Verslaving voorkomen: risicofactoren bij jongeren

Er zijn verschillende factoren die een belangrijke rol spelen bij het voorkomen van het drugs- en alcoholgebruik, misbruik en afhankelijkheid van andere middelen bij jongeren. Het Amerikaanse Public Health model helpt bij het ordenen van die verschillende factoren en leefwerelden waarin de jongere zich beweegt. Het is een handig overzicht om bijvoorbeeld als hulpmiddel in preventieve gesprekken te gebruiken.

Drie groepen

In het model worden drie groepen onderscheiden namelijk: individu, omgeving, middel. Voor een goed overzicht moeten we oog hebben hoe deze groepen zich onderscheiden.

De omgeving

• Beschikbaarheid van het middel
• De buurt
• Leeftijdgenoten
• School
• Gezin

Het individu

• Leeftijd
• Genetische factoren
• Psychologische factoren
• Hersensystemen
• Psychiatrische stoornissen

Het middel

• Nicotine
• Alcohol
• Cocaïne
• Heroïne
• XTC
• Gokken
• Internet
• Eetverslaving
• Cannabis
• Gamen
• Seksverslaving

Onderzoek naar omgevingsfactoren

Uit tweelingstudies en familiestudies is gebleken dat het aandeel van erfelijkheid op de vatbaarheid voor middelengebruik 40-60% is. Hiermee kunnen we concluderen dat ook de invloed van de omgeving aanzienlijk groot is. De laatste jaren zijn er verschillende longitudinale studies gedaan, d.w.z. studies over meerdere jaren. Voordat we inhoudelijk op studies ingaan is het goed dat we kennis nemen van enkele modellen.

Conditioneringstheorie van Pavlov
Volgens de conditioneringstheorie van Pavlov zorgt het herhaaldelijk middelengebruik in dezelfde omgeving ervoor dat blootstelling aan die omgeving vervolgens weer leidt tot gebruik. (Pavlov conditioneringsmodel) Volgens het Pavlov conditioneringsmodel vergroten of verminderen factoren uit de omgeving voorafgaand of volgend op middelengebruik de kans voor nieuw gebruik. (Stewart e.a. ,1984; Childress e.a., 1992; van Ree e.a.,1999) Herhaaldelijk gebruik zorgt er dus voor dat het ook een gedragsprobleem word.

Sociale leertheorie
Volgens de sociale leertheorie (Bandura, 1977) is middelengebruik het gevolg van observatie en ervaring in de omgeving. Dus hoe meer je met andere gebruikers omgaat , des te groter is de kans dat jij het ook gaat doen. Of in ieder geval is de verleiding groter.

Sociale controle theorie
Bij de sociale controle theorie (Hirschi, 1969) ligt de nadruk op de omgeving met duidelijke normen rond middelengebruik. Op het internet bijvoorbeeld is het online pokeren sterk toegenomen. Hierdoor zijn er meer gokverslaafden gekomen.

Sociale ontwikkelingsmodel
Het sociale ontwikkelingsmodel (Catalano & Hawkins, 1969) combineert twee theorieën; de sociale leertheorie en de sociale controle theorie. Hierbij gaat om twee processen:

• vergroten van de binding aan prosociale factoren uitgaande van het gezin
• op school en het vormen van duidelijke normen aangaande het middelengebruik.

Risico’s brede sociale context

In de brede sociale context zijn een aantal zaken van invloed op het gebruik van verslavende middelen:

• Gebruik van middelen hangt sterk af van de prijs. Naarmate middelen duurder worden neemt het gebruik af.
• De wettelijke toegestane leeftijd voor het kopen en drinken van alcohol heeft invloed op het gebruik.
• Naarmate middelen meer beschikbaar zijn neemt het gebruik toe.

Risico’s directe sociale omgeving

• De risico’s in de directe sociale omgeving speelt het gezin een belangrijke rol.
• Wanneer ouders niet roken is de kans kleiner dat jongeren gaan roken
• Een stabiel gezinssituatie vermindert de kans op gebruik
• Meer kennis van de ouders over middelen en leefwereld van het kind vermindert het gebruik
• Leeftijdgenoten en groepsdruk spelen een grote rol in het wel of niet gebruiken van verslavende middelen.

Trauma en stress bij jongeren

Behandelaars onderschatten vaak nog hoe diep de oorzaak van drugsgebruik kan zitten. Jongeren hebben bijvoorbeeld meer keuzeverplichtingen op school. Moeten meer presteren en er is weinig aandacht voor het individu. Gezinsomstandigheden hebben grote invloed op het welzijn van jongeren. Het overlijden van dierbaren kan op jonge leeftijd emotionele pijn veroorzaken wat de rest van hun leven bepaalt.

Groepsdruk onder jongeren

Groepsdruk is ook een onderschat thema wat wel degelijk stress en onzekerheid oplevert. Vaak zijn er op late leeftijd nog onverwerkte ervaringen die een rol spelen bij het zoeken naar een middel om de pijn te verdoven. In groepen vinden jongeren erkenning in elkaars leven. In het andere geval hebben ze het er gewoon niet over en kiezen bewust voor alcohol of drugsgebruik.