De 'Zwarte Dood' en de 'Sint Vitusdans'

De 'Zwarte Dood' is een andere benaming voor de ziekte 'de pest'. Europa werd vanaf de Oudheid tot in de achttiende eeuw met tussenpozen geteisterd door deze ziekte. Nooit viel te voorspellen waar de pest zou toeslaan of wanneer er een einde aan een pest-epidemie zou komen. De vrees voor de 'Zwarte Dood' moet erger zijn geweest dan voor een oorlog. Hele landstreken liet de ziekte achter in een toestand van volledige ontreddering, daarmee een ideale voedingsbodem scheppend voor paniek .

Pestperiode

Als we een kijkje konden nemen in het Europa uit vervlogen tijden in een periode dat de pest huishield, dan zouden we ontdekken dat de Europeaan van toen vertrouwd was geraakt aan de huiveringwekkende roep: "Breng de doden naar buiten!". Nacht na nacht rolden dan karrevrachten lijken naar de begraafplaats. Van besmette huizen werden de deuren met rode kruizen gemerkt. Uit angst voor besmetting werden de zieken vaak door hun eigen familie in de steek gelaten. Lijken in staat van ontbinding versperden de straten. Levenden trokken weg uit steden vol doden en stervenden. Aldus zou een levendig beeld gebrand worden op het netvlies van het hedendaagse menselijke geestesoog en we zouden beseffen welk een ontzetting deze gruwelijke ziekte teweeg bracht.

St Vitusdans

Inleiding

In de 14de eeuw woedde de 'Zwarte Dood' het hevigst. Miljoenen mensen werden het slachtoffer en een kwart van de hele Europese bevolking verloor het leven. Toen de pest ten slotte begon te wijken, vielen in het tegenwoordige Duitsland hele dorpsbevolkingen ten prooi aan een merkwaardige bezetenheid. Een bezetenheid die bekend werd onder de naam 'St. Vitusdans', dat later in de volksmond werd verbasterd tot 'fieteldans'.

De dans

In feite is de 'St. Vitusdans' een zenuwstoornis die gekenmerkt wordt door onwillekeurige, schokkerige bewegingen. Wie begon te dansen, leek zijn bezinning te verliezen. De dansers sprongen wild in het rond, schreeuwend en met schuim op de lippen. Ontstelde toeschouwers zagen hen urenlang dansen, tot ze van uitputting neervielen. Ze zagen of hoorden niets meer. Enkelen kregen religieuze visioenen. Echter de priesters die erbij geroepen werden, geloofden juist dat de dansers door de duivel bezeten waren. Met bezweringen probeerden ze om de duivel uit te drijven.

De verspreiding

De St. Vitusdans sloeg over van het huidige Duitsland naar het tegenwoordige België en Noord-Frankrijk. Zo vulden eens meer dan duizend dansenden de straten van de Franse stad Metz. De enige oplossing was het dansen aan te moedigen. Daarvoor werden soms zelfs muzikanten ingehuurd. Door de aanmoedigingen raakten de dansers sneller uitgeput. Schijnbaar levenloos vielen ze dan ter aarde. Na verloop van tijd kwamen ze weer langzaam tot zichzelf.

Massahysterie

Het uitzinnige gedans moet een vorm van massahysterie zijn geweest. Vermoedelijk was het een reactie op de neuveuze spanning die was veroorzaakt door de 'Zwarte Dood'. Zo'n hysterie werkte ook de verspreiding in de hand van geruchten over vampiers. Geruchten die steeds aangedikt werden bij het doorvertellen.

Sint Vitus

De Heilige Vitus was een christelijke martelaar uit de 4de eeuw. Later werd zijn naam gegeven aan de wilde dans die na eeuwen van pestepidemieën in Europa om zich heen greep. In Duitsland begon die manie en men zag veel van de schijnbaar bezeten dansers naar de kapellen van Sint Vitus trekken om er te bidden om genezing. Nog later werd de naam 'St Vitusdans' gegeven aan een afwijking (die net als de middeleeuwse dans) wordt gekenmerkt door onwillekeurige, krampachtige bewegingen van het lichaam.

Kunstenaars

Schilderij

Schilders lieten zich inspireren door de mysterieuze dans. Pieter Brueghel was gewoon het leven te schilderen, zoals hij dat in het 16de eeuwse Vlaanderen om zich heen zag. Hij beeldde de massale dansrages van die tijd uit en laat zien hoe de dansers soms door anderen werden aangemoedigd om door te gaan tot aan de uiteindelijke uitputting. Dat vaak het begin was van de genezing.

Gravure I

Zo geeft een gravure van een 17de eeuwse kunstenaar ons een beeld van een bezeten dans. Deze dans vond een paar eeuwen eerder op kerstnacht plaats op een kerkhof. Er wordt een man op afgebeeld die zijn zuster probeert weg te trekken, maar hij hield alleen haar arm in zijn hand. De dansers werden door hun priester uit de kerk gestoten. Ze kregen het bevel om een jaar lang onafgebroken te blijven dansen.

Gravure II

Een andere gravure (uit 1604) geeft de verrijzenis weer van geesten. Het zijn de in 1347 levend begraven slachtoffers van de 'Zwarte Dood'. De pest verspreide zich over Europa en werd overgebracht door ratten. De pestepidemieën waren de hevigste van alle epidemieën die we kennen. Een groot deel van de bevolking van honderden steden en dorpen door heel Europa werd erdoor uitgeroeid.