Guarana: gezondheidsvoordelen, toepassingen en bijwerkingen

Guarana (Paullinia cupana) is een plant, behorend tot de familie Sapindaceae. De plant is afkomstig uit het Amazonewoud. Het is een klimplant die op andere bomen of rotsen oprijst. De plant dankt zijn naam aan de inheemse inheemse bevolking, de Guaraní. De Guaraní hebben een bijzonder lange traditie in het verwerken van de cafeïnehoudende zaden van guarana voor voedsel en medicijnen. De zaden worden tot een pasta verwerkt en als additief in dranken gebruikt, Het wordt door mensen geconsumeerd vanwege de stimulerende effecten. Anno 2024 is guarana wereldwijd beschikbaar, ook in Nederland. De zaden van guarana worden gemalen en het poeder kan worden gebruikt om bijvoorbeeld een ​​energiethee mee te bereiden. Guarana kan ook worden gebruikt als ondersteuning bij het afvallen. Bovendien is guarana rijk aan antioxidanten. Deze beschermen weefsels en het DNA in cellen tegen vrije radicalen, wat agressieve stoffen zijn die schade kunnen veroorzaken aan cellen en weefsels.

• Wat is guarana?
• Oorsprong
• Naamgeving
• Groei
• Toepassingen
• Actieve bestanddelen
• Effect van guarana
• Gezondheidsvoordelen
• Belang voor de gezondheid
• Rijk aan antioxidanten
• Guarana kan vermoeidheid verminderen
• Guarana verbetert je leervermogen
• Afvallen met guarana
• Chronische diarree verlichten en obstipatie behandelen
• Guarana kan de gezondheid van het hart verbeteren
• Guarana kan pijn verlichten
• Guarana kan het uiterlijk van de huid verbeteren
• Guarana heeft anti-kanker eigenschappen
• Guarana heeft antibacteriële eigenschappen
• Guarana kan beschermen tegen ouderdomsaandoeningen aan de ogen
• Risico's en bijwerkingen

Wat is guarana?

Oorsprong

Guarana is een houtachtige slingerplant die langs bomen klimt en in ranken groeit. De plant komt uit de Amazone en heeft bladeren, bloemen en vruchten. De vrucht zit in een vliesachtige rode capsule met drie kamertjes. Wanneer het rijp is, bevat elke kamer een zaadje. De vrucht is oranje tot rood. De indianen van de Amazone hebben altijd guarana gebruikt. Ze vermalen de zaden van guaranafruit tot een lichtbruin poeder, dat wordt gedronken in water en wordt gezoet met honing.

Naamgeving

De naam guarana komt uit de Portugese taal en geeft het oogachtige uiterlijk van de rijpe vrucht aan. Onder de felrode schil schuilt sneeuwwitte pulp. Guaranapoeder wordt verkregen uit de zaden van de plant, die meer op kleine, donkere kastanjes lijken. Wanneer de zaden uit de vrucht barsten, komt de oogachtige vorm tevoorschijn, die tal van legenden onder inheemse volkeren heeft voortgebracht. Indianen uit de Amazone gaven aan de rijpe vrucht de naam: 'Oog van het woud'.

Groei

De plant behoort tot de zeepboomfamilie en bereikt een hoogte tot 12 meter. Het heeft grote, groene bladeren en vruchten die in een vliesachtige rode capsule zitten met drie kleine kamers die bij rijpheid elk een zaadje bevatten. De guaranaplant is inheems in het Amazonegebied en is vooral te vinden in het Braziliaanse deel. Voor voortplanting door kruisbestuiving zijn bijen van het geslacht Melipona en Apis nodig. Vogels helpen de delicate zaden te verspreiden. Voor een succesvolle kiemkracht hebben guaranaplanten een tropisch of subtropisch klimaat met een hoge luchtvochtigheid nodig.

Toepassingen

Oorspronkelijk werden de zaden van de vrucht gemalen en met heet water gedronken als thee. De smaak is echter vrij bitter en daarom heeft de drankenindustrie enkele ideeën bedacht om het stimulerende effect van guarana in een heerlijke drank aan te bieden. Vooral voor energiedranken is guarana zeer geschikt en er zijn vele verschillende soorten verkrijgbaar. Het is soms ook in frisdranken, alcoholische dranken en snoep te vinden. Guarana wordt ook aangeboden in capsules.

Actieve bestanddelen

Guarana bevat de bestanddelen tannines en proanthocyanidines, theofylline en cafeïne, theobromine, catechine en epicatechine, naast zetmeel en water, evenals mineralen en saponinen. Om deze reden wordt guarana traditioneel maar ook vandaag de dag als geneeskrachtig kruid gebruikt. Bij prestatieverlies en lichaamszwakte kan guarana de prestaties en het uithoudingsvermogen verbeteren. Guarana wordt ook gebruikt om koorts te verminderen. Guarana heeft een verkwikkend effect zoals koffie of thee. Het belast echter de maag of het hart en de bloedsomloop niet. Guarana wordt beter verdragen dan cafeïne en het hoge gehalte aan vezels maakt de afgifte van cafeïne in kleine, gereguleerde doses door het darmslijmvlies mogelijk.

Het guaranapoeder wordt gekenmerkt door een zeer hoog cafeïnegehalte. Met 4-8% bevatten de zaden twee keer zoveel cafeïne als de koffieboon. Het effect is echter slechts gedeeltelijk vergelijkbaar, wat onder meer kan worden toegeschreven aan de stof tannine. Tannine zorgt voor een langzamere inname van cafeïne en dus een minder heftig en langdurig effect.

Effect van guarana

Afhankelijk van de dosis en bereiding is de werkingsduur tussen 4 en 7 uur. Net als bij koffie, melden consumenten een verhoogd energieniveau en concentratievermogen. Het is echter minder waarschijnlijk dat het ook gunstig is bij rusteloosheid en nervositeit. Guarana geeft mensen die gevoelig zijn voor cafeïne uit koffie of frisdranken een beter te verdragen maar even effectief alternatief.

Het is echter belangrijk op te merken dat op de lange termijn dezelfde bijwerkingen optreden als bij het drinken van koffie. Er is ook een risico op overdosering, omdat het effect zeer langzaam toeneemt en als te zwak kan worden ervaren. Je kan het beste aanvangen met een lage dosis. Ideaal is pure guarana in poedervorm. Een halve theelepel, ongeveer 2 gram, is een geschikte dosis voor de eerste test. Omdat de duur van het effect relatief lang is, wordt een extra dosis niet aanbevolen.

Wees voorzichtig met voorgemengde drankjes, vooral energiedranken. De hoeveelheid cafeïne kan sterk variëren en is soms niet duidelijk te bepalen voor de eindgebruiker. Als zowel guarana als cafeïne in de ingrediënten worden vermeld, kan worden aangenomen dat naast de cafeïne van guarana ook reguliere cafeïne is opgenomen.

Gezondheidsvoordelen

Guarana kent de volgende toepassingen:

• verhoogde motivatie
• verhoogd concentratievermogen
• gewichtsverlies
• obstipatie
• diarree
• urineweginfectie
• misselijkheid

Belang voor de gezondheid

Guarana is niet alleen een stimulerend middel op korte termijn, maar het heeft ook veel positieve effecten op de lange termijn op de gezondheid. Dan moet je het evenwel niet als energiedrankje innemen, want dat bevat suikers en dat is niet gezond voor je. De fytovoedingsstoffen (plantaardige voedingsstoffen) die het bevat, zijn overvloedig aanwezig in guaranaproducten en zijn in het algemeen gunstig voor de gezondheid. Of het nu gaat om het cardiovasculaire systeem, maag en darm of energiemetabolisme. Fytovoedingsstoffen zijn essentieel en veel mensen krijgen er te weinig van binnen.

Guarana is ook een bijzonder populair hulpmiddel bij gewichtsverlies. Van guarana is aangetoond dat het de eetlust onderdrukt, meer nog dan andere cafeïnehoudende planten. Een langdurig effect is belangrijk om vervolgens niet nog meer eetlust te veroorzaken. Uit laboratoriumonderzoek bij muizen blijkt dat guarana in combinatie met linolzuur de vetverbranding versnelt.

Guarana kan ook dienen als een geschikt alternatief voor medicijnen voor mensen met obstipatie. Het spijsverteringseffect is van guarana is gunstig en het kan gedurende langere tijd worden gebruikt. Koffie en andere cafeïnehoudende dranken zijn minder geschikt en kunnen het probleem op de lange termijn verergeren. In geïsoleerde gevallen wordt guarana ook gebruikt voor diarree, urineweginfecties, misselijkheid en hoofdpijn. Er is anno 2024 echter meer onderzoek nodig om deze effecten aan te tonen. Ontstekingsremmende stoffen zouden hier verantwoordelijk voor zijn, maar er is vooralsnog geen wetenschappelijk bewijs voor.

Bij matig gebruik wordt guarana beschouwd als zeer onschadelijk of zelfs gezondheidsbevorderend. In elk geval heeft de pure poedervorm de voorkeur boven andere toepassingsvormen en kent het nauwelijks ongewenste bijwerkingen.

Rijk aan antioxidanten

Guarana zit vol met verbindingen die antioxiderende eigenschappen hebben, zoals cafeïne, theobromine (een bittersmakend alkaloïde behorend tot de methylxanthinefamilie), tannines (een verzamelnaam voor bepaalde chemische verbindingen), saponines (ook wel zeepstoffen genoemd) en catechines (een verzamelnaam voor verschillende polyfenolen die als antioxidant in planten voorkomen). Guarana heeft zelfs een antioxidantprofiel dat vergelijkbaar is met dat van groene thee. Antioxidanten zijn belangrijk omdat ze potentieel schadelijke moleculen, vrije radicalen genaamd, neutraliseren. Deze moleculen kunnen interageren met delen van je cellen en schade aan cellen en weefsels veroorzaken die verband houdt met veroudering, hartaandoeningen, kankers en andere ziekten. Reageerbuisstudies hebben aangetoond dat de antioxiderende eigenschappen van guarana de groei van kankercellen kunnen bestrijden en het risico op hartaandoeningen en huidveroudering kunnen verminderen.[1]

Guarana kan vermoeidheid verminderen

Guarana is het best bekend als een ingrediënt in populaire energiedrankjes. Het is een uitstekende bron van cafeïne, wat een stimulerend effect op concentratie en prestatie heeft: het geeft een gevoel van verhoogde energie en verdrijft een gevoel van vermoeidheid. Guarana bevat grofweg 4–6 keer de hoeveelheid cafeïne van koffie. Cafeïne werkt door de effecten van adenosine te blokkeren, een stof die je hersenen helpt ontspannen. Het bindt zich aan adenosinereceptoren en voorkomt dat deze worden geactiveerd. Een onderzoek wees uit dat mensen die een guarana-houdend vitaminesupplement namen minder vermoeid waren tijdens het uitvoeren van verschillende tests, vergeleken met degenen die een placebo (een als geneesmiddel voorgeschreven of aangeprezen middel dat geen werkzame bestanddelen bevat) namen.[2]

Guarana verbetert je leervermogen

Een dubbelblinde, placebo-gecontroleerde, multi-dosis onderzoek van de directe gedragseffecten van guarana bij mensen, heeft aangetoond dat guarana je vermogen om te leren en te onthouden kan verbeteren. In één onderzoek werd gekeken naar de effecten van verschillende doses guarana op de stemming en het leervermogen. De deelnemers ontvingen ofwel geen guarana, ofwel 37,5 mg, 75 mg, 150 mg of 300 mg.[3] Mensen die 37,5 mg of 75 mg guarana kregen, behaalden de hoogste testscores. Aangezien lage doses guarana lage doses cafeïne bieden, wordt aangenomen dat andere componenten in guarana naast cafeïne gedeeltelijk verantwoordelijk kunnen zijn. Lage doses guarana kunnen het humeur, het leervermogen en het geheugen verbeteren. Verbindingen in guarana, waaronder cafeïne, zijn verantwoordelijk voor deze effecten.

Afvallen met guarana

Overgewicht en obesitas is anno 2024 een groeiend probleem in Nederland en het wordt in verband is gebracht met veel chronische ziekten, waaronder hartaandoeningen, diabetes type 2 en kanker. Interessant te dezen is dat guarana eigenschappen heeft die helpen bij het bevorderen van gewichtsverlies. Ten eerste is guarana een rijke bron van cafeïne, die je metabolisme gedurende 12 uur met zo'n 3-11% kan verhogen. Een snellere stofwisseling betekent dat je lichaam meer calorieën in rust verbrandt. Een snelle stofwisseling helpt je kortom snel af te vallen. Bovendien hebben reageerbuisstudies aangetoond dat guarana genen kan onderdrukken die de productie van vetcellen ondersteunen en genen bevorderen die het vertragen.[4] Het effect van guarana op de productie van vetcellen bij mensen blijft anno 2024 echter onduidelijk. Daarvoor is meer onderzoek bij mensen voor nodig.

Chronische diarree verlichten en obstipatie behandelen

Guarana kan ook werkzaam zijn om chronische diarree en obstipatie tegen te gaan.[5] Bij obstipatie of verstopping komt de ontlasting minder dan drie keer per week. Guarana heeft eigenschappen die diarree tegengaan, omdat het rijk is aan tannines (ook wel looizuur genoemd) of plantaardige antioxidanten. Diarree is dunne waterige ontlasting die veel vaker komt dan je gewend bent. Tannines staan ​​bekend om hun samentrekkende eigenschappen, waardoor ze de wanden van je spijsverteringskanaal waterdicht kunnen maken en er minder water uit je darmen wordt onttrokken. Dat is handig als je diarree hebt. Aan de andere kant is guarana rijk aan cafeïne, wat kan werken als een natuurlijk laxeermiddel bij obstipatie. Cafeïne stimuleert de darmperistaltiek. Dit kan obstipatie verlichten. Lage doses guarana biedt niet veel cafeïne, dus dan heb je meer kans op een anti-diarree-effect. Hoge doses zorgen voor meer cafeïne en kunnen laxerende effecten hebben.

Guarana kan de gezondheid van het hart verbeteren

Guarana kan het risico op cardiometabole aandoeningen, zoals (hoog risico op) hart- en vaatziekten, diabetes, hypertensie (hoge bloeddruk), chronische nierschade, obesitas en dyslipidemie (een afwijking in de hoeveelheid vetten in het bloed), op twee manieren verminderen. Ten eerste lijken de antioxidanten in guarana de bloedstroom te bevorderen waardoor bloedstolsels voorkomen kunnen worden.[6] Ten tweede hebben studies aangetoond dat guarana de oxidatie van het 'slechte' LDL-cholesterol kan verminderen. Geoxideerd LDL-cholesterol kan bijdragen aan de vorming van plaque in je bloedvaten. Volwassenen die guarana consumeren, kunnen zelfs tot 27% minder geoxideerd LDL hebben dan volwassenen van dezelfde leeftijd die deze vrucht niet eten, zo blijkt uit onderzoek.[7] Het meeste onderzoek naar het verband tussen hartgezondheid en guarana komt anno 2024 echter uit reageerbuisstudies. Meer op mensen gebaseerde studies zijn nodig voordat aanbevelingen kunnen worden gedaan.

Guarana kan pijn verlichten

Sedert vele jaren wordt guarana door de indianen van het Amazonegebied gebruikt als pijnstiller. De pijnstillende eigenschappen dankt de plant aan het hoge cafeïnegehalte. Cafeïne is een alkaloïde die een rol speelt bij pijnbestrijding, omdat het zich bindt aan adenosinereceptoren en deze blokkeert. Dit zijn geen cafeïnereceptoren, want die heeft je lichaam niet. Adenosinereceptoren komen onder andere voor in de hersenen, maar ook in de longen, in het hart en in het maagdarmstelsel. Twee van deze receptoren zijn betrokken bij het stimuleren van pijngevoelens. Wanneer cafeïne zich aan deze receptoren bindt, kan het pijngevoel verminderen. Dit is een reden waarom cafeïne vaak wordt aangetroffen in veel vrij verkrijgbare pijnstillers. Onderzoek heeft aangetoond dat het hun effecten aanzienlijk kan verbeteren.[8]

Guarana kan het uiterlijk van de huid verbeteren

Antioxidanten kunnen de degenererende invloed van zuurstofradicalen (die grote schade kunnen toebrengen aan cellen) neutraliseren. Vanwege de sterke antioxiderende en antimicrobiële eigenschappen is guarana een veelgebruikt ingrediënt in de cosmetica-industrie in anti-verouderingscrèmes, lotions, zeep en haarproducten. Bovendien bevordert het cafeïnegehalte de bloedtoevoer naar de huid. Reageerbuisstudies hebben aangetoond dat de antioxidanten in guarana ouderdomsschade aan de huid aanzienlijk kunnen verminderen.[9] Bovendien tonen dierstudies aan dat guarana-bevattende cosmetica het doorzakken van je wangen kan verminderen, de huid strakker kan maken en rimpels rond je ogen of kraaienpootjes kan minimaliseren.[10]

Guarana heeft anti-kanker eigenschappen

Kanker is een aandoening die wordt gekenmerkt door de ongecontroleerde groei van weefsels door een aanhoudende celdeling. Verscheidene dier- en reageerbuisstudies suggereren dat guarana kan beschermen tegen DNA-schade, de groei van kankercellen kan onderdrukken en zelfs de dood van kankercellen kan veroorzaken.[11] De potentiële anti-kanker eigenschappen van guarana komen waarschijnlijk voort uit het gehalte aan xanthines, stoffen die vergelijkbaar zijn met cafeïne en theobromine. Anno 2024 is evenwel op mensen gebaseerd onderzoek vereist voordat guarana voor behandeling van kanker kan worden aanbevolen.

Guarana heeft antibacteriële eigenschappen

Guarana bevat veel verbindingen die schadelijke en ziekmakende bacteriën kunnen remmen of elimineren. Een van deze bacteriën is Escherichia coli (E. coli), die in de darmen van mensen en dieren leeft. Het is ene zogeheten darmbacterie. De meeste E. coli-bacteriën zijn onschadelijk, maar sommige kunnen diarree of ziekte veroorzaken. Onderzoek heeft tevens aangetoond dat guarana de groei van Streptococcus mutans (S. mutans) kan onderdrukken, een bacterie die tandplaques en tandbederf kan veroorzaken.[12] De bacterie is acidogeen, waardoor de bacterie in de tandplak een van de voornaamste veroorzakers van cariës (gaatjes in tanden en kiezen) is. Er wordt aangenomen dat de combinatie van cafeïne en plantaardige stoffen zoals catechines of tannines verantwoordelijk zijn voor de antibacteriële effecten van guarana.

Guarana kan beschermen tegen ouderdomsaandoeningen aan de ogen

Het is gebruikelijk dat het gezichtsvermogen verslechtert met het voortschrijden der jaren. Factoren zoals zonlicht, slechte voeding en bepaalde levensstijlkeuzes zoals roken kunnen je ogen na verloop van tijd doen verslechteren en je risico op ooggerelateerde aandoeningen verhogen. Guarana bevat verbindingen die oxidatieve stress bestrijden, een belangrijke risicofactor voor leeftijdgerelateerde oogaandoeningen zoals maculadegeneratie, staar en glaucoom. Dat gezegd hebbende, er is anno 2024 slechts beperkt onderzoek op het gebied van guarana en aan leeftijd gerelateerde oogaandoeningen. Meer op mensen gebaseerde studies zijn nodig voordat aanbevelingen kunnen worden gedaan.

Risico's en bijwerkingen

Guarana dempt zowel honger als dorst. Dit brengt het gevaar van uitdroging met zich mee. Dit is met name voor sporters gevaarlijk. De natuurlijke cafeïne in de Amazoneplant wordt langzaam aan het lichaam afgegeven en verhoogt het uithoudingsvermogen. Iedereen die langdurig sport of anderszins lichamelijk actief en weinig tot niets drinkt, loopt gevaar op uitdroging. Mogelijke bijwerkingen zijn ook de gebruikelijke zenuwverschijnselen die zelfs bij conventionele cafeïne kunnen worden opgemerkt. Slaapstoornissen kunnen ook voorkomen bij mensen die gevoelig zijn voor guarana.

Noten:

1. Portella Rde L, Barcelos RP, da Rosa EJ, Ribeiro EE, da Cruz IB, Suleiman L, Soares FA. Guaraná (Paullinia cupana Kunth) effects on LDL oxidation in elderly people: an in vitro and in vivo study. Lipids Health Dis. 2013 Feb 8;12:12. doi: 10.1186/1476-511X-12-12.
2. Kennedy DO, Haskell CF, Robertson B, Reay J, Brewster-Maund C, Luedemann J, Maggini S, Ruf M, Zangara A, Scholey AB. Improved cognitive performance and mental fatigue following a multi-vitamin and mineral supplement with added guaraná (Paullinia cupana). Appetite. 2008 Mar-May;50(2-3):506-13. Epub 2007 Oct 30.
3. Haskell CF, Kennedy DO, Wesnes KA, Milne AL, Scholey AB. A double-blind, placebo-controlled, multi-dose evaluation of the acute behavioural effects of guaraná in humans. J Psychopharmacol. 2007 Jan;21(1):65-70. Epub 2006 Mar 13.
4. Lima NDS, Numata EP, Mesquita LMS, Dias PH, Vilegas W, Gambero A, Ribeiro ML .Modulatory Effects of Guarana (Paullinia cupana) on Adipogenesis. Nutrients. 2017 Jun 20;9(6). pii: E635. doi: 10.3390/nu9060635.
5. Schimpl FC, da Silva JF, Gonçalves JF, Mazzafera P. Guarana: revisiting a highly caffeinated plant from the Amazon. ournal of Ethnopharmacology. Volume 150, Issue 1, 28 October 2013, Pages 14-31
6. Subbiah MT, Yunker R. Studies on the nature of anti-platelet aggregatory factors in the seeds of the Amazonian Herb Guarana (Paullinia cupana). Int J Vitam Nutr Res. 2008 Mar;78(2):96-101. doi: 10.1024/0300-9831.78.2.96.
7. Rafael de Lima Portella, Rômulo Pillon Barcelos, Edovando José Flores da Rosa, Euler Esteves Ribeiro, Ivana Beatrice Mânica da Cruz, Leila Suleiman & Felix Alexandre Antunes Soares. Guaraná (Paullinia cupana Kunth) effects on LDL oxidation in elderly people: an in vitro and in vivo study. Lipids in Health and Disease volume 12, Article number: 12 (2013)
8. Derry CJ, Derry S, Moore RA. Caffeine as an analgesic adjuvant for acute pain in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Mar 14;(3):CD009281. doi: 10.1002/14651858.CD009281.pub2.
9. Peixoto H, Roxo M, Röhrig T, Richling E, Wang X, Wink M. Anti-Aging and Antioxidant Potential of Paullinia cupana var. sorbilis: Findings in Caenorhabditis elegans Indicate a New Utilization for Roasted Seeds of Guarana. Medicines (Basel). 2017 Aug 15;4(3). pii: E61. doi: 10.3390/medicines4030061.
10. Peirano RI, Achterberg V, Düsing HJ, Akhiani M, Koop U, Jaspers S, Krüger A, Schwengler H, Hamann T, Wenck H, Stäb F, Gallinat S, Blatt T. Dermal penetration of creatine from a face-care formulation containing creatine, guarana and glycerol is linked to effective antiwrinkle and antisagging efficacy in male subjects. J Cosmet Dermatol. 2011 Dec;10(4):273-81. doi: 10.1111/j.1473-2165.2011.00579.x.
11. Fukumasu H, Avanzo JL, Heidor R, Silva TC, Atroch A, Moreno FS, Dagli ML. Protective effects of guarana (Paullinia cupana Mart. var. Sorbilis) against DEN-induced DNA damage on mouse liver. Food Chem Toxicol. 2006 Jun;44(6):862-7. Epub 2006 Jan 9.
12. Yamaguti-Sasaki E, Ito LA, Canteli VC, Ushirobira TM, Ueda-Nakamura T, Dias Filho BP, Nakamura CV, de Mello JC. Antioxidant capacity and in vitro prevention of dental plaque formation by extracts and condensed tannins of Paullinia cupana. Molecules. 2007 Aug 20;12(8):1950-63.

Lees verder

• Geneeskrachtige planten en kruiden: soorten en toepassingen