Wijnruit, wonderlijke plant

De wijnruit, Ruta graveolens L., is de meest bekende plant van het geslacht Ruta. Er zijn wel 60 soorten die vooral thuis zijn op de Canarische Eilanden, in geheel Midden-Europa en rond de Middellandse Zee. De betekenis van de naam Ruta is nogal onzeker. Al in de oudheid heeft men planten met 'ruitvormige' bladeren of bladslippen zo genoemd. Het tweede deel van de naam 'graveolens' is dan veel duidelijker, het betekent zwaar en onaangenaam reukend. Ruta graveolens stinkt, beweren sommigen.

Wijnruit botanisch

Het is een grijsgroene, ongeveer een halve meter hoge, stijve plant met fijn verdeeld blad en geelgroene, vrij grote bloemen. Op de top van de vertakkingen van de bloeiwijze staat een bloem met 5 gele, lange kroonbladen. of een vijf-lobbige vrucht; deze vijftallige bloem is aan weerszijden vergezeld van een viertallige bloem; het is een hoge uitzondering in de wereld der planten dat vijf- en viertallige bloemen tegelijk voorkomen. Door deze signatuur werden dan ook aan wijnruit bijzondere krachten toegeschreven.

Wijnruit bewoont de droge, zonnige rotshellingen van het Middellandse-Zeegebied maar is allerwegen in cultuur en in India kwam het zozeer in de volksgunst, dat in de meeste moestuintjes wel een paar planten gekweekt werden. In Europa hebben de Romeinen hem - met mate - denkelijk wel in de keuken toegepast maar heden ten dage speelt Ruta in de voeding geen rol meer. Wel heeft hij iets van zijn geneeskrachtige reputatie behouden, die hij sinds oeroude tijden als geneeskruid heeft gehad.

Het wereldberoemde medische centrum in de 13e eeuw te Salerno had bijzonder veel aandacht voor de wijnruit en bij de vele spreuken die zij als voorlichting de wereld inzonden, werd ook wijnruit niet vergeten.

Ruta facit castum
dat lumen et ingerit astum :
cocta facit ruta
de pulicibus loca tuta.

Wijnruit bant de wellust uit,
klaart het oog, geeft wijs besluit:
het kooksel drijft de vlo en luis
uit de kleren en uit huis.

Wijnruit uitwendig tegen venijn

Dat de Wijnruit een grote reputatie bezat als medicinale plant, illustreert ook de waslijst van werkingen die Dodoens beschrijft. In en uitwendig tegen alle venijn, tegen beten en steken van slangen, schorpioenen, dolle honden, wespen, horzels en ook preventief zou het werken om insecten weg te houden. Zelfs nu wordt de plant in tuincentra nog aangeboden om honden uit de tuin te houden. Dat die hondenbeesten op de geur niet verzot zijn heb ik zelf al uitgetest.
Het advies en recept dat Dodoens geeft 'Tsap van Ruyte es oock goet tseghen die selve ghebreken ende tseghen die beet ende steeck van scorpioenen/ bien/ wespen/ horsselen/ en dulle verwoede honden alsmen dat met wijn in neempt/ ende die ghestooten bladeren met huenich ende sout vermenght op die wonde leyt.

Wijnruit hormonaal

Ook een hormonale werking wordt door Dodoens beschreven 'zy brenghen ende verwecken den vrouwen huer natuerlijcke cranckheyt' en 'Tselve sap van Wijnruyte met wijn ghedroncken suyvert die vrouwen naer dat zy van kinde verleecht sijn en iaecht af die secondine ende doode vruchten ende die onnatuerelijcke drachten' maar ook op de mannelijke krachten zou het van invloed zijn, ' Wijnruyte gheduerlijck in spijse oft anders inghenomen verdroocht die natuere ende dat mannelijck saet'. Als ik Dodoens mag geloven zou ik wijnruit een mannelijke anticonceptiepil moeten noemen. Een recent onderzoek lijkt daar aanwijzigen voor te geven. De conclusie van de onderzoekers: the alcohol extract of Ruta graveolens L. can be suggested as agent against male fertility but the exact mechanism of action is not understood yet so more experimental shall be done to reveal its effect as a contraceptive plant.

Wijnruit voor de ogen

Een derde veel vermelde werking van Ruta is de invloed op de ogen en de verbetering van het zicht. Ook dat vinden we oa bij Dodonaeus terug. 'Ruyte versch oft ghesouten/ oft anders in eenighe spijse ghegheten maeckt claer ooghen ende scerpt het tghesichte seer. Tselve doet oock tsap van Ruyte met huenich oft met Fenkel sap oft alleene/ aen die ooghen ghestreken. Die bladeren van Ruyte met gersten meel vermenght doen oock die pijne der ooghen vergaen als men se daer op leyt.

Rutine

Bekend is de Ruta ook om een flavonoïde die voor het eerst in wijnruit werd gevonden en die dan ook de naam 'rutine' heeft gekregen. Deze stof heeft een werking op de bloedvatwand, bevordert de elasticiteit en permeabiliteit van de bloedvaten en wordt dan ook bij veneuze insufficiëntie en tegen spataderen gebruikt.

Namen en besluit

Wijnruit, Ruyte in Griecx Peganon, in Latijn Ruta ende bij Apuleium Eriphion. Die Tamme Ruyte heet Peganon cepenton in Griecx. In Latijn Ruta hortensis. In die Apoteke Rutha. In Hoochduytsch Zam Rauten en wein Rauten. In onser tale Wijn Ruyte. In Franchois Rue ou Rue de iardin' dixit Dodoens. Ruta graveolens, een merkwaardige plant met een onvoorstelbaar boeiend verleden, een plant met vele kwaliteiten maar door zijn sterke werking spijtig genoeg moeilijk te gebruiken. Hopelijk vinden we een methode, een bereidingswijze om de kwaliteiten van deze plant terug op een veilige manier toe te passen.