Optimalisatie van de fysieke omgeving bij dementie

Door ruimtelijke desoriëntatie kan de persoon met dementie de greep op zijn omgeving verliezen, dit kan leiden tot een gevoel van onveiligheid (Bijssens, 2007). Bij aantasting van hippocampus bij Alzheimer, vermindert ook de mogelijkheid tot plaatsherkenning waardoor het ‘grote vergeten’ en ‘grote zoeken’ beginnen. Door het dementieproces krijgt men te maken met: agnosie, aandachtsproblemen, verminderde dieptewaarneming en verminderde cognitie. Hierdoor moeten we meer aandacht geven aan de omgevingsfactoren, als deze niet optimaal zijn kan angst ontstaan of minder initiatief name en eenvoudige ADL die men niet meer uitvoert. Realiteitsoriëntering is zeer belangrijk. Spaced retrieval (Vandewoude, 2006) is een goede cognitieve strategie. Deze houdt in dat men de tijdsintervallen waarop men iets nieuws aanbiedt gaat verkleinen of vergroten, waardoor ze mogelijk beter namen gaan onthouden. Tijdens het dementeringsproces zal de persoon komen tot een realiteitsconfrontatie: waar ben ik nu?

Dosering van prikkels (Verbraeck en van der Plaats, 2008)

Er zijn drie groepen dementerenden namelijk:

• Zen-dementerenden
• Dolers
• Evenwichtszoekers

De zen-dementerenden

Deze mensen staren de hele dag en maken vrijwel geen bewegingen. Ze piekeren niet en hun spieren zijn ontspannen. Ze hebben genoeg aan de dagdagelijkse dingen zoals persoonlijke hygiëne, eten of toiletbezoek.
Men raadt aan om deze mensen weinig prikkels te bieden, ook moeten ze niet bij elke activiteit betrokken worden. Ze moeten vooral aanwezig kunnen zijn in een rustige omgeving.

De dolers

Ze zoeken zelf prikkels, vooral geluids- en bewegingsprikkels. Anders worden ze te onrustig. Ze dolen letterlijk rond in het gebouw opzoek naar prikkels, bij tekort aan prikkels gaan ze terug naar hun kamer. Als er te veel prikkels zijn resulteert dat in (weg)lopen.

De evenwichtszoekers

Dit zijn personen met dementie die niet meer kunnen lopen, maar wel een behoefte hebben aan geluids- en bewegingsprikkels.

Moos en Lemke (2000)

Ze ontwikkelden een model, dat een goed denkkader biedt om de invloed van omgevingsfactoren op het functioneren van de bewoners te vatten. De wisselwerking tussen de bewoners en de residentiële omgeving wordt hierin weergegeven.
Het effect van de fysieke, mentale en sociale vaardigheden op het functioneren is mede afhankelijk van de omgevingskenmerken. De omgeving kan men onderscheiden in de ruimtelijke omgeving (= fysiek-materiële omgeving, het beleid en de dienstverlening, de suprapersoonlijke omgeving en het sociale klimaat).

Lawton en Nahemow (1973)

Ze stelden een onafhankelijkheidssynthese op, deze suggereert dat meer kwetsbare mensen vlugger worden beïnvloed door de kwaliteiten of karakteristieken van de omgeving. Personen met dementie zijn hooggevoelig voor en sterk beïnvloedbaar door de omgevingskenmerken (bv, privacy). De personen hebben nood aan een duidelijke structuur. Het doel is om de personen met dementie een ondersteunende omgeving aan te bieden waarin ze zicht geborgen weten en waarin ze kunnen functioneren op een autonome manier.

Platform Wonen van Ouderen (1998)

Biedt een basisrooster om systematisch na te gaan of de woonsituatie aangepast is aan het functioneren van de personen met dementie en aan hun noden. Bijvoorbeeld oriëntatie, sociale contacten, personalisatie, … worden getoetst aan de ruimtes/kamers. Is een slaapkamer bijvoorbeeld makkelijk te vinden? Kan men een persoonlijke toets geven aan deze ruimte?

PEAP (Professional Environmental Assesment Protocol, 1998)

Deze lijst beoordeelt de karakteristieken en richt zich op voorzieningen waar dementerende ouderen verblijven.
Deze wordt gescoord op basis van een interview met een staflid en een participerende observatie op de afdeling die twee uur duurt. De kwaliteit van de omgeving wordt gescoord van vijf tot één. Acht items kunnen beoordeeld worden:

• Maximalisatie van veiligheid en geborgenheid
• In welke mate minimaliseert de omgeving de gevaren en maximaliseert ze het gevoel van veiligheid en geborgenheid van bewoners, familie, ….
• Maximalisatie van bewustzijn en oriëntatie
• In welke mate kunnen bewoners, bezoekers, … zich oriënteren in de fysieke, sociale en temporele dimensies in de omgeving?
• Ondersteuning van de functionele bekwaamheden
• Welke mate ondersteunen de omgeving op zich en de regels over het gebruik van de omgeving de functioneringsmogelijkheden van de bewoners? Vaardigheden zoals beweging, eten, verzorging, …
• Ondersteuning in sociale contacten
• In welke mate ondersteunt de fysieke omgeving en de regels over het gebruik van de omgeving de sociale interactie tussen de bewoners?
• Respect voor de privacy
• In welke mate is er aandacht voor input(bv, lawaai) vanuit de omgeving en de output(bv, vertrouwelijke gesprekken) naar de omgeving toe?
• Mogelijkheden tot persoonlijke controle
• In weke mate bieden de omgeving en de regels de bewoners, hun persoonlijke voorkeuren te uiten, vrije keuzes te maken en zelf te beslissen over hun handelen?
• Gepaste stimulering
• Biedt de omgeving zowel kwantitatief als kwalitatief de gepaste stimulering zodat deprivatie en stress zoveel mogelijk vermeden worden?
• Aandacht voor continuïteit van het zelf
• In welke mate zorgen de omgeving en de regels over het gebruik van deze omgeving voor continuïteit tussen de vroegere en de huidige omgeving en tussen het vroegere en het huidige zelf van de dementerende oudere?