De geneeskracht van ruwe berk en zachte berk

De berk was vroeger een heilige boom. Dat hoort hij eigenlijk nog steeds te zijn want deze graciueze verschijning met zilveren bast en takken die hangen als het haar van een jong meisje, heeft diverse helende krachten in zich die ten dienste staan aan de mens. In de lente kun je eenvoudig berkensap aftappen van deze boom. Het sap werkt onder andere als een zuiverend middel en is een medicijn wat artritis doet genezen. Van het berkeblad en de berkeknoppen kun je een medicinale thee zetten. Let op! Dit artikel is geschreven vanuit de persoonlijke visie van de auteur en bevat mogelijk informatie die niet wetenschappelijk onderbouwd is en/of aansluit bij de algemene zienswijze.

Inhoud:

• Mythologische boom
• Naamgeving berk
• Geschiedenis berk als geneesboom
• Werkzame stoffen berkeblad en -knoppen
• Berk, goed bij oedemen
• Berk, goed voor zuivering
• Overige medicinale werkingen Berkeblad
• Raadpleeg een fytotherapeut

Mythologische boom

De berk of zilverberk is een boom die oorspronkelijk in de lage landen groeit. Het was de levensboom bij Kelten, Germanen, Scandinaviërs en de Siberische sjamanen. De berk was in de geschiedenis onderwerp van vele mondeling overgeleverde mythen. Pas sinds de Middeleeuwen wordt de geneeskracht van berkeblad en -water te boek gesteld. De zilveren boom is met name goed om vochtopeenhopingen te verhelpen. Het is een zuiverend middel wat onder andere reumatische aandoeningen te lijf gaat.

Naamgeving berk

Wetenschappers gebruiken in hun communicatie met elkaar Latijnse namen voor planten. Zo weet iedereen zeker over welke plant het gaat. De Latijnse naam van ruwe berk is Betula Pendula. Betu komt van het Keltische woord voor ´slaan´. Dat verwijst naar de berketakken waarmee op de huid werd geslagen om de bloeddoorstroming te bevorderen. Dat gebruik past men in sommige landen vandaag de dag nog steeds toe na een saunabezxoek. Pendula betekent in het Latijn ´afhangend´. Dat is een referentie naar de manier waarop de takken aan de boom hangen. Behalve de ruwe berk kan de zachte berk voor dezelfde geneeskrachtige doeleinden worden gebruikt. Deze heet in het Latijn: Betula Pubescens. Pubescens betekent ´dons´ en slaat op het feit dat de blaadjes met een soort puberdons behaard zijn. Het Nederlands kent een redelijk aantal bijnamen voor ruwe berk: Gewone berk, Witte berk, Zilverberk, Treurberk, Berk, Zachte berk, Barkenboom, Belboom, Berke, Besemboom, Bessemrijs, Bilk, Bilkeboom, Birkebom en Bölk.

Geschiedenis berk als geneesboom

De meeste geneesplanten komen uit China, India, Arabië, het oude Griekenland, het antieke Egypte en Soemerié. Ze worden vaak al duizenden jaren gebruikt en er zijn geschreven bronnen over. De berk is dit lot niet beschoren. Dat komt omdat de berk in het noorden van Europa groeit, ook in Nederland. Daar werd tot aan de Middeleeuwen bitter weinig zaken op papier gezet. In de Germaanse mythologie was de berk de boom van Donar, de god van donder en bliksem. In de Keltische traditie stond de berk symbool voor vernieuwing of wedergeboorte. Volgens de Kelten is het de boom van december/januari, van de tijd dat de zon weer ´wedergeboren' wordt. De berk had in Siberische sjamaanse culturen verwantschap met de vliegenzwam. Deze hallucinerende paddenstoel werd door sjamanen gebruikt. De berk en de vliegenzwam hebben een symbiotische relatie met elkaar; vliegenzwam groeit op de berk. De zilveren schors van de berk staat symbool voor het licht. Het berkensap, berkenwater of berkenbloed werd gedronken als zuiverende drank. Hildegard von Bingen wees in de 12e eeuw op de wondhelende werking van berkebloemen. In de volksgeneeskunde kende de berk vooral toepassing bij reuma, bloedzuivering en vochtopeenhopingen. Berkewater werd gebruikt als haargroeimiddel. Het beschermt tegen nier- en blaasstenen. In Rusland en Scandinavië stond berk bekend als middel tegen artritis, artrose en jicht.

Werkzame stoffen berkeblad en -knoppen

Van de berk wordt met name het blad gebruikt. De bast is minder geneeskrachtig. De knoppen zijn net zo geneeskrachtig als het blad. In de lente kun je berkenwater aftappen van de boom. Dat is goed drinkbaar en heel gezond. In het blad en de knoppen zitten de volgende stoffen: flavonoíden zoals hyperoside, arabinosiden, galactosiden van quercetine, rutine, quercitrine, kaemferol, myricetine, catecine, epicatechine en bi-en triflavenoíde procyanidinen. Verder bevat het enkele etherische oliën, looistoffen, fenolzuren, saponinen, bitterstoffen, de vitaminen B3, C en betacaroteen, en enkele mineralen waarvan het meest kalium.

Berk, goed bij oedemen

Berkeblad is urinedrijvend zonder de nieren te prikkelen. Het verhoogt de doorspoeling van de urinewegen. Het helpt nierstenen voorkomen en het verwijdert niergruis. De etherische olie heeft een mild antibacterieel effect op de urinewegen. Om deze medicinale kenmerken wordt berkeblad voorgeschreven door fytotherapeuten bij de volgende indicaties:

• Oedemen, lymfoedeem, oedeem rond enkels,
• Oedeem door spataderen,
• Preventie van nier- en blaasstenen, nier- en blaasgruispreventie,
• Preventie van blaasontsteking,
• Nierbekkenontsteking,
• Urinebuisontsteking,
• Adjuvans bij onvoldoende nierwerking,
• Adjuvans bij te lage urineproductie,
• Hulpmiddel bij obesitas door vasthouden van vocht,
• Adjuvans bij cellulitis,
• Adjuvans bij hoge bloeddruk.

Bij oedemen door nier- of hartfalen moet alleen op artsvoorschrift berk worden gebruikt.

Berk, goed voor zuivering

De berk is urinezuurdrijvend. Betulinezuur maakt berkeblad ontstekingswerend. Het is eveneens een bloedzuiverend middel in die zin dat het afvalstoffen en toxinen verwijdert. De combinatie aan deze geneeskrachtige eigenschappen maken het een anti-reumatisch medicijn. Het wordt voorgeschreven bij:

• Jicht,
• Te hoog urinezuurgehalte,
• Artrose en artritis,
• Ischias,
• Voorjaarskuren, reinigingskuren,
• Gezwollen en ontstoken lymfeknopen,
• Het is een adjuvans bij huidaandoeningen zoals eczeem, dauwworm, acné en chronische huiduitslag.

Overige medicinale werkingen Berkeblad

• Omdat berk zweetdrijvend en koortswerend werkt wordt het gebruikt bij koortsaandoeningen.
• Daar berk de galsecretie en spijsvertering bevordert, wordt het ingezet bij leverinsufficiëntie en indigestie.
• Uitwendig: Berkenwater en berkenbladaftreksels kunnen worden gebruikt voor haren en hoofdhuid.
• Uitwendig: Omdat het zweetdrijvend is kun je zweetvoeten met berkenschors behandelen.
• Uitwendig: Vanwege de redenen dat berkeblad de collageenaanmaak ondersteunt, het een antioxidant is en deze boom ontstekingen remt, is het een middel bij cellulitis, vroegtijdige rimpels en zonnerimpels.

Raadpleeg een fytotherapeut

Wie berk als geneeskrachtig middel wilt gebruiken wordt aangeraden een consult te nemen bij een fytotherapeut. Berkextracten en medicijnen in de vorm van moedertinctuur, poeder, gedroogd kruid, vloeibaar extract en afkooksel dienen alleen op voorschrift van bevoegden aangewend te worden. Een fytotherapeut kan daarover meer vertellen net als over de eventuele bijwerkingen en interacties met andere medicijnen of kruiden. Daarnaast bestaan er heilzame combinaties met kruiden. Sommige kruiden kunnen elkaars werkingen versterken; dat wordt synergie genoemd. Alle in dit artikel genoemde medicinale werkingen van dit geneeskruid zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en komen uit het Groot Handboek Geneeskrachtige Planten van Geert Verhelst, een standaardwerk op het gebied van genezende planten. Het boek wordt gebruikt in de fytotherapie.

Lees verder

• De geneeskracht van Amerikaanse Toverhazelaar
• De geneeskracht van kleinbladige linde en lindebloesem
• De geneeskracht van knotwilg of schietwilg
• De geneeskracht van sporkehout of vuilhout