Coeliakie & glutenintolerantie

De mensheid heeft, door onvoldoende aanpassing van het lichaam, niet voldoende- en/of juiste enzymen in de maag, darm en pancreas tot zijn beschikking teneinde gluten goed te kunnen verteren. Door de ontstane mindere vertering is het mogelijk dat er problemen dienaangaande ontstaan. Daarbij veroorzaken verbindingen van aminozuren (peptiden) beschadigingen, doordat deze peptiden niet voldoende in de darm worden afgebroken. Coeliakie, zijnde een extreme vorm van glutenintolerantie, is veelal erfelijk bepaald en wordt veroorzaakt door gliadine. Dit is een deel van het eiwit, dat aangetroffen wordt in gerst, haver, rogge en tarwe. Een mogelijke andere oorzaak is een tekort aan het eiwit elafine, dat de darmwand beschermt en de reactie van het lichaam op tarwe vermindert. Tegelijkertijd werkt het in op de enzymen die gluten afbreken. E.e.a. is ontleend aan onderzoek op dieren door twee Franse onderzoekinstituten INRA en INSERM.

• Algemeen
• Onderverdeling van glutenintoleranties
• Symptomen van glutenintolerantie
• Diagnose
• Medicatie

Algemeen

Gluten is een eiwit dat voorkomt in granen en bestaat uit gliadine en glutenine. Het stimuleert de aanmaak van het eiwit zonuline, een voorloper van haptoglobine, wat in het bloed een verbinding aangaat met hemoglobine en in verband wordt gebracht met ontstekingen. Daarbij kunnen er zich openingen tussen de cellen van de darmwand vormen en ontstaan lekken in de darmwand. Daardoor kunnen grotere deeltjes aminozuren (peptiden) door deze darmwand breken (lekkende darm). Een en ander kan een auto-immuunreactie vooral bij genetische aanleg van het lichaam op gang brengen tegen gliadine, met name interleukine-15. Bij zo'n reactie dringen diverse lymfocyten door de darmwand van de dunne darm, waardoor de aanmaak van darmvlokken (villi) stagneert en de villi verschrompelen en zodoende plat en klein worden gemaakt. Deswege kunnen bij deze geschetste verhoogde darmdoorlaatbaarheid (PDS) door een verminderde werking van de villi voedingsstoffen in de dunne darm niet goed meer worden opgenomen, waardoor tekorten aan diverse stoffen kunnen ontstaan. Deze staan dan vervolgens aan de basis van talrijke problemen, die per persoon enorm kunnen verschillen.

Onderverdeling van glutenintoleranties

Glutenintolerantie kan worden onderscheiden in 3 verschillende soorten, die onderling maar weinig verschillen. Dit zijn coeliakie, dermatitis herpetiformis (DH) en non-coeliakie glutenintolerantie.

Coeliakie

Deze chronische ziekte wordt net als bij de andere intolerantie soorten veroorzaakt door een immuunreactie van het lichaam tegen onverteerde gluten. Deze gluten beschadigen de aan de binnenkant van de dunne darm gelegen villi en zijn verantwoordelijk voor auto-immuunreacties van het lichaam. Ontstekingen en weefsel- en orgaanbeschadiging zijn daarvan het gevolg. Een en ander wordt aangewakkerd omdat er 40 keer zoveel gluten in het graan zitten dan 25 jaar geleden het geval was. Deze reacties ontstaan ook indien toxische gliadines (prolamines) uit gluten de darmvilli irriteren, waardoor de darmwand gladder wordt en de darmplooien verdwijnen. Een en ander resulteert in een mindere opname van eiwitten door de dunne darm. Tarwe dat normaliter uit 80% glutenine bestaat en voor 20% uit gliadine veroorzaakt bij het ontbreken van gliadine echter geen problemen in geval van coeliakie. Een kenmerk van coeliakie is een verminderde aanmaak van glutathion en antioxidanten en mogelijk speelt ook een lage werking van de schildklier een rol in deze.

Er zijn drie markers in de vorm van antilichamen, die bij coeliakie verhoogd kunnen zijn. Dit zijn gliadine, T-transglutaminase en endomysium. Deze vezels van bindweefsel bevinden zich rond gladde spiervezels in de slokdarm en darm. Zo'n 90% van de coeliakiepatiënten weet niet dat zij deze ziekte onder de leden hebben.

Dermatitis herpetiformis (DH)

Bij deze vorm van coeliakie gaat de inname van gluten door een vooral tegen de huidcellen gerichte immuunreactie, gepaard met blaasjesvorming van de huid hetgeen jeuk veroorzaakt. Deze blaasjes komen vaak voor op voorkeursplaatsjes op het lichaam. Dit zijn met name:

• de ellebogen
• de knieën
• hoofd en nek
• schouders
• onderrug en billen

DH wordt al meer gezien als een auto-immuunziekte. DH kan ook voorkomen bij mensen die geen last hebben van gluten, in dat geval is er dus een andere oorzaak voor de blaasjes. Ook zijn darmbeschadigingen mogelijk.

Non-coeliakie glutenintolerantie

De mensen die hieronder vallen reageren slecht op gluten en zijn negatief getest voor coeliakie en DH, wat per definitie echter niet inhoudt dat men daar niet aan zou lijden, doordat de testen onbetrouwbaar kunnen zijn. De villi van deze categorie mensen zijn (nog) niet beschadigd, waakzaamheid met betrekking tot voedingstekorten blijft echter geboden. Ook kunnen er immuunreacties optreden en overal in het lichaam beschadigingen, waarbij ook darmproblemen niet uitgesloten zijn. De kenmerken van deze soort glutenintolerantie wijken niet af van die van coeliakie en bestaan uit buik- en maagpijn, misselijkheid, diarree, reflux, vermoeidheid, depressie, bloedarmoede en huiduitslag.

Symptomen van glutenintolerantie

Auto-immuunreacties en/of voedings- en vitaminen tekorten bij het consumeren van gluten kunnen onder meer leiden tot:

• neurologische problemen: in de vorm van trillingen, stekende pijn, spierkrampen en gevoelloosheid
• psychologische problemen: gedragsstoornissen, angsten, winderigheid en een verhoogde aanmaak van cytokinen
• coördinatieproblemen: desoriëntatie, gespannen spieren, verminderde reflexen, slikproblemen en een snelle ademhaling
• hoofdpijn en migraine: door ontsteking van de bloedvaten
• beroerte: door tekort aan bloedtoevoer in de hersenen, kan voorafgegaan worden door verzwakking van de oogspieren en apneu
• hart- en longproblemen: door aantasting van het zenuw- en spierstelsel door een verminderde bloedtoevoer
• vermoeidheid, lage bloeddruk, verweking van botten en eiwit tekorten, met als kenmerk een laag albumine peil

Diagnose

Een vroege diagnose is zeer nuttig vanwege de talrijke problemen die bij coeliakie kunnen ontstaan. Geen van de testen inzake glutenintolerantie biedt echter volledige zekerheid, vandaar dat het nuttig kan zijn zo wie zo een glutenvrij dieet op te starten om een en ander uit te sluiten. Verdwijnen symptomen na het volgen van zo'n dieet en treden ze weer op na opnieuw consumeren van gluten, dan ligt de conclusie voor de hand. Desondanks kunnen testen zijn waarde hebben, waarbij dan wel de symptomen geëvalueerd dienen te worden om tot een correcte diagnose te komen. Ook kunnen daarbij herhaalde en meerdere testen nodig zijn. Veel IgA-antilichamen in het bloed kunnen duiden op een intolerantie op gluten.

Specifieke testen bij coeliakie

De testen kunnen onder meer worden onderscheiden:

• IgA- en IgG anti-tissue-transglutaminase 2-3-6-antistoffentest: bepaalt de hoeveelheid van het gluten afbrekende enzym T- transglutaminase in het bloed. Deze vormt nieuwe stoffen die samen met HLA-antigenen, antilichamen tegen gliadine opstarten.
• test tegen gedeamineerde gluten: het bepalen van antistoffen na transglutaminase
• totale serum IgA- en IgG-test: om tekorten uit te sluiten
• IgA- en IgG-antigliadine stoelgangonderzoek op het voorkomen van antistoffen
• het volgen van een eliminatie dieet van minstens drie maanden: om te checken of symptomen verminderen
• huidbiopsie bij huiduitslag in geval van HD: hierbij dient gezonde huid direct naast de aangetaste huid onderzocht te worden
• endoscopie: in geval van schade van de darmvilli met biopsie van de slokdarm tot het duodenum, waarbij het uiteinde van het duodenum dient te worden inbegrepen

Een tekort aan maagzuur

Bij een tekort aan maagzuur kan betaïne ingenomen worden, alsmede een glas citroensap vóór het ontbijt. Het prikkelbare darm syndroom (PDS) met als symptomen buikpijn, gasvorming en darmkrampen gaat gepaard met verstopping of diarree. Een klein stukje gember in vruchtensap of een kruidenthee kunnen snel voor verlichting van de pijn zorgen. In dit kader is in 2015 een geneesmiddel gelanceerd Linaclotide (merknaam Constella).

Medicatie

• Een koemelk- en glutenvrij dieet: waarbij vooral te denken valt aan een paleolitisch dieet dat geen lectines bevat. Daarbij zijn verboden granen, zuivel, peulvruchten, nachtschade en geraffineerde suiker. Aardappelen en fruit zijn van nature glutenvrij, ook boekweit en quinoa bevatten geen gluten. Verder valt te denken aan glutenvrij multigranenbrood, bruine rijst vanwege de vezels, vers vlees en vis en onbewerkte voeding in het algemeen. Daarnaast supplementen met het eiwit elafine bij een tekort daaraan.
• Antischimmelbehandeling: met caprylzuur en oregano
• Suppletie met een hoge dosis probiotische darmbacteriën met 12 gunstige bacteriestammen

Lees verder

• Glutenintolerantie door een tekort aan zink en magnesium