De overgang, begin of einde?

Het is een tijd van verandering, voor velen een tijd van klachten, voor velen echter ook een nieuwe kans, de overgang. Het is nu nog nauwelijks voor te stellen, dat in de 19e eeuw de overgang nog samenhing met de levensverwachting van de vrouw. Tegenwoordig is dat niet meer van toepassing. De veranderingen in het lichaam kunnen de dagen moeilijker maken, maar het nieuwe levenshoofdstuk betekent voor veel vrouwen ook een nieuwe vrijheid.

Biologie

Precies gezien komen vrouwen twee keer in de overgang. Eén keer, als het lichaam geslachtsrijp wordt en later, als het lichaam de geslachtsrijpheid weer verliest. In de puberteit moet het lichaam leren, zich in te stellen op de geslachtshormonen en daarmee goed om te gaan. Ook deze jaren zijn niet echt makkelijk. Lichaam en ziel moeten in balans komen. Waarom zou het dus bij de 'tweede overgang' makkelijker zijn? Helaas is het beeld van de overgang niet echt positief. Heel vaak wordt de overgang gezien als het einde van de jeugd. Wat komt er daarna nog? Heel veel! De overgang is geen fout van de natuur en ook geen ziekte.

Biologisch gezien is het heel logisch dat vrouwen in de overgang komen. Het is een verfijning van de natuur: het vrouwelijk lichaam is alleen in staat kinderen te krijgen, als een vrouw genoeg tijd heeft die kinderen groot te brengen. En dat is nu eenmaal ooit afgelopen. De hormonale verandering luidt het einde van de geslachtsrijpheid in, de hormoonproductie wordt langzaamaan minder. Ook dit keer moet het lichaam eerst aan deze veranderingen wennen. Het hele proces duurt meerdere jaren en voltrekt zich meestal tussen het 45e en 60e levensjaar. De overgang is een normaal fysiek proces, ook als veel vrouwen zich helemaal niet goed voelen en vele klachten hebben.

Hormonen

De langzame terugloop van hormonen in de eierstokken begint in de regel rond het 50e levensjaar. Opeens zijn ze er: onregelmatige menstruaties, opvliegers, hartkloppingen, stemmingswisselingen, verhoogde nervositeit, dat zijn de typische symptomen. Door het geringer wordende oestrogeen blijven op een gegeven moment de menstruaties helemaal uit (menopauze). Maar dat is het nog niet. Ook de huid, haren, gewicht, vet en stofwisseling worden beïnvloed door de veranderende concentratie van het vrouwelijk hormoon.

Vermoedelijk wordt de overgang in gang gezet, doordat tijdens de geslachtsrijpheid bepaald weefsel verbruikt wordt. De eierstokken van een pasgeboren meisje bevatten circa 500.000 eicellen, waarvan er aan het begin van de puberteit nog ongeveer 400.000 over zijn. In iedere menstruatiecyclus worden er 500 tot 1000 eicellen rijp. In de loop van dat rijpingsproces wordt er een selectie gemaakt, zodat per cyclus maar één eicel leidt tot de eisprong. Door deze maandelijkse gebeurtenis reduceren de eicellen tot de menopauze naar 99%.

Het is een kettingreactie. Tijdens de overgang verliezen de eierstokken hun gevoeligheid voor de bodemstoffen, die voor de normale cyclus en een zwangerschap nodig zijn. FSH, het follikelstimulerend hormoon, zorgt bij de vrouw tijdens de geslachtsrijpheid voor het ontstaan van oestrogeen en de regulering van de eicellen in de eierstokken. LH, luteïniserend hormoon, ondersteunt de eirijping, de eisprong en de opbouw van gele lichaampjes. Om de verminderde werking te vereffenen en nog enkele eiblaasjes uit de reserve te halen, scheiden de hersenen steeds meer FSH uit.

Hoewel ze door de hormonen FSH en LH op gang gebracht worden, produceren de eierstokken steeds minder progesteron dan voorheen. Dit hormoon wordt bij vruchtbare vrouwen in de tweede helft van de cyclus in de gele lichaampjes van de eierstokken gevormd, om de baarmoeder op een mogelijke zwangerschap voor te bereiden. Het lichaam stelt zich op de verandering in. Steeds minder komt het tot het LH-hoogtepunt, die bij een normale cyclus tot een eisprong leidt. Dardoor vindt er in die periode geen eisprong meer plaats, totdat hij helemaal uitblijft. Zonder eisprong worden er ook geen gele lichaampjes meer gevormd, die weer voor de productie van progesteron zorgen. De cyclussen verkorten en de bloedingen worden heviger. Omdat nu ook de oestrogeenproductie uitvalt, blijft de menstruatie ook helemaal uit.

Overgang bij de man

Ook bij de man gaat het langzaam bergafwaarts met de hormonen naarmate hij ouder wordt. Een man van 60 jaar heeft nog maar 30% van het testosteron in vergelijking tot een man van 30 jaar. Wanneer bij mannen rond het 40e levensjaar de levens- en seksuele lust afneemt, ze kaal worden en dikker worden, lijkt het toch echt zo te zijn: de overgang bij het 'sterke geslacht'. Lange tijd werd het midlife crisis genoemd, maar tegenwoordig hebben we er ook een wetenschappelijke omschrijving voor: climacterium virile.

Of echter het geringere hormoonhuishouden met ziektesymptomen verbonden en behandeld moeten worden, staat ter discussie bij de deskundigen. Het is sowieso maar de vraag of we bij mannen van de overgang moeten spreken. Is het een modeverschijnsel of gewoon simpelweg een natuurlijk verouderingsproces? De veel gebruikte midlife crisis is eerder een uitdrukking van typische conflicten van de man zélf, zoals crisis in het werk, familie of de liefde. Slechts biologisch gezien houdt de geslachtsrijpheid bij mannen niet op. Ze zijn tot op hoge leeftijd vruchtbaar. De vermindering van de testosternspiegel heeft bij mannen niet zo'n grote uitwerking. Het leidt zelden tot opvliegers. Het lichaam laat echter wel sporen van het ouder worden zien.

Wat zich bij mannen het meest uit, is dat niet alleen het algehele prestatievermogen, maar de potentie en het libido veranderen. Bij de seks gaat het niet meer zo makkelijk als in de jonge jaren en dat zien veel mannen als een inbreuk op hun mannelijkheid. Dat kan van zeer grote invloed zijn op een relatie. Eeuwige jeugd is er niet, ook niet in de vorm van Life-Style-medicijnen. Maar een gezonde dosis sport kan de hormoonverandering wel vertragen en het algehele welbevinden zeer verbeteren.