Obesitas: Diagnose en onderzoeken bij zwaarlijvigheid

Obesitas treedt op wanneer het lichaam meer calorieën verbruikt dan het verbrandt. Het nauwkeurig diagnosticeren van obesitas (ernstig overgewicht) is cruciaal voor zowel de arts als de patiënt. Dankzij de verzamelde informatie kan de arts een gericht behandelplan opstellen. De patiënt krijgt inzicht in het gewicht dat hij moet verliezen en ontdekt door de onderzoeken aan welke aandoeningen hij lijdt of welke complicaties mogelijk ontstaan door de aanhoudende zwaarlijvigheid. De diagnose van obesitas bestaat uit een uitgebreid vraaggesprek, het bepalen van de BMI, het meten van de tailleomtrek, een lichamelijk onderzoek en diagnostisch onderzoek.

• Obesitas: Risicofactoren en onderliggende oorzaken van zwaarlijvigheid
• Genetische factoren bij obesitas
• Omgevingsfactoren en levensstijl
• Hormonale factoren en aandoeningen die obesitas kunnen veroorzaken
• Obesitas en geassocieerde gezondheidsproblemen
• Fysieke complicaties van obesitas
• Mentale en psychologische effecten van obesitas
• Behandeling van obesitas: Medicatie en chirurgie
• Medicijnen voor gewichtsverlies
• Chirurgische ingrepen bij obesitas: Bariatrische chirurgie
• Preventie van obesitas: Strategieën voor gewichtsbeheer
• Educatie over gezonde voeding en lichaamsbeweging
• Vroege interventie en begeleiding
• Gemeenschapsgerichte initiatieven en beleid
• Obesitas en maatschappelijke gevolgen
• Economie en gezondheidszorgkosten van obesitas
• Sociale en culturele aspecten van obesitas
• Diagnose en onderzoeken bij obesitas
• Vraaggesprek bij personen met obesitas
• Lichaamsvet bepalen
• BMI = body mass index
• Meten van tailleomtrek
• Classificatie van obesitas
• Lichamelijk onderzoek bij personen met zwaarlijvigheid
• Diagnostisch onderzoek bij obese personen

Obesitas: Risicofactoren en onderliggende oorzaken van zwaarlijvigheid

Genetische factoren bij obesitas

Genetica speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van obesitas. Hoewel de omgeving en levensstijl belangrijke bijdragen leveren, kan het erfelijke profiel van een persoon de neiging om overgewicht te ontwikkelen beïnvloeden. Bepaalde genen kunnen invloed hebben op de manier waarop het lichaam calorieën opslaat, de eetlust regelt en hoe effectief het metabolisme werkt. Genetische factoren kunnen ook invloed hebben op hoe iemand reageert op verschillende voedingsstoffen en hoeveel lichaamsbeweging ze nodig hebben om een gezond gewicht te behouden.

Omgevingsfactoren en levensstijl

De omgeving waarin een patiënt opgroeit en leeft, speelt een cruciale rol bij de ontwikkeling van obesitas. Toegang tot ongezonde voedingsmiddelen, gebrek aan veilige buitenruimtes voor fysieke activiteit en beperkte educatie over voeding kunnen bijdragen aan overgewicht. Het aannemen van ongezonde eetgewoonten, zoals het consumeren van een teveel aan bewerkte voedingsmiddelen en het vermijden van lichamelijke activiteit, bevordert zwaarlijvigheid. Daarnaast kunnen sociale factoren, zoals stress, familieomstandigheden of werkdruk, invloed hebben op gewoonten die leiden tot overmatig eten en onvoldoende lichaamsbeweging.

Hormonale factoren en aandoeningen die obesitas kunnen veroorzaken

Verschillende hormonale aandoeningen kunnen bijdragen aan obesitas. Zo kan hypothyreoïdie, waarbij de schildklier niet voldoende hormonen produceert, leiden tot gewichtstoename door een vertraagd metabolisme. Evenzo kunnen aandoeningen zoals het polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS), dat vaak gepaard gaat met insulineresistentie, bijdragen aan gewichtsproblemen. Het is essentieel om deze onderliggende medische aandoeningen te identificeren en aan te pakken om obesitas effectief te behandelen.

Obesitas en geassocieerde gezondheidsproblemen

Fysieke complicaties van obesitas

Obesitas is niet alleen een esthetisch probleem, maar kan ook leiden tot een breed scala aan lichamelijke gezondheidsproblemen. Hart- en vaatziekten, zoals hoge bloeddruk en atherosclerose, zijn veelvoorkomende complicaties van overgewicht. Obesitas verhoogt het risico op diabetes type 2 door de ontwikkeling van insulineresistentie. Andere aandoeningen, zoals slaapapneu, gewrichtsproblemen (met name knie- en heupklachten) en leververvetting, kunnen ook optreden door langdurige zwaarlijvigheid. Het is belangrijk dat patiënten met obesitas regelmatig worden gecontroleerd op deze aandoeningen om tijdig in te grijpen en de kwaliteit van leven te verbeteren.

Mentale en psychologische effecten van obesitas

Obesitas heeft niet alleen invloed op de fysieke gezondheid, maar kan ook ernstige psychologische gevolgen hebben. Patiënten kunnen te maken krijgen met laag zelfbeeld, angst, depressie en sociale stigmatisering door hun gewicht. Dit kan hen demotiveren om gezonde gewoonten aan te nemen, wat de vicieuze cirkel van overgewicht versterkt. Psychologische begeleiding en therapie kunnen een belangrijk onderdeel vormen van een effectief behandelplan voor obesitas, waarbij het mentale welzijn van de patiënt wordt verbeterd en de motivatie om gewicht te verliezen wordt versterkt.

Behandeling van obesitas: Medicatie en chirurgie

Medicijnen voor gewichtsverlies

In sommige gevallen kan medicatie een nuttige aanvulling zijn op de behandeling van obesitas, vooral wanneer dieet- en bewegingsaanpassingen onvoldoende effect hebben. Er zijn verschillende medicijnen goedgekeurd door gezondheidsautoriteiten die de eetlust kunnen onderdrukken of het metabolisme kunnen bevorderen. Deze medicijnen worden echter vaak alleen voorgeschreven aan patiënten met ernstige obesitas of bij wie andere gezondheidsproblemen zoals diabetes of hoge bloeddruk het gewichtsverlies bemoeilijken. Het gebruik van medicatie moet altijd worden gecombineerd met gezonde levensstijlveranderingen voor langdurig succes.

Chirurgische ingrepen bij obesitas: Bariatrische chirurgie

Bariatrische chirurgie kan een effectieve optie zijn voor patiënten met ernstig overgewicht, vooral als andere behandelingen niet effectief zijn. Er zijn verschillende soorten chirurgische ingrepen, zoals de maagverkleining (gastric bypass), maagband en maagresectie, die de hoeveelheid voedsel die het lichaam kan verwerken verkleinen of de opname van voedingsstoffen beperken. Deze ingrepen zijn doorgaans gericht op patiënten met een BMI van 40 of hoger, of met een BMI van 35 in combinatie met gewichtsgerelateerde gezondheidsproblemen. Chirurgie kan aanzienlijke gewichtsverliesresultaten opleveren, maar het vereist wel een langdurige inzet voor gezonde eetgewoonten en beweging om het gewenste resultaat te behouden.

Preventie van obesitas: Strategieën voor gewichtsbeheer

Educatie over gezonde voeding en lichaamsbeweging

Preventie van obesitas begint met het aanleren van gezonde eet- en beweeggewoonten op jonge leeftijd. Het is belangrijk dat kinderen leren over gezonde voedingskeuzes en de voordelen van lichamelijke activiteit. Gezinnen, scholen en gemeenschappen kunnen programma's aanbieden die kinderen en volwassenen educeren over het belang van een evenwichtig voedingspatroon en regelmatige lichaamsbeweging. Het ontwikkelen van deze gewoonten van jongs af aan kan het risico op obesitas op latere leeftijd aanzienlijk verminderen.

Vroege interventie en begeleiding

Vroege identificatie van obesitas en het implementeren van preventieve maatregelen is essentieel voor het verminderen van de prevalentie van zwaarlijvigheid. Kinderen met overgewicht moeten snel worden geïdentificeerd en begeleid door zorgverleners, zodat tijdige veranderingen in hun levensstijl kunnen worden doorgevoerd. Ouders kunnen hierin een belangrijke rol spelen door gezonde eet- en beweeggewoonten voor te leven en het kind te steunen in zijn of haar reis naar een gezond gewicht.

Gemeenschapsgerichte initiatieven en beleid

Naast individuele inspanningen kunnen gemeenschappen en beleidsmakers programma's ontwikkelen die de toegang tot gezonde voeding en mogelijkheden voor lichaamsbeweging vergemakkelijken. Het creëren van veilige wandel- en fietspaden, het bevorderen van gezondere voedselopties in scholen en supermarkten, en het ondersteunen van gemeenschapsinitiatieven kunnen helpen om obesitas op grotere schaal te voorkomen. Beleidsmaatregelen zoals belasting op suikerhoudende dranken en het beperken van ongezonde marketing kunnen ook bijdragen aan het bevorderen van gezonde gewoonten in de samenleving.

Obesitas en maatschappelijke gevolgen

Economie en gezondheidszorgkosten van obesitas

Obesitas heeft niet alleen gevolgen voor de gezondheid van de individuele patiënt, maar heeft ook aanzienlijke maatschappelijke en economische gevolgen. De gezondheidszorgkosten die gepaard gaan met de behandeling van obesitasgerelateerde aandoeningen, zoals diabetes, hart- en vaatziekten en slaapapneu, zijn aanzienlijk. Dit belast de nationale gezondheidszorgsystemen en verhoogt de verzekeringspremies voor de samenleving. Het voorkomen van obesitas en het bevorderen van gewichtsverlies kan dus niet alleen de gezondheid van individuen verbeteren, maar ook de economische druk op gezondheidszorgsystemen verlichten.

Sociale en culturele aspecten van obesitas

Obesitas wordt vaak geassocieerd met sociale stigma's, wat kan leiden tot discriminatie en uitsluiting van mensen met overgewicht. Dit kan invloed hebben op het sociale leven, werkgelegenheid en mentale gezondheid van de persoon. Het is belangrijk om bewustwording te creëren over deze sociale kwesties en om een inclusieve benadering van gezondheid te bevorderen, waarin het lichaamsgewicht niet de waarde van een persoon definieert. Het aanpakken van sociale stigma’s kan bijdragen aan een gezondere en rechtvaardigere samenleving.

Diagnose en onderzoeken bij obesitas

De diagnose van obesitas omvat een grondige evaluatie die verschillende diagnostische stappen en onderzoeken omvat. Dit stelt de arts in staat om een volledig beeld te krijgen van de ernst van de obesitas en mogelijke bijkomende aandoeningen of complicaties. Hieronder volgt een uitgebreide beschrijving van de gebruikelijke diagnostische stappen en aanvullende onderzoeken:

Vraaggesprek bij personen met obesitas

De meeste mensen met ernstig overgewicht ervaren problemen met hun gewicht of falen herhaaldelijk in het behalen van aanhoudend gewichtsverlies. De arts stelt diverse vragen aan de zwaarlijvige persoon, zoals over het voedingspatroon, het activiteitenniveau, het medicatiegebruik, de (geschiedenis van) aandoeningen en de inspanningen voor gewichtsverlies. Een goed vraaggesprek is belangrijk om een ernstige of onbehandelde depressie uit te sluiten, die zowel een gevolg als een oorzaak van obesitas kan zijn. Circa 30% van de personen met obesitas heeft eetstoornissen, daarom vraagt de arts hier ook naar tijdens het gesprek. Verder informeert de arts naar andere mogelijke tekenen van obesitas zoals eetbuien, purgeren (zelf opgewekt braken), een gebrek aan verzadiging, voedselzoekgedrag, nachtelijk eten en andere abnormale voedingsgewoonten. Het is belangrijk om op de hoogte te zijn van deze gewoonten om ze succesvol aan te kunnen pakken.

Lichaamsvet bepalen

Het bepalen van de BMI en het meten van de tailleomtrek en de taille-heupverhouding zijn de algemene meetwaarden voor het vaststellen van de mate van lichaamsvet.

BMI = body mass index

De mate van obesitas kan worden beoordeeld door het BMI te bepalen. BMI staat voor ‘body mass index’, ook bekend als de queteletindex. Dit is het lichaamsgewicht in kg, gedeeld door het kwadraat van de lengte in meters (G
²). Een man van 106 kg met een lengte van 172 cm heeft een BMI van 106 / 1,72² = 35,8, wat wijst op ernstig overgewicht.

Meten van tailleomtrek

Buikvet (vet rond het middel) verhoogt het risico op ziektes, zoals onder andere diabetes mellitus (suikerziekte) en hartaandoeningen. Vrouwen met een tailleomtrek van meer dan 80 centimeter en mannen met een taille van meer dan 102 cm lopen een groter risico op complicaties door obesitas dan mensen met een kleinere tailleomtrek.

Classificatie van obesitas

Obesitas wordt gedefinieerd bij een body mass index (BMI) groter dan 30 kg/m². Artsen gebruiken de volgende classificatie van de BMI om ernstig overgewicht en het bijbehorende risico op co-morbiditeit te classificeren:

• Overgewicht 25-30 Mild verhoogd risico
• Zwaarlijvig >30 Tussen mild en matig risico
• Klasse I 30-35 Matig risico
• Klasse II 35-40 Ernstig risico
• Klasse III >40 Zeer ernstig risico

Lichamelijk onderzoek bij personen met zwaarlijvigheid

Bij een algemeen lichamelijk onderzoek meet de arts de lengte, controleert hij de vitale functies (hartslag, bloeddruk en temperatuur), luistert hij naar het hart en de longen (auscultatie), en onderzoekt hij de buik. Obesitas impliceert een overmatige opslag van vet, wat vaak zichtbaar is bij een ongeklede persoon. Verder kijkt de arts naar de huid om huidproblemen vast te stellen. Ook betast de arts de buik om een leververgroting (hepatomegalie) uit te sluiten. Tot slot onderzoekt de arts de ledematen op mogelijke tekenen die verband houden met ernstig overgewicht.

Diagnostisch onderzoek bij obese personen

De arts voert een uitgebreid bloedonderzoek uit om onder andere de leverfunctie, de nierfunctie, de schildklierfunctie, het vetgehalte in het bloed, de nuchtere glucose en het hemoglobinegehalte te testen.

Lees verder

• Obesitas (ernstig overgewicht): Complicaties zwaarlijvigheid