Melisse maakt blij?

Citroenmelisse, het heilige kruid uit de tempels van Diana werd medicinaal al tweeduizend jaar geleden door de Grieken gebruikt. In een oude legende wordt verteld dat de goden zo zuinig waren op deze plant, dat ze haar door slangen lieten beschermen. Plukken van de plant was alleen nog mogelijk na het spelen van een speciale melodie die de dieren bedwelmde.

Melisse en de bijen

Het kruid is van oudsher geroemd om zijn magische aantrekkings­kracht op bijen. Plinius beweert dat uitzwermende bijen de weg naar huis vinden als er Citroenmelisse in de tuin staat. Honing moet voor de mens van vroeger veel meer betekend hebben dan voor ons. In de Bijbel spreekt men van 'Het beloofde land', het land dat overvloeit van melk en honing'. Zo zal het de mensen van 10.000 jaar geleden ook opgevallen zijn welke buitengewone aantrekkingskracht Citroen­melisse op bijen uitoefende. Ongetwijfeld stond Melisse daardoor hoog in aanzien. We kunnen ons nauwelijks voorstellen hoe belangrijk ze dat vonden. De oudste namen in alle talen verwijzen naar honing of bijen. De Romeinen legden takjes Citroenmelisse in de bijenkorven, dan zouden de bijen niet uitzwermen. Volgens een oud volksgeloof zouden bijen de korf niet verlaten als er Citroenmelisse in de tuin stond. Imkers die hun nieuwe bijenzwermen niet wilden laten weg­vliegen, wreven hun bijenkorven in met melissetakjes; dan bleven de bijen thuis. Lege bijenkorven werden ingewreven met de plant om een nieuwe zwerm aan te trekken. Rond bijenkorven werd Melisse ge­plant om bijen aan te trekken.

Dioscorides en Melisse

Dioscorides raadde aan wonden met een smeersel van Citroenmelisse te bedekken waardoor de bloeding werd gestelpt, het gevaar voor ontsteking week en de wond beter genas. Plinius kwam op het idee Melisse om een zwaard te binden of het er mee in te smeren. Hierdoor zouden de verwondingen bij de tegenstrever sneller genezen!
Vroeger maakte men kransen van Citroenmelisse en droeg die om het hoofd: men dacht dat de geur en de uitstraling van dit kruid heilzaam was voor de drager, vooral voor hersenen en geheugen.

Melisse groeide oorspronkelijk in het Oosten. De Arabieren brachten de plant naar Spanje en de Benediktijner monniken brachten hem naar onze streken, waar hij in kloostertuinen gekweekt werd. Thans wordt hij overal op kleine schaal verbouwd.
Vanaf de vroege Middeleeuwen gebruikten de Karmelieten en later de Karmelietessen Melisse voor de bereiding van het bekende 'Eau des Carmes' dat in elk huisgezin gebruikt werd als een middeltje tegen alle kwalen.
Melisse maakte deel uit van de Balsem van Azoth (het universele me­dicijn) bestaande uit Egyptische wijn en het Elixir van Acharat dat bij verjongingskuren gebruikt werd.

Citroenmelisse was befaamd als een van de ochtendtheesoorten die in de 13de eeuw genuttigd werden door Llewelyn Prince of Glamorgan die 108 jaar oud werd, terwijl John Hussey uit Sydenham 116 jaar werd na vijftig jaar lang ontbeten te hebben met Citroenmelisse en honing.

De Zwitserse arts Paracelsus noemde Melisse het 'levenselixir'. Hij geloofde dat het kruid een mens weer volledig tot leven kon wekken en deze mening werd gesteund door de London Dispensay uit 1696: "Citroen­melisse zal, indien elke ochtend toegediend, iemand jonger maken, het denkvermogen sterken en een smachtende aard wat opvrolijken." Pa­racelsus noemde Citroenmelisse het levenselixir in een mengsel met kaliumcarbonaat dat bekend stond als 'primum ens melissae'. Deze essence is sedert de late zestiende eeuw gebruikt voor medische doeleinden.

Bij verjongingskuren gebruikte de beroemde Cagliostro, occultist eind 18de eeuw, vijf kruiden: Wijnruit, Salie, Valeriaan, IJzerhard en Melisse.

Citaten uit de literatuur over Melisse

In de oudere literatuur worden het fysische en het psychische (emoti­onele) hart dikwijls aan elkaar verbonden evenals de geest en de her­senen. De ontkrampende werking wordt doorgetrokken tot in de her­senen (waanvoorstellingen, dwangmatige gedachten, opbeurend en geestelijk ontspannend effect, angst, jaloezie, paniek, enz.).
Geestelijk kan iemand inderdaad ook verkrampen.

Avicenna: "... Citroenmelisse maakt het hart tevreden en vreugdevol en versterkt de levenskrachten - drijft slechte gedachten en melancholie uit de geest - is goed om bij indigestie te helpen en verstoppingen in de hersenen op te heffen - het is goed voor lever en milt."

Hildegard von Bingen: "Men heeft de neiging te lachten als men er van eet. Melisse maakt vrolijk. Melisse verenigt in zich de krachten van 15 andere kruiden!"

Rembert Dodoens: "Melisse met wijn ghedroncken / es goet teghen die beten ende steken van die venijnnighe ghedierten: Sy sterckt dat herte ende verdrijft die swaermoedicheyt... es goet ghebesicht ende ghebroken den vrouwen die met dat opstijghen van der moeder ghequelt zijn. 't Sap van der selver es goet in versche wonden ghedaen / want het heylt ende gheneest die selve."

Joseph Miller: "Hij is goed voor alle aandoeningen van het hoofd en de zenuwen; vrolijkt het hart op en geneest de hartkloppingen; verhin­dert flauwvallen, melancholie, zwaarmoedigheid en hysterische kwalen, gaat bederf tegen en is nuttig bii kwaadaardige en besmettelijke ziek­ten."

John Gerard: "... Citroenmelisse is goed voor het hart en een genees­middel tegen de ziekten ervan."

Culpeper: "... Het is een kruid van Jupiter, en onder Kreeft, en ver­sterkt de natuur goed in al haar werkingen. ... Siroop van Melisse is een goed middel dat soelaas biedt aan zwakke magen en zieke lichamen en dat elke goede huisvrouw in huis dient te hebben ter leniging van de noden van eigen gezinsleden, alsmede van buren, vrienden en bekenden."

Seraphio: "... het maakt de geest en het hart vrolijk en wekt leven op in het hart - is goed bij flauwvallen en bezwijmen - verdrijft alle lastige zorgen en gedachten die uit melancholie en zwarte gal voortko­men vooral als dit in de slaap gebeurt." (nachtmerries?)

Stephaan Blankaart: "Men gebruikt het daarom veel in slymige hersen-verstoppingen, flaauwten, van sijn selven vallen, hartvangen, moeder-qualen, slymige maag-siekten, winden, slaapsiekten, steken der byen, enz."
Br. Aloysius: " Versch gekneusd Citroenkruid, op de hartstreek ge­legd, doet de hartkloppingen ophouden."

A. Dinand: "... heeft een zacht opwekkende en kalmerende werking bij lichte zenuwziekten en onderlijfsstoornissen tengevolge van gebrek­kige activiteit der zenuwen... versterkt het hart en hersenen, zuivert de borst en maakt een einde aan het hijgen."

Juliette de Baïracli Levy: "... middel om knagende pijn in de ingewan­den te stillen... tegen pijnlijke of verlate menstruatie... om de nage­boorte uit te drijven wanneer deze niet vanzelf komt... ter behandeling van nerveuze stoornissen met inbegrip van verward denkvermogen en nachtmerries."

Mellie Uyldert: "... sterkt het hart, kalmeert het zenuwstelsel, geeft lieflijke mooie dromen wanneer men het bij de avondmaaltijd gebruikt. yïaakt de mens zacht van gemoed. - Melisse bindt het 'levenslichaam' aan het stoffelijke en geeft levensfluide."

Melisse tegen melancholie

De eigenschap om melancholie te verdrijven wordt al eeuwen door kruidendeskundigen beschreven en ook tegenwoordig wordt het kruid nog gebruikt om depressie te verminderen en bij allerlei aandoenin­gen van nerveuze oorsprong.
De eigenschappen die al tweeduizend jaar toegeschreven worden aan Citroenmelisse werden vooral door praktijkervaringen, maar ook door recente wetenschappelijke onderzoekingen bevestigd. Deze laatste brachten bovendien nog een aantal nieuwe en uiterst interessante werkingen aan het licht.
De bereiding van etherische olie is niet rendabel waardoor het gebruik zeer beperkt, ja zelfs bijna onmogelijk is. Bovendien is teelt van Citroenmelisse op grote schaal moeilijk door het veel voorkomen van Bladvlekroest. Door selectie moet het mogelijk zijn een variëteit met een veel hoger gehalte aan etherische olie en voldoende ziekteresistentie te ontwikkelen.
Het kruid is nog altijd zeer geschikt als een zachtwerkende fytotranquillizer zonder toxische of andere nevenwerkingen en geniet daarom de voorkeur boven de 'hard'-werkende chemische psychofarmaca, zeker bij chronische toestanden.