De risico's van dalende voedseldiversiteit

De wereldbevolking groeit, de voedselproductie ook. Maar toch eten mensen wereldwijd steeds minder verschillende soorten gewassen: de voedseldiversiteit neemt wereldwijd snel af. Deze evolutie houdt een aantal risico's in voor de voedselzekerheid van de mensheid.

Eentonig dieet

Er zijn veel meer mensen dan enkele decennia geleden, en er wordt ook veel meer voedsel geproduceerd. De diversiteit van het geproduceerde voedsel neemt echter af. We worden hoe langer hoe meer afhankelijk van enkele gewassen. Vooral voedsel met veel koolhydraten (trage suikers) worden op nooit eerder geziene schaal verbouwd. Granen (vooral tarwe), rijst, aardappelen, maïs en suiker maken het leeuwendeel uit van ons voedsel. De steeds grotere productie van tarwe verdringt bijvoorbeeld de teelt van rogge en gierst. Ook bij groenten worden steeds meer dezelfde gewassen geteeld en gegeten. Iedereen eet tomaten, wortelen en paprika's, maar de teelt van oude, vergeten groenten zoals pakweg boomspinazie of zwartmoeskervel neemt af.

Een ander significant deel van de wereld voedselproductie vormen de olierijke gewassen. Planten zoals soja, palmolie en zonnebloemen worden op grote schaal geteeld voor de productie van plantaardige olie. Om gigantische plantages van deze gewassen aan te leggen worden ook nog steeds grote stukken oeroud regenwoud gekapt op verschillende plekken in de wereld, zoals het Amazonegebied en de jungle op Indonesië.

Risico's van de dalende voedseldiversiteit

Grotere kans op mislukte oogst

Wanneer insecten of andere plagen de planten belagen, zijn die een makkelijke prooi. De monocultuur van veel groenten waarbij er gigantische velden met slechts één plantensoort worden bebouwd maakt de planten veel gevoeliger voor insecten, virussen en bacteriën. Een grotere biodiversiteit beschermt onze voedselvoorziening veel beter tegen dit risico.

Grotere gevolgen bij mislukte oogst

De grote afhankelijkheid van enkele gewassen die op gigantische schaal worden geteeld maakt de voedselketen extra kwetsbaar: wanneer de oogst één van de sleutelgewassen zoals tarwe of soja op grote schaal mislukt zullen de voedselprijzen allemaal razendsnel stijgen.

De gevolgen van monocultuur zijn ook groot bij periodes van aanhoudende droogte, overstromingen of klimaatverandering. In een diverse landbouw heeft dit ook grote gevolgen, maar niet alle gewassen worden even hard getroffen. Sommige gewassen kunnen beter met de veranderende of slechte omstandigheden omgaan dan anderen. Door de monocultuur worden op veel plaatsen in de wereld echter alle eieren in één mand gelegd: als het misloopt, is er helemaal niets meer te oogsten.

Energierijker, maar voedingsstof armer voedsel

De meest populaire gewassen zoals tarwe, soja en aardappelen zijn heel energierijk voor de mens. Ze bevatten veel koolhydraten (trage suikers) die we nodig hebben. Maar mensen hebben ook een grotere variëteit aan verschillende vitaminen, mineralen en voedingsstoffen nodig. Veel van die noodzakelijke stoffen zijn niet of weinig aanwezig in de populairste gewassen die op grote schaal verbouwd worden. Dit leidt tot een overvoeding in grote delen van de wereld, met obesitas en andere 'rijkemensen'-ziektes tot gevolg. Maar tegelijk leidt dit tot een ondervoeding: er is een teveel aan koolhydraten, suikers en vetten, maar een tekort aan voedsel met een degelijke en gevarieerde voedingswaarde.

Iedereen hetzelfde voedsel: iedereen dezelfde ziektes

De voorbije decennia is het dieet van bewoners op verschillende plekken in de wereld steeds gelijker geworden. Overal wordt volop graan gegeten, maïs en rijst. Het verschil in het dieet tussen een gemiddelde Aziaat, Amerikaan, Europeaan of Afrikaan is veel kleiner geworden. Overal ter wereld eten mensen dezelfde paar basisgewassen, die weliswaar anders verwerkt of bereid worden en waar andere smaken aan toegevoegd worden. Maar in essentie eten we bijna allemaal hetzelfde voedsel. Het huidige 'globale dieet' is eigenlijk ongezond, en dat weten we. De westerse voedselproductie en -consumptie die wereldwijd wordt overgenomen leidt tot meer obesitas, diabetes, hart- en vaatziektes en andere aandoeningen.

Toekomst

Als de ontwikkelingen van de voorbije decennia aanhouden – de kans is groot met een nog steeds groeiende wereldbevolking – komt een groot deel van de natuurlijke biodiversiteit in het gedrang. Sommige voorspellingen spreken van een afname van het aantal verschillende soorten eetbare gewassen met wel 75 %. Projecten zoals de zaadbank in Svalbard in Noorwegen proberen de wereld hier op voor te bereiden en de toekomst veilig te stellen. Zij willen van zo veel mogelijk soorten planten ter wereld zaden bewaren in een beveiligde bunker diep in de Noorse rotsen. Als er zich dan een gigantische (klimaat- of voedsel-) ramp voordoet, kan er toch minstens opnieuw geprobeerd worden de verdwenen biodiversiteit weer op te bouwen.

De grote landbouwrevoluties die zich ontketenden zorgden voor een grote toename van het aantal monden die de wereld kan voeden. Door steeds grotere velden met monocultuur wordt (automatisch) onderhouden en oogsten van gewassen simpel, efficiënt en snel. En dus ook goedkoop voor multinationale bedrijven die een groot deel van de landbouwgrond, zaaigoed, meststoffen en verdelgingsmiddelen beheersen, en dus eigenlijk de hele voedselketen. Maar steeds meer wordt duidelijk dat deze schaalvergroting ook grote risico's inhoudt, en dat er op een andere manier aan landbouw zal moeten worden gedaan, namelijk duurzamer en met meer variatie in de geteelde gewassen.