Langer en gezond leven: doe het zelf!

Gezondheid was lang een lot uit de loterij. Wie lang en gezond door het leven ging, had gewoon geluk gehad. Maar een gezonde oude dag is niet langer een wit konijn uit een hoed. Je hebt er zelf wel degelijk de hand in. Tonnen informatie en professioneel gezondheidsadvies sterken ons in de overtuiging dat we onze gezondheid - tenminste voor een stuk - in eigen handen hebben. En dus gaan we op zoek naar nog méér informatie en winnen we het advies in van professionals van diverse pluimage. De kinesist helpt ons bij de aankoop van een bed, de diëtist controleert onze koelkast en de ergonoom en dokter slaan de handen in elkaar bij de inrichting van ons thuiskantoor. Gevolg: als rasechte doe-het-zelvers slikken we dagelijks zoveel gezondheidswaarschuwingen dat we er stekende hoofdpijn aan overhouden.

Volgens de cijfers worden we steeds ouder en blijven we steeds langer gezond. Eurostat stelde in 2003 voor de gemiddelde 65-jarige Belgische man nog 11,7 gezonde jaren in het vooruitzicht. 65-jarige vrouwen scoren nog net iets beter met 12,6 gezonde jaren extra. Maar dat zijn gemiddelden. Uitschieters zijn er ook: vorig jaar waren er in België 1300 honderdjarigen. Tegen 2050 zouden het er zelfs meer dan 8300 kunnen zijn.

Het internet informeert

Dat zou ons toch moeten geruststellen! En toch zijn we er niet gerust in. We maken ons zorgen over álles wat onze gezondheid zou kunnen schaden. We zijn gestopt met roken en op de jeneverfles staat een druppelteller. Erfelijkheid, onze levensstijl, voeding, socio-economische omstandigheden en milieu houden ons uit onze slaap.

We informeren ons suf via de dokter, de media en het internet. De internet-zoekservice Google zette zoektermen die in 2006 sterk in opmars waren, op een rij. De bedoeling van deze oefening was de tijdsgeest van 2006 te vatten. En wat valt dan op? 'Kanker' staat op de derde plaats na luchtiger hartenbrekers als Paris Hilton en Orlando Bloom. En, symptomatisch voor de opmars van obesitas, haalde `Weight Watchers' in volle eindejaarsfeesten de top-10. Verder surften ontnuchterde internet-gebruikers begin januari de zoekterm `spa' zelfs de top-3 in.

Al bij al bracht het overzicht toch een opvallende trend aan het licht in de rubriek met de 'wat is?' vragen. Acht op de tien van deze zoektoppers bleken te gaan over medicijnen... Vermits we er technologisch op vooruitgaan en steeds beter geinformeerd zijn, ziet het ernaar uit dat informatie over gezondheid en geneesmiddelen zal blijven toenemen. Onsterfelijk worden we er niet van, beter geinformeerd wel. Verder blijven de levenswijsheden van honderdplussers fascineren. In het licht van de eeuwigheid is 100 jaar natuurlijk niets. Maar we moeten ergens beginnen.

De eeuwigheid in

Het is even zoeken naar de oudste mens. Zou het de Cubaan Benito Martinez Abrogan kunnen zijn? Hij zou 126 geworden zijn, maar had geen geboortecertificaat. Zijn geheim? Matigheid? Volgens de Cubaanse overheid kon de levensverwachting van de gemiddelde Cubaan opgetrokken worden tot 77 jaar door matiger om te gaan met seks, sigaren en koffie. Martinez zelf schreef een mix voor van verse groenten, weinig vlees en nu en dan een glaasje. Klinkt politiek correct maar verdacht saai.

In Zuid-Afrika leeft een vrouw volgens plaatselijke autoriteiten al 132 jaar. Zij is trouwens bij de pinken en kloek genoeg om daarvoor een plaats in het Guinness wereldrecordboek op te eisen. Zo oud worden lijkt erg extreem, een beetje onbetrouwbaar zelfs, maar toch.

De Française Jeanne Calment werd echt wel 122 en dankzij die hoge leeftijd ook onsterfelijk bekend bij ons. En net over de Nederlandse grens mocht het Nederlandse Hendrikje van Andel-Schipper zich op haar 115 een hele tijd oudste mens ter wereld noemen.

Positieve kijk

Hoe bleven deze superbejaarden de man met de zeis zo lang een stap voor? Een vraag die niet alleen ons maar ook de wetenschap bezighoudt. Niet roken, gezond eten en af en toe een glaasje? Hendrikje van Andel-Schipper dacht dat het wel zou meespelen. Maar hielden haar fiets, voorkeur voor haring en de Nederlandse koninklijke familie en voetbalploeg Ajax haar ook niet gezond? Ze was bovendien een enorme 'positiva' die op haar 1 00ste genas van borstkanker na een amputatie. Volgens Jeanne Calment was haar hoge leeftijd vooral het gevolg van het feit `dat God haar vergeten was'. Ze stopte pas met roken toen ze te blind was om zelf haar sigaret aan te steken, enkele jaren voor haar dood. Ze verslond tonnen chocolade, dronk porto en fietste. Bovendien was ze enorm stressbestendig en had ze een groot gevoel voor humor. Op haar 110de zou ze hebben toegegeven dat ze slechts één rimpel had en dat ze erop zat... De wetenschap ging toch iets dieper graven. Na het overlijden van Hendrikje van Andel-Schipper onderzochten wetenschappers van de universiteit van Groningen haar organen in de hoop het geheim te ontraadselen voor een lang en gezond leven. Eén van de vragen die zij zich stelden was of ouderdom en ziektes zoals Parkinson en Alzheimer met elkaar verbonden zijn. Zij concludeerden dat ouderdom niet noodzakelijk leidt tot ziekte. Sterker nog: zij vinden ziekte een afwijking die we kunnen en moeten bestrijden. Maar hoe?

Actief samenleven

Om superoud te worden, is verhuizen misschien een goed idee. Onderzoekers hebben vier plaatsen gevonden waar beduidend meer 100-jarigen worden aangetroffen dan elders. Het gaat om het prachtige eiland Sardinië in de Middellandse Zee, Loma Linda in Californië, Costa Rica in Centraal-Amerika en het Japanse eiland Okinawa. Niet alleen heb je hier vier keer meer kans om de honderd te halen, ook de kwaliteit van het leven is er stukken beter. Onderzoekers concludeerden nog maar eens dat een combinatie van gezond eten, beweging en een positieve kijk op het leven de toverformule is. Dat hadden we ondertussen zelf ook kunnen bedenken.

Maar het zit `m in de details. In Okinawa bijvoorbeeld is er geen woord voor 'pensioen': je kan dus niet anders dan actief blijven. En voor de maaltijd zegt men er niet 'smakelijk', maar 'hara hachi bu' wat zoveel betekent als `ik stop met eten als ik voor 80% voldaan ben'. Bewegen doen ook de inwoners van die pittoreske bergdorpen in Sardinië: ze wandelen er gemakkelijk 8 kilometer per dag. Om dat te halen zullen we wel wat meer moeten doen dan de afstandsbediening verkopen op eBay.

Verder bleek dat ouderen die samenleven met hun familie ook langer leven omdat ze meer sociale ondersteuning krijgen. Met geloof, familie en vrienden bouw je een sociaal netwerk op waaruit je steun halt wanneer het even moeilijk gaat. Wie werk maakt van een gezondere levensstijl met een actief sociaal leven, krijgt naar verluidt een opbrengst van maar liefst 8 gezonde levensjaren extra.

Chemisch lab

Voor die sociale ondersteuning hoeven we niet eens naar Okinawa te verhuizen. We halen onze familie en vrienden gewoon wat vaker in huis en gaan samen een gezond potje koken. We roeren er - op voorschrift van de Wereldgezondheidsorganisatie - onze dagelijkse portie van 400 gram groenten door, aangevuld met vlees en vis. Voor alle zekerheid zetten we nog een dosis fruit op tafel met als optie extra tarwevezels. Goed voor onze gezondheid en sociale contacten. Neen hoor: onderzoek komt roet in het eten strooien. Test Aankoop alarmeert ons onder andere over de resten van allerhande pesticiden in onze gezonde groenten. Na lectuur van alle etiketten, voedselvoorschriften en andere bangmakers lijkt onze gezellige keuken meer op een chemisch lab. En bij de samenstelling van ons menu doen we dan aan risicospreiding. Want zelfs als onze gesnipperde groenten gezond verklaard zijn door alle betrokken instanties, kan de voedingswaarde ervan nogal verschillen. Worteltjes bijvoorbeeld behouden hun vet-oplosbare vitamines zoals bètacaroteen redelijk goed bij bewaring en bij bereiding. Diepgevroren, in blik of vers: het maakt allemaal niet zoveel uit.

Maar neem nu verse prinsessenbonen die je in de koelkast bewaart: die zijn 24 uur na de oogst al een flink deel van hun vitamine C kwijt. De diepgevroren versie is een betere oplossing. En ook diepgevroren erwtjes bleken meer vitamine C te bevatten dan verse die pas na 3 tot 7 dagen in de koelkast op de tafel - of eronder - belandden. Wat kan een mens nog goed doen in de keuken? Hoe meer we weten, hoe moeilijker het wordt.

Dan maar met ons gezelschap de wijk nemen naar een snelle en gezonde fastfoodtent? Vergeet het! 'Gezonde' fastfood bestaat niet, aldus de waakzame organisatie Test Aankoop. Een hele reeks fastfoodketens, waaronder ook een aantal met een gezond imago, werden op de rooster gelegd. Overal vormden verzadigde vetzuren en zout een probleem. Maar eigenlijk hebben we geen studies nodig om ons dat aan het verstand te brengen. Mensen die veel uiteten weten het: je wordt er moddervet van.

Gezond verstand

Dan kunnen we net zo goed een stevig pak snoep verslinden. Iedereen doet het. De gemiddelde Belg verwerkt jaarlijks 24 kilo snoep, chips en koekjes en besteedt daaraan 6,5% van zijn voedingsbudget. Maar ook hier blijven we niet gespaard van de gezondheidsgedachte: met spijt in het hart lezen we snoepetiketten en concluderen we dat snoep toch wel echt ongezond moet zijn. Belgische snoepfabrikanten willen wat doen aan dat ongezonde imago van snoep en maken werk van 'natuurlijker en gezonder' snoepgoed. Natuurlijkere kleurstoffen en een nieuwe gom gemaakt van algen en planten moeten bezorgde ouders hun vertrouwen in het snoepkraam teruggeven. Opluchting alom: want waarmee kun je een kind gelukkiger maken dan met een zakje felgekleurd snoep? Zeker als het met een goed rapport thuiskomt. De kans is trouwens reëel dat een goed rapport op zijn beurt weer te danken is aan evenwichtige voeding, aangevuld met Omega 3. Kinderen die op school gezond voedsel kregen rijk aan Omega 3, bleken zich immers langer te kunnen concentreren. Ze waren rustiger, minder prikkelbaar en aandachtiger dan hun collega's die vette snacks te verteren kregen.

Welvaartziektes

Verzadigde vetten blijken zelfs ons voortbestaan te bedreigen! Een dagelijkse portie friet of donut deed fertiliteitproblemen bij jonge vrouwen met maar liefst 70% toenemen. En er is een duidelijk verband tussen verzadigde vetten en hart- en vaatziekten. De helft van de overlijdens in de Europese Unie zijn trouwens toe te schrijven aan hart- en vaatziekten.

Verzadigde vetten spelen ook een rol bij andere populaire `welvaartsziektes' van onze tijd: overgewicht en obesitas. Deze problemen nemen stilaan dermate hallucinante proporties aan dat sommigen er zelfs een opportuniteit in zien. Een Noorse firma verwerkt geimporteerd Amerikaans menselijk vet tot biodiesel. En het ziet ernaar uit dat deze firma binnenkort kan gaan werken met vet van eigen bodem. In Europa lijdt vandaag de helft van de volwassenen en één kind op 5 aan overgewicht.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) kampten in 2005 wereldwijd 20 miljoen kinderen met overgewicht... Tijd om er wat aan te doen. Ook bij ons voelen overheden een zware bui op zich afkomen en worden jongeren gestimuleerd om meer te bewegen. Ouders krijgen dan weer op andere manieren steun, bijvoorbeeld door de fiscale aftrekbaarheid van bepaalde sportkampen.

Meer bewegen

Nuchtere onderzoekers waarschuwen ons echter ook voor de dictatuur van het ideale lichaamsgewicht. Een lichte gewichtstoename is normaal op middelbare leeftijd en blijkt zelfs aan te raden. Israëlische onderzoekers aan de universiteit van Tel Aviv onderzochten sinds 1963, 10.000 mannen en stelden vast dat mannen met een licht overgewicht (BMI van 25 tot 27) ouder werden dan mannen met een `normaal' gewicht (BMI tussen 20 en 25).

Maar laat het duidelijk zijn: met een BMI van meer dan 30 flirt je met gezondheidsproblemen. Regelmatig bewegen zonder jezelf daarom een endorfineverslaving te joggen, is de boodschap. De trappen nemen en de auto wat verder parkeren van je bestemming, zijn een goed begin. Beweging bestrijdt trouwens ook de negatieve gevolgen van stress waar we dagelijks mee af te rekenen krijgen.

Gezondheidshuwelijk

Zelfs in de moederschoot dringt stress door en daar doet het meer kwaad dan goed. Kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap leden onder zware stress, scoren op IQ-testen 10 punten lager dan andere kinderen.

Maar ook op het werk zijn de gevolgen van stress nefast. Vorig jaar waren 50.000 Belgen al een jaar niet in staat om te werken door burn-out of depressie. Bovendien blijken depressie en hartziektes vaak samen te gaan. De `Journal of the American Medical Association' waarschuwt dat depressie zowel voor als na een hartaanval kan opduiken. Het 'hartzeer' uit de volksmond slaat dus zowel op het orgaan als op het gevoel.

Voor sommigen is trouwen de beste oplossing tegen dat 'hartzeer', maar voor anderen eerder de oorzaak ervan. Wie heeft het bij het rechte 'eind? Volgens studies lijkt het huwelijk eerder depressies te voorkomen dan deze te veroorzaken. Vooral dan bij mensen die voor het huwelijk al neiging tot depressie vertoonden, want bij deze groep daalden de kansen op een nieuwe depressie aanzienlijk.

Nog niet overtuigd door het huwelijk om gezondheidsredenen? Uit een andere studie bleek dat mensen die nooit getrouwd of zelfs gescheiden waren geweest een grotere kans maakten op vroeg overlijden. Waarom dat zo is? Vermoedelijk zou het iets te maken hebben met emotionele ondersteuning van de partner en intimiteit van het huwelijk.

In de beginfase van de depressie hoeft de ondersteuning zelfs niet zó intiem te zijn: zelfs een e-mailtje kan helpen. Depressieve studenten in Seattle die een e-mail kregen met informatie over medicatie en behandelingsmethodes, meditatie, beweging en het onderhouden van sociale contacten, bleken na een maand beduidend minder depressief. Wie zijn fysieke en mentale fitheid hoog op de agenda plaatst, traint trouwens niet alleen zijn lichaam, maar ook zijn hersenen.

Margriet Sitskoorn schreef er een boek over, `Het maakbare brein'. Daarin beschrijft zij onder andere hoe oudere mensen die sporten, beduidend minder cellen verliezen in de hersengebieden waar vaardigheden zoals plannen en strategieën bedenken, worden aangestuurd. Ook mediteren heeft een duidelijk positief effect: mensen die geregeld mediteren, vertoonden een toename van hersenactiviteit in de linker-prefrontale cortex en dit wordt geassocieerd met positieve gevoelens. Bovendien bleken mediterende mensen ook meer antistoffen aan te maken als reactie op een griepvaccin. Meditatie - toch niet meteen een sportieve topprestatie - heeft een duidelijk effect op zowel onze emoties als ons lichaam.

Loodgieter zorgt voor doorbraak

Laat het maar medische doorbraken regenen. Veel onderzoekers bevestigen immers wat ons gezond verstand ons voorschrijft. Voor de grootste medische doorbraak van de laatste 150 jaar hebben we zelfs geen dokter nodig. Het 'British Medical Journal' organiseerde een enquête naar aanleiding van haar 150ste verjaardag. De vraag was wat de grootste medische doorbraak was van de voorbije 150 jaar. Antibiotica, anesthesie, vaccinaties en de ontcijfering van DNA? Allemaal prima, maar schoon water stond op de eerste plaats. En zo kunnen we concluderen dat onze gezondheid in handen is van... de loodgieter. En als het dan toch op loodgieterij aankomt, zijn we dan niet allemaal een beetje doe-het-zelvers?