bloedvaten in diameter afnemen en slechter reageren op een verhoogde behoefte aan bloedvoorziening. Dit betekent dat spieren minder lang in staat zullen zijn om inspanning te verrichten. Het effect beperkt zich echter niet alleen tot spieren. Een belangrijk orgaan dat eveneens van een efficiënte bloedstroom afhankelijk is, zijn de hersenen. Wanneer de bloedvoorziening naar de hersenen vermindert, kan dit leiden tot cognitieve achteruitgang en een verminderd coördinatievermogen.
Afgezien van de bloedvatdiameter, is NO tevens belangrijk voor het intact houden van het endotheel. Een verlaagd NO gehalte, zoals optreedt bij inactiviteit, leidt ertoe dat endotheelschade sneller optreedt (doordat het wegvangen van zuurstofradicalen door NO verminderd is) en dat het reparatievermogen van het endotheel verslechterd is. Een beschadigd endotheel vormt een aangrijpingspunt waarop zich zogenoemde plaques kunnen vormen, welke verantwoordelijk zijn voor atherosclerose. Deze vaataandoening leidt tot het dichtslibben van bloedvaten, waardoor er ernstig zuurstoftekort kan optreden in de weefsels die door deze vaten van bloed worden voorzien. Een hartinfarct of herseninfarct kan het gevolg zijn.
Effecten op het hart
Net als andere spieren, past het hart zich aan volgens de mate waarin het wordt belast. Tijdens lichamelijke inspanning moet het hart harder werken, immers, de bloedstroom door de spieren moet toenemen, waarvoor een sterkere pompwerking vereist is. Hoe vaker lichamelijke inspanning wordt verricht, des te groter het pompvermogen van het hart wordt, door een vergroting van het hartvolume en een toename van de contractiekracht. Het gevolg hiervan is dat het lichaam in rust volstaat met een lagere hartfrequentie: het hart hoeft minder vaak te pompen, omdat één hartslag meer bloed pompt dan voorheen.
Bij inactiviteit is het tegenovergestelde aan de orde. Het hartvolume en de pompkracht nemen af, met een toegenomen hartfrequentie als gevolg. Hierdoor neemt de bloeddruk toe. Een verhoogde bloeddruk is een belangrijke risicofactor voor verscheidene hart- en vaataandoeningen, zoals hartfalen en atherosclerose.
Inactiviteit versus overgewicht
Sporten heeft niet zelden ten doel het lichaamsgewicht terug te brengen tot een wenselijke waarde. Wetenschappelijk onderzoek heeft echter uitgewezen dat lichaamsbeweging op zich meer effect heeft dan het hebben van een optimaal lichaamsgewicht, in het verlagen van de kans op sterven binnen een bepaalde tijdsduur (Lee et al, 1999). Dat betekent dat slanke mensen die te weinig beweging krijgen, een grotere kans op sterven hebben dan mensen met overgewicht die wél genoeg beweging krijgen. Wie gezond wil zijn of blijven, kan dus het beste streven naar voldoende lichaamsbeweging. Gecombineerd met een slank postuur wordt het risico op ziekte zo optimaal mogelijk beperkt.
Bewegen is als het 'smeren van je motor'
In bovenstaande paragrafen is reeds uitgelegd welk effect (in)activiteit heeft op hart en bloedvaten, waarmee logischerwijs de consequenties voor het risico op hart- en vaatziekten zijn af te leiden. Maar hier houdt de invloed van lichaamsbeweging niet op. Hart en bloedvaten vormen immers het systeem dat heel het lichaam van voedingsstoffen voorziet, de 'motor' die alles draaiende houdt. Een verslechterde staat van de bloedvaten in de hersenen kan aanleiding geven tot dementie, terwijl schade aan bloedvaten in de nieren kan resulteren in nierfalen. Bovendien vormt het bloedvatstelsel het medium voor tumorcellen om zich te verspreiden en zich in andere weefsels te ontwikkelen tot kanker. Een verslechterde staat van de bloedvaten vermindert de capaciteit om de nesteling en uitgroei van tumorcellen te hinderen, vandaar dat ook het risico op kanker wordt vergroot door een inactieve levensstijl (Fair et al, 2009). Het is dan ook geen wonder dat de studie van Lee et al een groot effect vonden van inactiviteit ten aanzien van sterfte aan alle oorzaken: álle systemen in het lichaam lijden schade als gevolg van lichamelijke inactiviteit. Gezien het feit dat de belangrijkste doodsoorzaken in het Westen - namelijk kanker en hart-en vaatziekten - een sterk verband laten zien met inactiviteit, zou het bevorderen van de lichaamsbeweging in landen zoals Nederland een enorme gezondheidswinst kunnen opleveren.
© 2009 - 2024 Teez, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Hart-en vaatziektenSymptomen, vrouwen, doodsoorzaak, cijfers, behandeling. Hart-en vaatziekten zijn doodsoorzaak nummer 1. Vooral mensen va…
Bronnen en referenties
- www.rivm.nl
Lee et al. Cardiorespiratory fitness, body composition, and all-cause and cardiovascular disease mortality in men. Am J Clin Nutr. 1999 Mar;69(3):373-80.
Fair et al. Energy balance, physical activity, and cancer risk. Methods Mol Biol. 2009;472:57-88.