Wat is stress? Je lichaam, soorten stress en symptomen

Stress kan door veel dingen worden opgeroepen: op tijd komen, een spannende sollicitatie, trouwen, een vakantie... Iedereen heeft stress - soms door enge/moeilijke dingen en soms door juist leuke dingen. Wat is stress dan? En wat doet stress met je lichaam? Ook is stress niet alleen maar slecht: het zorgt voor paraatheid van je lichaam. Als echter de stress te lang aanhoudt, kan dat tot allerlei symptomen van stress leiden.

Wat is stress?

Stress kan op verschillende manieren gedefinieerd worden. Een daarvan is stress als lichamelijk en/of psychische reactie op een uitdaging of bedreigende situatie. Hierin is de stressor (de factor die stress uitlokt) een gebeurtenis en stress de reactie. De stressor kan echter ook de druk zijn om te hetzelfde te doen als anderen. Hoe dan ook, stress ontstaat doordat er iets aan vooraf gaat. Een meer algemene definitie komt van Selye (1979):

“Stress is een niet-specifieke reactie van het lichaam op elke vorm van aanspraak die erop gedaan wordt. Dat kunnen positieve (trouwen, interessante studie/baan) en negatieve (dood, ziekte) dingen zijn.”

Stress kan ook goed zijn

Stress hoeft niet alleen maar slecht te zijn. Zoals gezegd zorgt een verhoogd cortisolniveau voor extra energie. Ook krijg je een snellere reactie. Dat is erg prettig als er plotseling een bedreigende situatie ontstaan, zoals razendsnel stilstaan als er plotseling een slang voor je ligt. Stress kan dus goed zijn op korte termijn: je krijgt zin om ertegen aan te gaan!

Soorten stress

Stress kan in verschillende soorten ontstaan. Het kan bijvoorbeeld acuut zijn of chronisch. Bij acute stress gaat het om een tijdelijk patroon dat wordt veroorzaakt door de stressor met een duidelijk begin en einde – denk bijvoorbeeld aan een trouwdag plannen of een moeilijke taak oplossen. Bij chronische stress houdt de stressor langer aan. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als je continue te veel en te moeilijk taken krijgt op je werk of als je kind 24 uur per dag verzorging nodig heeft. Deze laatste zorgt dan ook eerder voor klachten.

Ook is er onderscheid gemaakt tussen stress en disstress. Hiermee wordt ‘goede’ en ‘slechte’ stress bedoeld. Stress zorgt daarbij dat iemand beter kan functioneren, terwijl distress juist leidt tot lichamelijke of geestelijk pijn of emotioneel lijden. Door Selye wordt stress ook wel eustress genoemd.

Wat doet stress met je lichaam?

Stress is merkbaar in het lichaam. Je kunt het voelen – je bent gespannen, prikkelbaar of hyperactief. Dit komt omdat het lichaam extra veel cortisol afgeeft. Cortisol zorgt voor een hogere suikerspiegel en een verhoogde bloeddruk. Hierdoor is je lichaam paraat - actie!
Echter, als deze toestand te lang aanhoudt, kan er een chronische verhoging van het cortisolniveau ontstaan. Dit zorgt voor uitputting van het lichaam, wat kan leiden tot lichamelijke en psychische reacties en in een later stadium mogelijk tot psychopathologische klachten als een burn-out of depressie.

Stress symptomen

Distress kan zich op verschillende manieren uiten. Hoe het zich precies uit is voor iedereen anders. Algemene klachten zijn een verlaagd immuunsysteem (vaker griep of verkouden), een verhoogde bloeddruk en suikerspiegel, geagiteerd, vermoeid, slaapproblemen, maagklachten, hoofdpijn en meer zweten.

Bij iets ernstigere klachten kun je denken aan onrust, paniekaanvallen of irritatie. Ook kan er weerzin tegen het werk (of gezinssituatie) ontstaan, waardoor er onder andere vaker ziekgemeld kan worden. Er kan veel ruzie ontstaan of je trekt je terug. Er kan ook uitputting ontstaan door de continue paraatheid van het lichaam. Slaapstoornissen, gespannen spieren, hoofdpijn, hyperventilatie en bewegingsmoeilijkheden kunnen ook voorkomen.

Stressgerelateerde stoornissen zijn Acute Stressstoornis (ASS) en Posttraumatische Stressstoornis (PTSS).

• Acute stressstoornis: Een reactie op traumatische stress die optreedt in de maand na blootstelling aan een traumatische gebeurtenis. Specifieke beelden komen vaak terug in dromen, flashbacks of opdringerige beelden, maar kunnen moeilijk bewust naar boven worden gehaald.
• Posttraumatische stressstoornis: Langdurige onaccurate reactie op een traumatische gebeurtenis. In tegenstelling tot ASS kan dit jarenlang blijven bestaan. ASS is wel een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van PTSS.

Deze stressstoornis kunnen ontstaan na het ervaren van een ramp. Dit kan net zo goed een auto-ongeluk zijn. Hoe de gebeurtenis geïnterpreteerd wordt is daarbij belangrijker dan de gebeurtenis zelf. Zo kan het zijn dat dezelfde gebeurtenis bij de één wel een stressstoornis ontstaat, terwijl een ander nergens last van heeft (of lijkt te hebben).

Ook kan er een burn-out of bore-out ontstaan.

Burn-out

Een burn-out is een werk gerelateerde psychische uitputtingstoestand die behalve door vermoeidheid en energieverlies gekenmerkt wordt door mentale distantie en een negatieve perceptie van de eigen competentie. Iemand heeft dus geen energie meer, kan zich mentaal niet meer tot het werk zetten en ziet zijn vaardigheden in meerdere mate ontoereikend.
Een burn-out komt vooral voor in contactuele beroepen – contacten met bijvoorbeeld klanten, patiënten of leerlingen. De factoren die de kans op een burn-out verhogen zijn:

• Hoge werkdruk
• Slechte werksfeer
• Beperkte controlemogelijkheden (zoals beslissen over vrije dagen en pauzes)
• Lage beloning (salaris, vrije tijd, waardering)
• Onredelijk hoge eisen
• Onaangename leidinggevende of collega’s
• Bezorgdheid over de continuïteit van de baan
• Vooroordelen en discriminatie

Bore-out

Een soort tegenhanger van de burn-out, waarbij de werkdruk teveel wordt, is het bij de bore-out de verveling die teveel wordt. Verveling, oftewel niets doen, roept ook stress op. Op de werkvloer gaat het dan om onderbelasting – de capaciteiten van de medewerker worden bij lange na niet ten volste benut. Als de tijd dan toch ‘gevuld’ moet worden, dan vult 1/3 van de werknemers de tijd met privéaangelegenheden (facebook bijvoorbeeld) en ¼ valt zelfs in slaap! Dit kan leiden tot dezelfde symptomen en risico’s die eerder genoemd zijn.