Kawa-Kawa, een rituele drank

In alle culturen zijn er steeds planten geweest die zowel lichamelijk als geestelijk een ondersteuning waren voor de mens in zijn dagelijks leven. Koffie, thee, maté, kat, tabak zijn daar enkele voorbeelden van. Op de eilanden in de Stille Zuidzee was dat de Kawa-Kawa of Piper methysticum, een plant die nu in Europa bekend is als sedativum en anxiolyticum. Wat is de betekenis van deze plant voor de mensen in Polynesië? De Westerse kennismaking met de Piper mesthysticum begon met Georg Forster die als bioloog met James Cook mee op ontdekkingsreis ging naar de Stille Zuidzee. Daar maakte hij voor het eerst kennis met de bereiding en het gebruik van kava. Hij schreef in zijn dagboek: Kava is made in the most disgustful manner that can be imagined, from the juice contained in the roots of a species of pepper-tree. This root is cut small, and the pièces chewed by several people, who spit the macerated mass into a bowl; where some water (miIk) of coconuts is poured upon it. They then strain it through a quantity of the fibres of coconuts, squeezing the chips, till all their juices mix with the coconuts-milk; and the whole liquor is decanted into another bowl. They swallow this nauseous stuff as fast as possible; and some old topers value themselves on being able to empty a great number of bowls... The pepper-plant is in high esteem with all the natives of these islands as a sign of peace; perhaps, because getting drunk together, naturally implies good fellowship. (Forster 1777)

Hoewel Foster duidelijk zelf geen liefhebber van Kavadrinken was, begreep hij toch het belang van de plant in de Polynesische samenleving. Het was een belangrijk genotsmiddel in de politieke, religieuze en economische structuur, in de sociale aspecten van het leven. Het dagelijks gebruik van kava markeert de identiteit en de rol van de mensen in sociale relaties. Deze reglementering bepaalt o.a. wie verantwoordelijk is voor de bereiding, wie gebruik mag van maken van Kava en in welke volgorde het gebruik verloopt. Hieraan ontlenen de eilandbewoners hun sociale status.

Het gebruik, en het ceremonieel met kava situeert zich op 3 niveaus:

• Een plechtig ceremonieel bij officiële gelegenheden zoals de ontvangst van koninklijke of andere hoog geëerde gasten. Zo werden pausen en presidenten ontvangen met een kavadrank.
• Een ceremonieel ter gelegenheid van dorpsraden, bijeenkomsten van plaatselijke leiders en notabelen waar bestuurlijke en politiekebeslissingen genomen worden.
• Minder formele ceremonies bij familiale bijeenkomsten en het gebruik onder vrienden.

Meer recent merkt men ook de opkomst van kavabars en kavakringen vergelijkbaar met onze cafés. Kavagebruik kan ook een religieuze dimensie hebben. Het is een middel om in contact te komen met de goden en de voorouders. Het rituele drinken van kava kan geïnterpreteerd worden als een offer aan de goden; de wortel (lichaam) van de kava wordt gekauwd (gedood) alvorens opgediend te worden als een vorm van offerande. Priesters, maar ook leken, vragen raad, genezing of de vindplaats van uitgebroken vee aan de afgestorvenen. In Vanuatu worden belangrijke personen begraven vlak bij plaatsen waar gebruikelijk kavaceremoniën gehouden worden. Op deze wijze zijn de kavadrinkers omringd met (de geesten van) hun voorouders.

Kava verbod

Vanwege zijn traditioneel-religieuze en cultureel-politieke betekenis werd kava in de 19de eeuw door Europese missionarissen en kolonialisten afgekeurd. Onder het mom dat het gebruik onhygiënisch was vaardigde men in grote delen var de Pacifistische eilanden een verbod uit. Zo hoopte men een grotere controle te krijgen over de eilandbewoners. Het contact met de voorouders werd afgesneden opdat ze zich tot God en Jezus zouden wenden voor hun spirituele noden. Het verbod op kavaconsumptie ondermijnde ook het traditionele politieke systeem van ceremoniële bijeenkomsten ten voordele van de koloniale politiek. Het gevolg was dat kavagebruik op vele plaatsen in onbruik raakte, of veel van zijn traditionele betekenis verloor, met daaraan gekoppeld een sterkere consumptie van alcohol, tabak en meer recent van marihuana.

Kava behield wel een centrale plaats in de samenleving maar werd vaak in besloten kring gebruikt. De laatste decennia lijkt daarin opnieuw verandering te komen en zit het gebruik, in het openbaar, van kava weer in de lift.

Kava als traditioneel medicijn

Zo'n belangrijke plant met werking op de geest, werd vanzelfsprekend door de eilandbewoners ook als medicijn gebruikt. Plaatselijke genezers gebruiken kava voor een hele waaier van ziekten en kwalen. Het is een van de belangrijkste ingrediënten uit hun farmacopee. Kavamaceraat wordt voorgeschreven voor o.a.:

• Ontstekingen aan het urogenitaal stelsel
• Gonorrhea en chronische cystitis
• Moeilijk urineren
• Menstruatieproblemen, dysmenorrhea
• Stimuleren van de melkproductie
• Reuma
• Spijsverteringsproblemen, constipatie
• Irritatie van de luchtwegen, astma
• Verkoudheid, koorts, algemene zwakte
• Hoofdpijn, oorpijn

Uitwendig wordt kava gebruikt voor o.a.:

• Plantensapdruppels in het oor bij oorpijn
• Aangelengde plantensapdruppels om de ogen te wassen bij conjunctivitis
• Kauwen op een wortel bij tandpijn (heeft een verdovende werking in de mond)

Maar zijn belangrijkste werking en de reden van het rituele gebruik is toch wel zijn rustgevende, euforiserende werking waardoor mensen alert en ontspannen kunnen communiceren. En zich zo gelukkig voelen.