Eerste Hulp Bij Stress: symptomen en maatregelen

Anno 2018 is stress beroepsziekte nummer één in Nederland en is een gevaar voor de gezondheid en economie. TNO en het CBS publiceerde, in 2016, schrikbarende cijfers over stress in Nederland. Maar liefst 14 procent van werkend Nederland meldt zich jaarlijks ziek als gevolg van een burn-out. Daarnaast is 60% van het werkverzuim te wijten aan stressgerelateerde klachten. Stressklachten kosten de gemeenschap rond de vier miljard euro per jaar. Waardoor krijg je stress, wat zijn de symptomen, wie zijn gevoelig voor een burn-out en hoe kan ik leren stress te reduceren?

• Verklaring van de begrippen: stress, stressor, overspannenheid en burn-out
• Veroorzakers van stress
• De werksituatie
• De privésituatie
• De persoon
• Wanneer wordt stress ongezond
• Stresskenmerken en stresssignalen
• Eerste hulp bij stress
• Inventarisatie
• Eerste maatregelen bij stress, overspannenheid en burn-out

Ieder mens ondervindt in meerdere of mindere mate stress. Stress, letterlijk 'spanning', zorgt ervoor dat je lichaam in gereedheid wordt gebracht, om een prestatie te kunnen leveren. Dit is ongevaarlijke, nuttige en gezonde stress. Na de gebeurtenis, bijvoorbeeld, een speech geven, een moeilijk tentamen maken of een lastig gesprek voeren, neemt de spanning weer af en herstelt het lichaam zich.

Wij stellen overdreven hoge eisen aan onszelf en aan onze omgeving. We putten onszelf uit om maar aan alle verwachtingen te voldoen, zowel werkgerelateerd als in de privésfeer. Stress is een probleem dat serieus genomen dient te worden, immers het langdurig blootstaan aan stress gaat uiteindelijk ten koste van de gezondheid.

In het alledaagse taalgebruik zijn de begrippen stress, stressor, overspannenheid en burn-out niet bepaald eenduidig. Het is goed de verschillende termen te verduidelijken.

Verklaring van de begrippen: stress, stressor, overspannenheid en burn-out

Stress
Stress is een verstoord evenwicht tussen de individuele draagkracht van een persoon en de draaglast die de omgeving oplegt. Wanneer mensen te lang stress ondervinden en er is geen tijd voor herstel, dan kunnen mensen ziek worden.

Stressor
Een stressor is een ongunstige factor in je omgeving die over een langere periode blijft bestaan. Zoals baanonzekerheid, hoge werklast, financiële problemen en de zorg voor dierbaren.

Overspannenheid
Overspannenheid kenmerkt zich door een te grote geestelijke belasting, waardoor er voor korte periode beperkingen kunnen ontstaan, in sociaal of beroepsmatig functioneren. Overspannenheid is een lichtere vorm dan burn-out. Burn-out duurt langer en is zwaarder te verdragen. Overspannenheid duurt relatief kort, tussen de zes en twaalf weken.

Burnout
Burn-out ontstaat door het langdurig (langer dan een jaar) ernstig uit balans te zijn. Het is een fysieke en mentale uitputting gedurende een langere periode en wordt gekenmerkt door negatieve gevoelens op alle gebieden. Zowel op het werk, de omgeving en privé. De persoon heeft een scala aan lichamelijke en psychische klachten en is letterlijk op en tot niets meer in staat. Een burn-out is langdurig (van minimaal 6 maanden tot 5 jaar) en gaat meestal niet vanzelf over.

Veroorzakers van stress

Van een enkele nare situatie of stressor raak je niet overspannen, laat staan burn-out. Of iemand wel of niet overspannen of burn-out raakt, is afhankelijk van meerdere factoren die elkaar onderling kunnen versterken. Globaal kun je deze mogelijke 'stressor-veroorzakers' onderverdelen in drie categorieën: werkgerelateerd, de privésituatie en de persoon zelf.

De werksituatie

• Pesterijen en intimidatie
• Slechte beloning
• Reorganisatie en inkrimping personeel (ontslagrondes)
• Onmogelijke targets en deadlines halen
• Roddelcultuur
• Onbespreekbare flexibele werktijden (bijvoorbeeld ten behoeve van de kinderopvang)
• Geen betrokkenheid
• Geen verantwoordelijkheid
• Onduidelijke taak- en functieomschrijving
• Nare onderlinge sfeer
• Geen of nauwelijks invloed hebben
• Veelvuldig overwerken ook in het weekend
• Slechte communicatie
• Beroerd management
• Functieverandering
• Gebrek aan waardering

De privésituatie

• Het verlies van een dierbare
• Gevangenisstraf van jezelf, partner, geliefde of kind
• Ernstige ziekte of letsel van jezelf, partner, geliefde of kind
• Slachtoffer van een misdrijf (seksueel, inbraak, gijzeling, stalking, geweld)
• Echtscheiding
• Financiële problemen
• Burenruzie
• Moeilijkheden met opgroeiende kinderen
• Seksuele problemen
• Werkeloosheid
• Verhuizing
• Geluidsoverlast (verbouwing, ruziënde buren, muziek, vliegtuigen)
• Feestdagen
• Examens
• Niet kunnen doen wat je eigenlijk zou willen doen
• Onveiligheid
• Eenzaamheid
• Gebrek aan waardering

De persoon

De ene persoon gaat schijnbaar fluitend door het leven, een ander raakt overspannen. Ieder mens heeft zijn eigen unieke manier om met situaties om te gaan. Hoe komt het dan, dat de ene persoon vatbaarder voor stress is, dan een ander? Dit heeft te maken hoe de persoon tegen gebeurtenissen aankijkt. Een gebeurtenis an sich geeft geen stressreactie, wel de betekenis die iemand aan de gebeurtenis geeft. Hierbij spelen persoonlijkheidskenmerken een grote rol.

Persoonlijkheidskenmerken die een bijdrage kunnen leveren aan overspannenheid of het burn-out raken:

• Perfectionisme
• Verantwoordelijkheidsgevoel
• Moeite met 'nee' zeggen
• Geneigd zijn om jezelf weg te cijferen
• Loyaal en betrokken
• Anderen willen helpen
• Harde werkers
• Moeite met grenzen stellen voor zichzelf
• Geen hulp willen vragen
• Hoge eisen stellen aan zichzelf
• Doorzetter

De meest stressgevoelige mensen zijn dikwijls de beste medewerkers van het bedrijf. Zij zetten zich volledig in, werken hard, zijn loyaal en hebben een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Vaak worden zij, bewust of onbewust, door collegae misbruikt door veelvuldig een beroep op hen te doen, waardoor de werklast alleen maar toeneemt. Deze gemotiveerde personeelsleden lopen serieus risico op te branden, daar zij hun eigen grenzen slecht in de gaten houden. Daarnaast kunnen zij een houding hebben van: kom op, niet zeuren het zal morgen wel over zijn. Waardoor de 'overbelasting' door henzelf gebagatelliseerd wordt, met als gevaar dat de omgeving de signalen van spanning niet opvangt.

Wanneer wordt stress ongezond

Iedereen heeft last van stress. Maar de omvang van de stress, is afhankelijk van meerdere oorzaken en is per persoon verschillend. Onder ongezonde stress wordt verstaan: wanneer de belasting zwaarder wordt dan de draagkracht. Zolang de belasting hanteerbaar is, is er weinig aan de hand. Ingrijpende gebeurtenissen in iemands leven, zoals een scheiding, het verlies van een baan of het overlijden van een dierbare kunnen grote stressors zijn. Door ongezonde stress kan de weerstand verminderen waarop de kans op ziekten toeneemt. Het geeft een grote belasting op ons immuunsysteem waardoor ons afweersysteem niet meer optimaal functioneert. Met als gevolg dat ziekten zich kunnen ontwikkelen en opbaren.

Mensen die stress ondervinden nemen dit vaak niet serieus. Met een beetje meer rust of een vakantie, zal het wel beter gaan, denken velen. Helaas, zo eenvoudig is het niet. Stressgerelateerde klachten gaan niet van zelf over, als er niets in je leven verandert zullen de klachten alleen maar toenemen, met een mogelijke burn-out in het vooruitzicht.

Stresskenmerken en stresssignalen

Een periode van enkele weken onderhevig zijn aan stress, kunnen de meeste mensen dragen. Het wordt een ander verhaal als de stressperiode lang aanhoudt en er zich mentale en lichamelijke klachten openbaren. Alertheid is dan ook geboden bij het gewaarworden van stresssignalen.

Lichamelijke signalen

• Beven
• Versnelde hartslag
• Versnelde ademhaling
• Hoge bloeddruk
• Gewichtsverandering
• Onrust, opgejaagdheid,
• Transpireren
• Hoofdpijn
• Spierpijn
• Slaapstoornis
• Vermoeidheid

Emotionele en mentale signalen

• Concentratieproblemen
• Geestelijke vermoeidheid
• Angstig
• Onzeker
• Frustraties
• Lusteloosheid
• Paniekreacties
• Verminderde belangstelling
• Verdedigend gedrag
• Sneller boos en geïrriteerd zijn
• Achterdochtig
• Cynisme
• Stemmingswisselingen
• Piekeren
• Ontevreden zijn
• Impulsieve reacties
• Verminderde beslissingsvaardigheid
• Prioriteiten verwarren
• Somber of depressief

• Gedragsmatige signalen
• Chaotisch
• Opgejaagdheid
• Meer behoefte aan stimulantia (koffie, alcohol, sigaretten, medicijnen, drugs)
• Gespannen houding
• Onvriendelijk
• Kort lontje
• Veelvuldig klagen en zuchten
• Meer conflicten
• Minder behoefte aan sociale contacten
• Snel geëmotioneerd raken, sneller huilen

Eerste hulp bij stress

Onderschat stress niet. De balans tussen draagkracht en draaglast zal hersteld moeten worden. De eerste stap naar heling, is acceptatie dat je stressklachten hebt. De tweede essentiële stap is de welwillendheid en durf de stress te onderzoeken en rigoureus aan te pakken. Welke factoren hebben bijgedragen aan mijn stress, overspannenheid of burn-out?

Inventarisatie

• Wat is er feitelijk aan de hand
• Wat zijn de stressors momenteel, zowel in het mijn werk als privé
• Spelen er nog andere factoren mee
• Wat kost mij energie
• Wat geeft mij energie
• Doe ik eigenlijk wel de dingen die bij mij passen
• Welke karaktertrekken dienen mij en welke niet
• Is er een mogelijkheid om bepaalde stressors op korte termijn op te lossen
• Welke stappen kan ik op dit moment nemen
• Wie gaat mij daarin helpen en ondersteunen (coach, therapeut, huisarts, vertrouwenspersoon)
• Wat zijn momenteel mijn lichamelijke-, emotionele- en gedragsproblemen
• Waar uit dat zich in
• Wat heb ik op dit moment nodig

Eerste maatregelen bij stress, overspannenheid en burn-out

• Schakel je huisarts in
• Vraag om steun uit je omgeving
• Overweeg om professionele hulp te vragen aan gespecialiseerde coaches en therapeuten
• Zorg voor regelmaat
• Doe dingen die bij je passen
• Volg meer je gevoel
• Zorg goed voor jezelf
• Ga dingen doen waar je blij van wordt
• Zoek afleiding en blijf niet hangen op die bank
• Eet gezond en vermijd te veel koffie en alcohol
• Rust na elke inspanning minstens een kwartier
• Beweeg dagelijks matig intensief (wandelen, zwemmen)
• Doe één ding tegelijk en neem hier de tijd voor
• Stel prioriteiten en handel zaken af
• Schrap afspraken, die niet echt nodig zijn, uit je agenda
• Stel je zelf regelmatig de vraag: dient het mij? Zo niet, doe het niet
• Leer 'nee' zeggen
• Schrap het woord moeten uit je vocabulaire, je moet immers niets, je hebt altijd een keuze

Het langdurig blootgesteld staan aan stress, gaat gepaard met ernstige fysieke en psychische gezondheidsklachten. Het tast je zelfbeeld en zelfvertrouwen aan en het vermindert je animo om je sociale contacten te onderhouden. Mensen met heftige stressklachten raken vaak in een isolement en gaan voor langere tijd de ziektewet in. De heftige stress maakt je verdrietig, hulpeloos en angstig. Het geeft je een gevoel alsof je in drijfzand staat. Stress kan een grote negatieve invloed op je persoonlijk leven hebben. Daarom is het belangrijk de kenmerken van stress tijdig te herkennen, zodat een burn-out voorkomen kan worden.