De prostaat, mannelijke geslachtsklier

De prostaat is een onopvallende mannelijke geslachtsklier, die net onder de blaas zit (om de urinebuis) tussen schaambeen en endeldarm. Mannen beseffen eigenlijk niet dat ze dit orgaan hebben, tot dat ze wat ouder zijn en problemen krijgen bij het plassen. De prostaat kan te kampen krijgen met aandoeningen. Onderstaand artikeltje bekijkt deze belangrijke mannelijke geslachtsklier.

De functie van de prostaat

Elk orgaan in ons lichaam heeft een functie. Soms is echter niet duidelijk welke functie dat is en hoe het orgaan werkt. De prostaat (met een omvang van 15 millimeter) heeft als functie de productie van zaadvocht, het vervoer van sperma. Bij een pasgeboren baby weegt de prostaat een paar gram, bij volwassen mannen 20 gram. Tot aan de puberteit leidt de prostaat een slapend bestaan. Pas in de puberteit komt - dankzij het hormoon testosteron - de ontwikkeling op gang. Door onbekende oorzaak gaat de prostaat ongeveer vanaf het 50ste levensjaar groeien. Uiteindelijk kan deze geslachtsklier wel 100 gram worden.

Het uiterlijk en de strategische ligging

Het woord prostaat is afgeleid van het Griekse 'prostateis'. Dit betekent 'hij die vooraan staat'. De prostaat heeft inderdaad een vooraanstaande functie. Hij speelt namelijk voor taxi tijdens de zaadlozing. De prostaat lijkt nog het meest op een appeltje ter grootte van een kastanje. Maar dan wel een appeltje, waar het klokhuis is uitgeboord, want dwars door het midden van de prostaat loopt de urineleider (plasbuis) die vlak boven de prostaat in de blaas ontspringt. Deze mannelijke geslachtsklier speelt geen rol bij het plassen, maar zit dus wel om de urinebuis heen. Wanneer de prostaat in omvang toeneemt kan deze plasbuis in de verdrukking komen, waardoor er problemen ontstaan bij het plassen.

De erectie

De prostaat (ook wel voorstanderklier genoemd) fabriceert zaadvocht. Door het orgaan lopen twee zaadleiders, die afkomstig zijn van de nabijgelegen bijballen en testikels. Tijdens een orgasme stromen alle zaadcellen via deze zaadleiders de prostaat in, waar ze zich vermengen met het zaadvocht. Samen vormen ze het sperma. De stevige spiervezels van de prostaat zorgen ervoor dat het sperma meteen na de vermenging door de plasbuis en de penis naar buiten schiet. Om te voorkomen dat het de verkeerde richting neemt en in de blaas terecht komt, sluit een spiertje de blaas tijdelijk af. Daarom kunnen mannen als ze een zaadlozing of een erectie krijgen niet tegelijkertijd ook plassen.

Het sperma

Sperma bestaat voor het overgrote deel uit het zaadvocht van de prostaat, slechts een fractie daarvan wordt gevormd door zaadcellen. Dat verklaart tevens waarom mannen na sterilisatie gewoon een orgasme kunnen krijgen. Er komt evenveel vocht vrij als vóór de sterilisatie en het ziet er ook hetzelfde uit als vruchtbaar sperma.

Prostaataandoeningen

De meest gehoorde klachten zijn:

• vaak moeten plassen (veel plasaandrang);
• branderig gevoel bij het plassen;
• de plas niet kunnen ophouden;
• dunnere urinestraal;
• minder krachtige straal;
• nadruppelen.

Opmerking

Bijna elke man krijgt op latere leeftijd te maken met een goedaardige prostaatvergroting. Ongeveer 30% krijgt er daadwerkelijk last van. De problemen ontstaan omdat de blaas niet helemaal leeg raakt, uitzet en vatbaar kan worden voor urineweginfecties. Met een rectaal toucher kan de arts bepalen hoe groot en hoe soepel de prostaat is. Een verharde of sterk vergrote prostaat kan wijzen op aandoening van deze prostaatklier in vele varianten: van een goedaardige vergroting of een infectie tot iets ernstigers, zoals kanker.

Prostatitis

Dit is een ontsteking van de prostaat. Het is de enige aandoening die ook bij jongvolwassenen kan voorkomen. Het is een prostaatinfectie, die voor een acute zwelling van de prostaat kan zorgen. Wanneer een postatitis niet snel behandeld wordt, kan dit leiden tot een abces dat de plasbuis helemaal dichtdrukt. Ook is er dan kans op een urineweginfectie.

Oorzaken

Vóór het 50ste levensjaar houdt prostatitis meestal verband met ziektekiemen (Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia, Mycoplasma), die tijdens seksueel contact worden overgedragen. Na het 50ste levensjaar zijn de verantwoordelijke bacteriën vaker uit de urine of het bloed afkomstig (Escherichia coli, Staphylococcus, Proteus). Het kan ook gaan om complicaties na een medische ingreep, zoals een urinebuisonderzoek.

Symptomen

Acute prostatitis
De symptomen hiervan zijn zoals bij alle infecties (koorts, rillingen, spierpijn) en plaatselijk hevige pijn, vaak moeten plassen, brandend gevoel bij het plassen.

Chronische prostatitis
Deze vorm van prostatitis is verraderlijker. De symptomen zijn minder opvallend, er is geen koorts en de pijn is moeilijker te lokaliseren. Erectie en ejaculatie kunnen afwijkend zijn.

Behandeling

Er moeten sterke antibiotica en ontstekingsremmers worden voorgeschreven, maar die zijn niet altijd afdoende. In het geval van een abces of pijnlijke urine-retentie kan een chirurgische ingreep nodig zijn.

Prostaatkanker

Deze meest voorkomende kanker bij mannen, komt vóór het 50ste levensjaar zelden voor maar daarna des te meer. Op 80-jarige leeftijd worden vier van de tien mannen erdoor getroffen.

Symptomen

Doordat er vaak nauwelijks klachten zijn, wordt de tumor meestal bij toeval ontdekt. De symptomen hangen niet zozeer samen met de omvang van de tumor als wel met de plaats ervan en of er contact is met de urinebuis. Hoe meer de urinebuis wordt samengedrukt, des te eerder er symptomen optreden en des te intenser die symptomen zijn. Het plassen gaat steeds moeilijker, de frequentie van de urinelozingen neemt toe, de aandrang om te plassen is sterk en pijnlijk. In een verder gevorderd stadium krijgt men last van opgezwollen voeten en benen, pijn in het bekken of in de lendenwervels, een gebrek aan eetlust en gewichtsverlies.

De diagnose

De diagnose wordt gesteld met een rectaal toucher, een echo en de gehaltebepaling van prostaatspecifiek antigeen in het bloed, gevolgd door een biopsie. Bij 75-plussers, bij wie de diagnose wordt gesteld, wordt vaak besloten tot een 'waakzaam wachten'. Dit omdat de tumor dan zo langzaam groeit dat de kans dat deze patiënten ergens anders door overlijden groter is.

Behandeling

De behandeling hangt af van de omvang van de kanker, de leeftijd van de patiënt en diens conditie. De mogelijkheden zijn:

• Opereren: gedeeltelijke of gehele verwijdering van de prostaat;
• Bestraling: externe behandeling van de prostaat en de liesklieren om de hele tumor met uitlopers te vernietigen;
• hormoontherapie: alleen voor kanker met uitzaaiingen. Bij deze behandeling wordt de afgifte van mannelijke geslachtshormonen door de testikels onderdrukt, omdat die bevorderlijk zijn voor de groei van het gezwel;
• chemotherapie: Deze behandelwijze heeft onvoldoende effect op deze vorm van kanker.