Waar of niet waar? Gebrek aan slaap maakt dik

Adipositas is de medische term voor ernstig overgewicht, obesitas of vetzucht. En hebben artsen het over écht dikke mensen, dan spreken ze over morbide obesitas. Die diagnose hoort men vanaf een body mass index van 40. Van iemand met een body mass index (BMI) van 25 wordt gezegd dat hij overgewicht heeft, vanaf een waarde van 30 is er sprake van obesitas, zwaarlijvigheid dus. Wetenschappers hebben nu onafhankelijk van elkaar vastgesteld, dat een tekort aan slaap direct kan uitwerken op het gewicht. En dát, ondanks het feit dat mensen in de wakkere toestand meer energie verbruiken dan tijdens de slaap. Gebrek aan slaap is dus een belangrijke factor bij obesitas.

Dik zijn kan veel oorzaken hebben

Stress op het werk, eenzaamheid, fysiek geweld in de kindertijd en veel psychosociale factoren kunnen belangrijke oorzaken zijn van overgewicht. Want ook mensen met overgewicht weten doorgaans wel hoe gezonde voeding eruitziet. Het is meestal niet de onwetendheid, die leidt tot obesitas, maar een gebrek aan positieve ervaringen:

• een goede relatie;
• warmte;
• ontspanning;
• slaap;
• of gewoon geld.

Wat doen mensen verkeerd, waardoor ze dik worden?

Veel mensen met overgewicht beseffen zelf trouwens dat hun obesitas voor een groot deel psychisch bepaald is. Door te eten, krijgen ze datgene wat hen goed doet: warmte, troost, energie en fijne herinneringen. Het is niet het zes-gangenmenu in gezelschap dat dik maakt, maar dát in eenzaamheid. Het gaat niet zozeer om de vraag: "Wat doen dikke mensen verkeerd, waardoor ze zo dik worden?" Het gaat eerder om vragen als:

• wat belast mensen met overgewicht mentaal zo erg?
• hoe zwaar hebben ze het in het leven?
• wat berooft hen van hun slaap?

Slaap en overgewicht

Wie wil afvallen, moet erop letten dat hij voldoende slaap krijgt. Diverse wetenschappers hebben vastgesteld dat mensen die een slaaptekort hebben, vatbaarder zijn voor overgewicht (Patel en Hu, 2008). Wie niet genoeg slaapt en oververmoeid is, haalt zijn energie uit voedsel. Bedenk maar eens wat je zelf zou doen als je moe bent maar geen gelegenheid hebt om een dutje te doen? Waarschijnlijk val je terug op een sloot koffie of op eten.

Je bewust worden van het belang van slaap

Zorgen voor voldoende slaap, is natuurlijk gemakkelijker gezegd dan gedaan:

• wie in ploegendienst werkt, kan niet zomaar zijn baan opgeven;
• wie jonge kinderen heeft, kan ze niet dwingen om te slapen;
• en wie als gevolg van depressie, angst of lage rugpijn de slaap niet kan vatten, kan niet op commando goed slapen.

Belangrijk is het echter om de bewustwording van de samenhang der dingen te vergroten. Veel mensen met overgewicht doen bijvoorbeeld fanatiek aan sport, maar slaan daarbij vermoeidheid als gevolg van bijvoorbeeld werkdruk in de wind. Voldoende rust zou in die gevallen wellicht meer effect hebben dan te zeer focussen op het sporten. Alleen als we ons bewust zijn van het belang van slaap, kan dat leiden tot veranderingen.

Kort slapen is slecht voor ons figuur

Een gebrek aan slaap werkt dus negatief uit op ons figuur. Kortslapers (minder dan 6 uur per nacht) wegen meer dan langslapers. En dat terwijl ze overdag vaak veel actiever zijn. Dat waren ook de bevindingen van een onderzoeksgroep aan het Walter Reed Army Medical Center in Washington DC. En opmerkelijk: die wetenschappers ontdekten ook dat kortslapers tot 1000 calorieën per dag meer verbruiken dan langslapers. En toch werkt dat niet positief uit op hun gewicht.

Stress brengt hormonen in verwarring

Als mogelijke verklaring voor dit verrassende resultaat vermoedt de onderzoeksgroep dat het natuurlijke hormonale evenwicht kan worden verstoord door een gebrek aan slaap. Daardoor daalt het niveau van het verzadigingshormoon leptine, dat op zijn beurt leidt tot een verhoogde hunkering naar voedsel. Stress immers vermindert de kwaliteit en duur van de slaap.

Gebrek aan slaap maakt ook kinderen dik

In het kader van een ander onderzoek aan de Universiteit van Auckland, mat professor Ed Mitchell de slaapduur van 591 zevenjarigen. Gemiddeld brachten de kinderen 10,1 uur in bed door. Maar bij kinderen die minder dan negen uur per nacht sliepen, was de kans op overgewicht of obesitas aanzienlijk groter. Het gebrek aan slaap verhoogde het risico van overgewicht tot het drievoudige. En dat effect trad op, onafhankelijk van een gebrek aan beweging en televisie kijken.