Heeft koffie een gezond of ongezond effect?

Met zo'n 2,4 miljard liter koffie per jaar in Nederland, kan wel gesteld worden dat Nederlanders een koffielievend volk zijn. Het hoeft dan ook geen verbazing op te wekken dat in Nederland per persoon meer koffie wordt gedronken dan in andere landen. Een gemiddelde Nederlander gebruikt zo'n 150 liter koffie per jaar. Met zoveel gedronken koffie, is het de vraag of koffie nu gezond of ongezond is. Het ene onderzoek wijst op de voordelen voor de gezondheid en het andere onderzoek weer op de nadelen.

Koffie gezond of ongezond?

De geur van verse koffie komt voor de meeste Nederlanders net zo prettig over als de geur van vers gebakken brood. Ondanks de vertrouwdheid met koffie en de hoeveelheden waarin koffie wordt gedronken, is het voor velen nog onduidelijk of koffie nu eigenlijk gezond of ongezond is.

Welk effect heeft koffie?

Veel mensen drinken koffie niet alleen voor de smaak, maar ook voor het oppeppende effect dat de koffie heeft. Dit effect komt door de cafeïne die in koffie zit. Als we moe worden, maakt ons lichaam een hormoon genaamd adenosine aan. Deze adenosine gaat op weg naar de hersenen, waar een receptor zit waar het hormoon zich als het ware in klikt. Door deze koppeling weten de hersenen dat we moe worden en geeft het brein een signaal af waardoor we slaperig worden. Als we koffie drinken, krijgen we cafeïne binnen. Cafeine past net als adenosine op deze receptor en blokkeert daardoor als het ware deze adenosine. De hersenen krijgen hierdoor een ander signaal, namelijk dat we door blijven werken en niet moe zijn. Het resultaat is dat de bijnieren gestimuleerd worden om adrenaline en cortisol aan te maken. Waar het eerste hormoon wat bekender is, is cortisol niet bij iedereen bekend. Cortisol is het zogenaamde stresshormoon. Dit hormoon zorgt ervoor dat we de "druk" of spanning voelen om door te werken. Het resultaat is dat we ons alert voelen. Het resultaat van cafeïne blijft niet duren, waardoor we na een gegeven moment weer een nieuwe kop koffie nodig hebben. Het overmatig gebruik van de bijnieren onder druk van koffie kan uiteraard gevolgen hebben in de zin van klachten aan deze bijnieren.

Welke koffie is het meest gezond?

Is het opwekkende effect dan het enige dat koffie biedt? Nee. Er zitten veel meer stoffen in koffie die een effect hebben op ons lichaam. Wel is het van belang om een verschil te maken tussen de verschillende manieren waarop koffie gedronken kan worden:

• Gebrande koffiebonen of groene koffiebonen
• Koffie die door een filter gaat of koffie zonder filter
• Reguliere koffie of organische koffie

Gebrande koffie of groene koffie

Al deze verschillende keuzes hebben een effect op de gezondheid of ongezondheid van koffie. Allereerst gebrande of ongebrande koffiebonen. Net als bij alle voedingsmiddelen veranderd de samenstelling van de koffieboon onder druk van het verbrandingsproces. Het branden van de koffieboon zorgt ervoor dat veel gezonde voedingsstoffen uit de groene koffieboon verwijderd worden. Daarnaast ontstaat er een stof genaamd acrylamide, die gerelateerd wordt aan een verhoogde kans op kanker. Nu zullen niet veel mensen ooit ongebrande koffie gedronken hebben, maar de zogenaamde groene koffie is wel in opkomst. Hou er wel rekening mee dat deze heel anders smaakt dan gebrande koffie.

Filterkoffie of geen filter

Een ander verschil in gezondheid ontstaat door het gebruik van een filter bij het zetten van koffie. Zodra koffie door een papieren filter gedrukt wordt, blijven er een aantal stoffen achter in het filter. In dit geval zijn dat in het bijzonder de stoffen cafestol en kahweol. Deze stoffen worden samen ook wel koffievet genoemd. Het effect van koffievet is cholesterolverhogend, waardoor het gebruik van een filter bij het zetten van koffie uiteindelijk zorgt voor een gezondere koffie dan het geval anders zou zijn.

Organische en biologische koffie

Als laatste onderscheid hebben we verschil gemaakt tussen organische en normale koffie. Bij de teelt van koffie worden veel pesticiden gebruikt, in feite zijn koffieplantages zelfs onder de grootste gebruikers van pesticiden ter wereld. Hierdoor is de kans ook zeer groot dat de schadelijke stoffen meekomen in de uiteindelijke koffie. Het gebruik van organische koffie verminderd dit risico sterk. Hoewel bij het telen van organische koffie geen pesticiden gebruikt worden, kan het wel zijn dat pesticiden van naastgelegen plantages overwaaien naar de organische plantages. Het effect hiervan in de uiteindelijke koffie zal echter verwaarloosbaar zijn, zeker in vergelijking met de regulier geteelde koffie. Let wel op; fairtrade koffie hoeft niet persé biologische koffie te zijn; koffie is alleen biologisch als dit ook op de verpakking vermeld staat!

Het gezonde effect van koffie

Wat zijn dan de gezonde effecten die uit de verschillende onderzoeken naar voren zijn gekomen? Zoals bij meerdere middelen blijkt dat ook koffie niet alleen negatieve effecten op de gezondheid heeft. Koffie heeft een aantal positieve effecten, welke onder andere bestaan uit:

• Verlaagd risico op diabetes type 2
• Vertragend effect op de schade van diabetes type 2
• Regulatie suikerspiegel door vertraagde opname glucose
• Preventief tegen een aantal soorten kanker
• Preventief tegen Parkinson
• Preventief tegen Alzheimer
• Weinig calorieën

Ongezonde effecten van koffie en cafeïne

Naast de eerder genoemde negatieve effecten van koffie zijn er nog een aantal andere gezondheidsrisico's, welke voor een groot gedeelte samenhangen met de cafeïne. Het zou echter niet juist zijn om te stellen dat cafeïnevrije koffie geen van de onderstaande negatieve effecten heeft; ook cafeïnevrije koffie kent gezondheidsrisico's. De grootste nadelen van koffie zijn:

• Verhoogde hartslag
• Hartkloppingen
• Verhoogde bloeddruk
• Aanmaak cortisol (stresshormonen)
• Lichte zenuwachtigheid, angst
• Slapeloosheid
• Groter risico hart- en vaatziekten
• Kans op slechtere spijsvertering
• Kans op diarree
• Verhoogde kans op brandend maagzuur
• Verslavingsrisico

Risico van koffie vermijden

Een aantal van deze risico's zijn te vermijden door het matigen van het gebruik van koffie, door een maximum van twee kopjes koffie per dag aan te houden. Let wel, dit is een vuistregel en niet bij iedereen zal een maximum van twee kopjes geschikt zijn. Bij een grote gevoeligheid voor cafeïne is het wellicht het beste om zelfs helemaal geen koffie te drinken.

Vochtafdrijvend effect koffie

Wat opvalt tussen de negatieve effecten is dat het vochtafdrijvende effect van koffie niet vermeld staat. Dit komt omdat de vochtafdrijvende eigenschappen van koffie zeer overdreven zijn. Koffie zorgt er inderdaad voor dat de nieren sneller werken en er dus eerder geplast moet worden, echter haalt het geen extra vocht uit het lichaam. Het vochtafdrijvende effect is hiermee dus verwaarloosbaar.

Hoofdpijn en concentratieproblemen zonder koffie

Een andere eigenschap waar wel wat langer bij stilgestaan moet worden is het verslavende effect van koffie. Hoewel veel mensen zich het niet realiseren, is een koffieverslaving geen prettige eigenschap. Het komt vaak voor dat men gedurende de werkweek veel koffie drinkt en dan in het weekend bijna geen koffie. Voor het lichaam klopt dit niet; het lichaam is gewend geraakt aan koffie en gaat dan dus ook ontwenningsverschijnselen vertonen in het weekend. Hoewel deze verschijnselen door veel mensen niet direct gekoppeld worden aan het gemis van koffie, zijn ze voor velen wel herkenbaar. De verschijnselen zijn bijvoorbeeld hoofdpijn, een prikkelbaarheid, lichte spierpijnen en lichte concentratieproblemen. De oplossing hiervoor is niet meer koffie te gaan drinken in het weekend, maar eerder om het koffiegebruik door de week terug te dringen. De verslavingsverschijnselen gaan dan ook vanzelf weg.