Hoe ontstaat kanker?

Kanker is een groeiend probleem in de Nederlandse samenleving. Sinds 2007 is kanker de nummer één doodsoorzaak in Nederland, met een sterfte van ongeveer 44.000 in 2011. In dat jaar werden er meer dan 100.000 mensen gediagnosticeerd met kanker. Op dat moment waren er ook meer dan 430.000 mensen in leven die kanker hebben, of de ziekte hebben gehad. Het is dus een enorm probleem, een belangrijke vraag is dan ook: hoe ontstaat kanker?

Kanker ontstaat in stappen

De vorming van een kankergezwel is meestal een erg langzaam proces, dat meerdere fasen doorloopt. Het begint altijd met een fout in het DNA. De mens heeft miljarden cellen, en in al deze cellen zit een kern waarin ons DNA zit verborgen. Op dit DNA is alle informatie opgeslagen die nodig is voor de groei, ontwikkeling en het functioneren van het menselijk lichaam, de zogenaamde genetische code. Als je dit DNA helemaal uit elkaar zou trekken en recht neer legt, dan heb je per individuele cel ongeveer anderhalve meter aan DNA. Met al het DNA in het lichaam zou je dan ongeveer 800 keer op en neer kunnen naar de maan. Dat kanker ontstaat is dus misschien helemaal niet zo verwonderlijk, aangezien de kans groot is dat er ooit mutaties ontstaan in deze enorme hoeveelheid DNA.

Celdeling en geprogrammeerde celdood

Om te begrijpen hoe kanker ontstaat is het belangrijk om eerst te weten hoe het lichaam normaal gesproken werkt. Vanaf de bevruchting van de eicel zijn er continu cellen aan het delen. Er zijn ook altijd cellen aan het sterven, dit wordt geprogrammeerde celdood genoemd, ook wel apoptose. Dit heeft een functie, bij bijvoorbeeld de ontwikkeling van de handen en voeten ontstaat er eerst een klompje cellen, wanneer het verder groeit zullen er op bepaalde plekken in die klomp cellen extra hard groeien, maar ook cellen afsterven. Op deze manier ontstaan de vingers en de tenen, zonder deze geprogrammeerde celdood behoud je dus vliezen tussen de tenen en vingers.

In het volwassen lichaam zijn er op veel plekken nog steeds cellen continu aan het delen, en zullen ook weer sterven. Op sommige plekken is dit meer dan op andere plekken. De bekleding van de darmwand is bijvoorbeeld continu aan het delen, de cellen die hierbij ontstaan leven vaak ook niet lang, en worden meteen weer aangevuld. Andere voorbeelden zijn het beenmerg en de huid. Er zijn ook plekken in het lichaam waar cellen niet of nauwelijks delen. Zenuwcellen zullen nooit delen, en je wordt dan ook geboren met alle benodigde zenuwcellen. Dit geldt ook voor de spiercellen van de zogenaamde skeletspieren en het hart. Wat belangrijk hieraan is, is dat het normaal gesproken allemaal in balans is, er komen dus evenveel cellen bij als dat er cellen sterven. Wanneer de balans verstoord raakt, kun je dus ook problemen verwachten.

Verstoring van de balans

Wanneer de balans tussen celdeling en celsterfte verstoord raakt, dan kan kanker ontstaan. De oorzaak hiervan is schade in het DNA. Zoals eerder beschreven bezit het DNA alle informatie voor het functioneren van het lichaam, dus ook voor de processen die belangrijk zijn voor celdeling en celsterfte. Wanneer in deze stukken DNA een mutatie optreedt door schade, dan kan het fout gaan. Dit kan gebeuren door omgevingsfactoren, zoals roken en het UV-licht in het zonlicht. Je kunt ook geboren worden met zo'n fout in het DNA, in dat geval is het meestal erfelijk. Er zijn meerdere genen bekend die gerelateerd zijn aan het ontstaan van kanker. Dit zijn vooral genen die betrokken zijn in de celdeling en de geprogrammeerde celdood. Een andere belangrijke groep is de genen die belangrijk zijn voor herstelmechanismen voor het DNA. Wanneer deze genen dus defect raken, dan kan het DNA niet worden gerepareerd en zal mutatie na mutatie ophopen. Met genoeg mutaties zal de balans verstoord raken, en dan kan een cel ongeremd gaan delen. Wat er hierna precies gebeurt is een heel ingewikkeld proces dat nog steeds niet volledig is opgehelderd.

Conclusie

Het ontstaan van kanker is een ingewikkeld proces dat nog niet volledig is opgehelderd. Het begint met schade aan plekken op het DNA die belangrijk zijn voor de celdeling en celdood, of in genen die zijn betrokken bij het herstel van DNA-schade. Wanneer er voldoende mutaties zijn opgestapeld, kan de cel ongeremd gaan delen, en daarbij ook het de dochtercellen. Dit proces gaat langzaam door tot er een tumor ontstaat, en deze gaat uiteindelijk klachten geven. Met meer kennis van het ontstaan van kanker kunnen er ook behandelingen worden ontwikkeld, of kan kanker zelfs worden voorkomen. Deze kennis is ook de basis van het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker. Hierbij wordt met een uitstrijkje een groepje cellen verkregen die onder de microscoop kunnen worden bekeken, hierbij kunnen voorstadia van kanker worden herkend en kan er relatief vroeg worden ingegrepen. Dit onderstreept het belang van kennis over de ontstaanswijze van kanker.

Lees verder

• Immunotherapie bij kanker