Zorgzaam en respectvol omgaan met dementerende oudere

In ons land hebben anno 2021 ruim 290.000 mensen dementie. Daarvan heeft ongeveer 70 procent de ziekte van Alzheimer. De dementerende is een volwassene die in toenemende mate aanvullende hulp van anderen nodig heeft. Belangrijk is dat we hem/haar met respect benaderen, want een dementerende oudere als een kind benaderen, lokt terecht al snel boosheid uit. Dus als ze van een pop denkt dat het haar kind is, ga daar dan verstandig mee om.

Geestelijke achteruitgang

Vergeetachtigheid, met name wat betreft het korte termijn geheugen, is een verschijnsel dat bij de meeste mensen op oudere leeftijd ontstaat. Dergelijke vergeetachtigheid, en ook het niet meer vlot op namen van bekenden kunnen komen, is een normaal proces dat meestal niets met dementie te maken heeft.

Dementie is van een geheel andere orde, en een toenemend probleem in onze vergrijzende samenleving. Alzheimer is de meest voorkomende dementievorm. Andere vormen zijn frontotemporale dementie, vasculaire dementie, Lewy body dementie en dementie bij de ziekte van Parkinson. Sommige soorten zijn zeer zeldzaam, zoals de ziekte van Creutzfeldt-Jakob. Er zijn totaal tientallen verschillende oorzaken van dementie bekend.

Omgang met dementerenden

Hoe kun je als familie of beroepskracht zo goed mogelijk, en vooral respectvol omgaan met personen die dementerend zijn. In grote lijnen is het belangrijk om hem/haar niet uit handen te nemen datgene wat hij/zij nog zelf kan. Actief en bezig blijven is belangrijk. Doe het eventueel samen, zoals afwassen of boodschappen doen.

Niet overvragen

• Blijf niet doorvragen als hij/zij het niet meer weet.
• Ga geen dingen stimuleren die toch niet meer lukken.
• Stel maar één vraag tegelijk, want twee vragen onthouden lukt niet meer. Geef ook niet meer dan één advies of taak tegelijk.
• Als je vraagt “Wilt u helpen met stofzuigen”, voeg dan gelijk de daad bij het woord. Als je namelijk wacht is het alweer vergeten.

Vermoeidheid

De dementerende mens is eerder overbelast en vermoeid. Het is vaak snel teveel. Vermijd daarom teveel drukte, dus niet met z’n allen tegelijk op visite of andere activiteiten. Teveel vreemde gezichten, of te veel tv is ook vaak te vermoeiend.

Tijdsbesef

Help demente personen met hun tijdsoriëntatie, door regelmatig de tijd aan te halen als dat zo uitkomt. Dus bijvoorbeeld: het is nu 3 uur, gezellig theetijd" of, "het is nu dinsdagmiddag dan komt mevrouw Janssen altijd helpen". Wellicht dat zo'n speciale klok voor vergeetachtige ouderen, waarop gelijktijdig zowel dag, datum als tijd zijn te af te lezen uitkomst biedt.

Vaste structuren

Regelmaat en vaste structuren zijn belangrijk. Het helpt als de dagelijkse leefwereld zo gelijkmatig mogelijk is en blijft.

• Zorg er daarom voor dat de dingen (meubels, gebruiksvoorwerpen) op hun vaste herkenbare plaats blijven staan. Ga ook niet in een heel andere kleur behangen.
• Hanteer ook zoveel mogelijk een vaste dagindeling, doe de dingen in een zelfde volgorde.
• Wissel niet steeds van situatie, bijvoorbeeld steeds maar weer in het weekend bij een andere zoon of dochter op visite kan verwarrend zijn als het er meerdere zijn.
• Ook zo min mogelijk wisselen met steeds weer andere helpsters in huis.

Vermijd discussies

Ga met de dementerende niet in een welles/nietes discussie, want dat leidt meestal tot irritatie, onrust en spanningen. Ga ook test-situaties uit de weg. Het is niet goed voor het zelfvertrouwen door steeds vragen te stellen als: “hoe heten uw kinderen, hoe oud bent u, of hoe is mijn naam”. Belangrijk is om de gevoelens van de dementerende mens serieus te nemen.

• Als hij/zij verdrietig is over z’n (overleden) moeder die maar niet thuiskomt, ga dan op dat verdriet in en bagatelliseer het dan niet. Ga er samen over praten en achter komen dat de moeder overleden is, bijvoorbeeld aan de hand van een fotoboek. En probeer op een gegeven moment de aandacht af te leiden.
• Ook is het natuurlijk schokkend en emotioneel als je oude moeder een pop in haar arm heeft omdat ze denkt dat het haar kind is, maar speel ook liever deze situatie mee dan er tegen in te gaan.

Eenzaamheid

Dementerende personen kunnen zich dikwijls eenzaam voelen. Soms is men eindeloos bezig met een gedachte die niet kan worden losgelaten. Probeer de persoon dan te helpen door hem af te leiden met iets anders.

Voorkom ook dat men in een isolement geraakt. Soms heeft hij/zij de neiging zich terug te trekken, vanwege onzekerheid. Maar het kan ook zijn dat de omgeving hem onbewust aan het isoleren is, uit schaamte of uit veiligheidsoverwegingen, bijvoorbeeld om het risico van weglopen te beperken.

Verlies van decorum

Wanneer het besef van wat wel of niet kan enigszins minder wordt, bereik je niet zoveel met standjes geven. Een oogje dicht knijpen, of onopvallend helpen geeft meer resultaat.

Ons eigen gedrag

Het zijn dikwijls onze eigen gevoelens van schaamte, angst of schuld, of het niet kunnen accepteren die ons gedrag t.o.v. de dementerende persoon bepalen. Op zichzelf begrijpelijke gevoelens, maar tegelijk ook gevaarlijke raadgevers. Ze dreigen de toch al beperkte wereld van de dementerende mens nog verder te verkleinen.

Lichamelijke aanraking

Ook wanneer de dementerende ons niet meer herkent en onze spreektaal niet goed begrijpt, blijft het toch belangrijk en mogelijk contact te onderhouden. De taal van het lichaam, dus een hand, zoen, arm over de schouder zal men nog lang verstaan. Want de hersenen zullen tot het laatste moment de warmte van lichamelijk contact begrijpen en waarderen.