Ebola en Marburg: dodelijke virussen

Enkele virussen waar je niet mee in aanraking wil komen: het ebolavirus en het marburgvirus. De kans dat je het overleeft is niet groot. In de zomer van 2012 eiste het ebolavirus opnieuw doden in Uganda. De uitbraak van 2014 is nog groter. Waar komen ebola en marburg vandaan? Hoe gevaarlijk zijn deze virussen?

Filovirussen

Ebola en marburg zijn beide filovirussen, virussen die een relatief grote lengte hebben. Een ander gemeenschappelijk kenmerk is het gevolg bij besmetting: dat is in de meeste gevallen dodelijk. Een uitbraak van een van beide is daarom meteen nieuws. In juli-augustus 2012 was in Uganda een uitbraak van ebola, die in totaal zeker 16 slachtoffers eiste.

Ebola en marburg

Het eerste filovirus werd ontdekt in 1967. Toen werden 37 mensen in de Duitse steden Marburg en Frankfurt am Main ziek. De ziekte werd naar een van die Duitse steden marburg genoemd. Achteraf bleek dat de besmetting veroorzaakt was door besmette Afrikaanse meerkatten, die waren ingevoerd om vaccins tegen polio op te testen. De eerste melding van een besmetting met ebola stamt uit 1976. Het virus is genoemd naar de rivier waar het werd aangetroffen. Beide virussen hebben hun oorsprong in Afrika.

Besmetting

Vooral contact met lichaamssappen (bloed, sperma, speeksel) van besmette patiënten kan voor besmetting zorgen. Denk hierbij niet alleen aan menselijke patiënten, ook besmette dieren vormen een risico. Lichamelijk contact met zieke of dode lichamen van besmette mensen of dieren kan voor een besmetting zorgen. Dat betekent dat hulpverleners in de gezondheidszorg een extra groot risico lopen. Vanaf het moment van besmetting kan het 2 tot 21 dagen duren voor de ziekte zich openbaart. Voor ebola geldt de gemiddelde incubatietijd van ongeveer een week. Overigens wordt niet iedereen die besmet wordt ook werkelijk ziek, maar het percentage dat wel ziek wordt en kan overlijden is wel hoog.

Besmet

Iemand die besmet is met ebola of marburg krijgt plotselinge koorts, spierpijn, hoofdpijn en keelpijn. Later volgen overgeven en diarree. Tot zover is er dus een gelijkenis met een flinke griep. Dan volgen echter andere symptomen als huiduitslag, nier- en leverfalen. De ziekte veroorzaakt scheurtjes in bloedvaten, waardoor inwendige en uitwendige bloedingen ontstaan. De patiënt bloedt uit alle lichaamsopeningen. Het bloed van de patiënt kan onderzocht worden om het virus vast te stellen, het virus is dan ook in grote hoeveelheden in het bloed aan te treffen.

Gevaar voor de arts

Het onderzoek om vast te stellen of een patiënt inderdaad besmet is met ebola of marburg is een groot gevaar voor de arts en de onderzoekers zelf. Er moeten dus preventieve maatregelen worden getroffen om besmetting van de hulpverleners te voorkomen. Er wordt vaak gebruik gemaakt van speciale drukpakken, waarin de hulpverlener lucht krijgt door een speciale slang. De druk in het pak is hoger dan erbuiten, zodat bij een eventueel lek in het pak er een beweging van lucht van binnen naar buiten het pak is, en niet andersom. Zodra het bloed is afgenomen en wordt onderzocht, wordt gebruik gemaakt van een isolator, een ruimte waarbinnen de druk juist lager is dan erbuiten. Zo kan het virus zich minder gemakkelijk verspreiden.

Medicijnen

Op dit moment zijn er nog geen medicijnen effectief tegen ebola of marburg. Een zieke zal dus op eigen kracht moeten genezen. De medische zorg zal zich vooral bezighouden met enerzijds verdere verspreiding te voorkomen, anderzijds de patiënt secundaire zorg geven. Denk aan voorkomen van besmetting met andere ziekteverwekkers, goede hygiëne, gezonde voeding. Desondanks zal het merendeel van de patiënten aan de gevolgen van de besmetting overlijden.

Vaccin

Een vaccin dat bij mensen effectief beschermt tegen mogelijke besmettingen met ebola of marburg bestaat op dit moment nog niet. Er wordt uiteraard wel onderzoek naar gedaan.

Dodelijke uitbraken

Het is niet altijd duidelijk hoeveel mensen precies aan een uitbraak van ebola of marburg overlijden. Niet alle ziektegevallen worden gemeld of geregistreerd. Getallen die hieronder worden genoemd zijn daarom altijd bij benadering. Vermoedelijk zijn het er steeds meer. Hieronder enkele geregistreerde ebola- of marburguitbraken.

• In 1976 is de eerste geregistreerde uitbraak van ebola.
• In 1995 was er een ebola-uitbraak in Congo
• In 1998-2000 een uitbraak Marburgvirus in Congo-Kinshasa: 123 doden.
• In 2000 opnieuw een marburguitbraak in Congo-Kinshasa: 140 doden.
• In 2000 was er in Uganda een uitbraak, waarbij 224 mensen bezweken aan ebola.
• 2004-2005: Uitbraak van het marburgvirus in Angola: 311 doden.
• In 2005 was er een uitbraak in Congo-Brazzaville
• In augustus 2007 was er in Congo-Kinshasa een uitbraak van Ebola, waarbij minstens167 doden vielen
• In november 2007 opnieuw een ebola uitbraak in Uganda, met een iets andere variant van het virus. Deze keer vielen zeker 22 doden.
• In juli-augustus 2012 in Uganda een uitbraak van ebola. Er zijn minstens 16 doden, en een grotere groep mensen wordt nauwlettend gevolgd.
• In 2014-2016 is er een grote uitbraak in diverse landen in Afrika, met achtentwintig duizend besmettingen, waaraan uiteindelijk zo'n 11.000 mensen overleden.

Waar komen ebola en marburg vandaan?

Omdat het virus zijn gastheer in korte tijd doodt, heeft het zelf ook geen overlevingskans. Een ebola- of marburguitbraak dooft daarom meestal snel uit, ook al zijn er tientallen tot honderden slachtoffers te betreuren. Toch duikt het virus, soms pas na jaren, weer ergens op. Dat betekent, dat er ergens een soort bron moet zijn, een organisme dat wel drager van het virus kan zijn, zonder er zelf erg ziek van te worden. Wetenschappers denken aan een dier, een dergelijke bron van een virus wordt daarom ook dierreservoir of zoönose genoemd. Wetenschappers zijn daarom steeds op zoek naar mogelijk bronnen. Omdat veel zieken geassocieerd konden worden met grotten en mijnen, was de veronderstelling dat dit dierreservoir ook in deze omgeving gezocht moest worden. Inderdaad is het virus aangetroffen in een vleermuizensoort Rousettus Aegyptiacus. Dit dier kon drager zijn van ebola, maar was er niet ziek van. Ook enkele soorten vleerhonden worden genoemd als mogelijke verspreiders van het virus.

Tegengaan van besmetting

Als er een besmetting heeft plaatsgevonden, en mensen zijn ziek geworden van ebola of marburg, dan moeten er snel maatregelen genomen worden om verdere besmetting te voorkomen. De kans dat de patiënt inmiddels anderen in zijn omgeving besmet heeft, familie of vrienden, is groot. Het is dus zaak deze groep nauwlettend te volgen.
De stappen die bij een mogelijke besmetting worden genomen:

• Isoleren van mogelijk geïnfecteerde patiënten.
• Actief op zoek naar nieuwe mogelijke besmettingen
• Ziektegevallen rapporteren
• Beschermende kleding dragen. (mondmasker, handschoenen, verpleegkleding)
• Gebruik van ontsmettingsmiddelen
• Voorlichting aan betrokkenen en familieleden. Met goede instructie nieuwe besmettingsgevallen proberen te voorkomen.
• Overledenen begraven in plastic zakken, behandeld met ontsmettingsmiddel.

Het is belangrijk te voorkomen dat er een epidemie ontstaat. Omdat er nog geen behandeling is, moet besmetting zoveel mogelijk voorkomen worden.

Gevaar voor menselijke beschaving?

Het ebola- en marburgvirus zijn beide dodelijke virussen. Wie besmet raakt kan binnen enkele dagen ernstig ziek worden en heeft een grotere kans te overlijden dan te overleven. Het is niet vreemd dat ebola en marburg als doders gezien worden. Toch ligt in de snelle besmetting en overlijden van de patiënt precies de zwakke plek van het virus. Een virus heeft een gastlichaam nodig om zich te vermenigvuldigen en te overleven. Een slim virus zal zijn gastheer dus zo lang mogelijk in leven houden. Ebola en marburg zijn niet slim: ze doden hun gastheer te snel, en verminderen daardoor de eigen kans op overleven. Een uitbraak van beide ziekten is met maatregelen onder controle te krijgen en te houden, waardoor verdere verspreiding wordt voorkomen. Dat zou heel anders zijn als een besmet iemand wekenlang andere mensen kan besmetten voor zich ziekteverschijnselen openbaren. Zoals ebola en marburg nu zijn, zijn ze dodelijk voor de patiënt, maar geen bedreiging voor de mensheid.

Update

De grote uitbraak van ebola met het zwaartepunt in 2014 en 2015 heeft het onderzoek naar een geneesmiddel geïntensiveerd. Er is gewerkt aan een inenting tegen de gevreesde ziekte. Hoewel de resultaten van dit onderzoek en de uitgeteste geneesmiddelen positief zijn in de strijd tegen ebola is er nog verder onderzoek en verfijning van de gevonden geneesmiddelen nodig om ebola verder terug te dringen en nieuwe besmettingen te voorkomen.