Braille, lezen met je vingers

Lange tijd was het voor blinden niet mogelijk om rechtstreeks kennis te maken met geschreven tekst, kranten of literatuur. Dankzij het brailleschrift, uitgevonden door Louis Braille, kunnen blinden teksten lezen en schrijven. Over het ontstaan van het brailleschrift, het gebruik van braille en de brailletekens.

Louis Braille

Louis Braille werd in Frankrijk geboren in 1809. Op driejarige leeftijd kreeg de kleine Louis in de werkplaats van zijn vader per ongeluk een priem in zijn oog. Dit veroorzaakte een ontsteking, die beide ogen aantastte. Als gevolg daarvan werd hij blind.
In 1819 ging Louis Braille naar een speciale school van het Parijse blindeninstituut (Nationaal Instituut voor Blinde Kinderen in Parijs).

Nachtelijk militair probleem

In het leger draaide het, en dat geldt trouwens nog steeds, om informatie. Als je snel belangrijke informatie kon doorgeven, dan had je een voordeel. Dat betekende ook dat boodschappen ook 's nachts doorgegeven en gelezen moesten kunnen worden. Vooral op het slagveld was dat een probleem. Om een boodschap te kunnen lezen had je licht nodig, maar door licht te maken kon je je positie verraden en sloeg het voordeel om in een nadeel.

Charles Barbier

De Franse artellerieofficier Charles Barbier ging zich met dit nachtelijke informatieprobleem bezighouden en kwam in 1819 met een ingenieuze oplossing: het nachtschrijven. Het systeem van Barbier werkte met een raster van een twaalftal puntjes, die je niet hoefde te zien: betasten was genoeg om de belangrijke informatie te begrijpen.

Ook voor blinden

Het nachtschrijven van Barbier raakte in 1819 ook al bekend op de Parijse Blindenschool. Men moet er dus al meteen iets in gezien hebben. Ook in 1819 was Louis Braille op diezelfde school gestart. Braille hoorde al snel van dit systeem en ging ermee aan de slag. Omdat het lastig was een patroon van twaalf punten goed uit te lezen, moest het vereenvoudigd worden. In 1824 had hij zijn eerste opzet voor een bruikbaarder systeem klaar. In deze nieuwe opzet ging Braille uit van een raster van zes punten in plaats van twaalf.

Succes

Het zou tot 1829 duren tot de laatste verfijningen waren aangebracht en Louis Braille zijn blindenschrift kon presenteren. De medeleerlingen van Louis Braille waren enthousiast en namen het systeem snel over. Het systeem kreeg, niet meer dan terecht, zijn naam: braille. Het blindeninstituut zou het systeem in 1854 officiëel invoeren, waarna ook een landelijke acceptatie volgde. Het systeem zou ook al snel internationaal gebruikt gaan worden. Helaas heeft Louis zelf dit succes niet kunnen meemaken, want hij overleed in 1852.

Het uiteindelijke systeem

In de Braille-versie die nog steeds wordt gebruikt, is een raster van zes punten de basis: twee rijtjes van drie punten onder elkaar. Van linksboven naar linksonder worden de punten geteld: 1, 2 en 3. In het tweede rijtje, van rechtsboven naar rechtsonder wordt geteld van 4 tot 6.

Mogelijkheden

Je kunt met zes punten maximaal 64 combinaties maken, van helemaal leeg tot helemaal vol. Omdat een raster waarop géén punten zijn ingevuld voor een blinde géén informatie geeft, wordt de blanco combinatie niet gebruikt. Je houdt er dus 63 over.

Groep 1

In de eerste groep letters worden de vier bovenste punten gebruikt. Dat levert 10 mogelijkheden op, dus tien letters: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j. Je ziet dat het systeem alfabetisch is gerangschikt en er niet is gekozen voor een systeem waarbij veelvoorkomende letters met een kleiner aantal punten wordt gevormd. Verderop zul je zien op het alfabetische karakter één uitzondering bestaat. Je zult ook zien, dat door eerst een speciaal teken te geven dat de betekenis heeft van 'let op, nu komt een cijfer' de tekens van de eerste groep de betekenis 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 krijgen.

Groep 2

Voor de tweede groep letters wordt eerst een punt linksonder geplaatst, en vervolgens dezelfde reeks als bij groep 1. De letters die je nu krijgt zijn: k, l, m, n, o, p, q, r, s, t.

Groep 3

Voor de derde groep wordt in feite hetzelfde gedaan als bij groep 2, er wordt een punt toegevoegd. Dus beide onderste punten worden nu steeds gebruikt. Verder zie je weer dezelfde volgorde van tekens en krijg je de letters u, v, x, y, z, ç, é, à, è, ù. Je mist de w, en dat klopt. Braille beschouwde de w als een tweeklank en heeft deze verderop geplaatst. Wat je ook ziet is de keuze van de letters met accenten. Omdat Braille een fransman was, heeft hij uiteraard tekens gebruikt die in de Franse taal van belang zijn.

Groep 4

Nu wordt de punt rechtsonder steeds gebruikt, met daarbij steeds tekens in dezelfde volgorde als bij de eerdere groepen. In deze groep vind je weer een serie accent-tekens en op het eind ook de oe en de w.

Groep 5, 6, 7

In deze groepen zijn tekens opgenomen voor de leestekens. Ook is er een cijferteken ('pas op, nu volgt een cijfer') en een hoofdletterteken, waarmee je duidelijk maakt dat een hoofdletter volgt. Er is zelfs een teken om aan te geven dat er schuingedrukte tekst volgt. Hieronder de belangrijkste tekens uit deze groep:

Lezen met puntjes

Blinden kunnen met dit systeem uitstekend uit de voeten, of beter: uit de vingers. Met de vingertoppen worden de puntjes, die door een speciale typemachine als verhoogde stippen worden aangebracht, gemakkelijk gevoeld. Heeft een blinde met dit systeem eenmaal leren lezen (en dat kost natuurlijk wel moeite en tijd), dan is de leessnelheid bijna even snel als van zienden. De bobbeltjes worden meestal met twee handen 'gelezen'.

Typemachine en brailleboeken

Om brailleschrift aan te maken kan een speciale typemachine gebruikt worden, die de puntjes op de juiste plaats verhoogt. Daarnaast bestaan er nu ook speciale printers, en computerprogramma's, waarmee het brailleschrift eenvoudiger is aan te maken. Om de bobbeltjes goed te voelen, mag alles niet te klein zijn. Logisch gevolg daarvan is dus, dat teksten in braille meer omvang hebben. Een brailleboek kan daarom wel vijf keer zo dik zijn als een gewoon boek.

Acht punten?

Er bestaan tegenwoordig ook braille-varianten die niet met zes, maar met acht punten gebobbeld zijn. Het achtpunts-braille wordt in elektronische tekstverwerking gebruikt. Met de extra punten kunnen speciale combinaties voor leestekens of hoofdletters worden gemaakt, zonder dat daar een apart teken voor gebruikt hoeft te worden. Hierdoor is het aantal tekens in een braille-regel gelijk aan het aantal tekens dat in het ziendenschrift wordt gebruikt. Overigens wordt dit ziendenschrift door blinden vaak met 'zwartschrift' aangeduid.