Elefantiasis, oorzaak en behandeling

Elefantiasis (elephantiasis) noemen we ook wel de olifantsziekte. De ziekte veroorzaakt een huid die het meeste weg heeft van een olifantenhuid. Er is sprake van zwellingen en een grove structuur van de huid. Hoewel de ziekte niet levensbedreigend is, kan deze vooral op sociaal en emotioneel vlak veel problemen geven. Ook de motoriek loopt nogal achteruit. Veroorzaker is vaak een draadworm, maar ook wondroos of veneuze insufficiëntie kan de oorzaak zijn. Behandeling richt zich vooral op de onderliggende oorzaak. In sommige gevallen is er meer nodig voor herstel van de olifantenhuid.

Wat is elefantiasis?

Elefantiasis wordt ook wel de olifantsziekte genoemd. Deze benaming is afkomstig van het feit dat mensen met de ziekte een soort opgezwollen olifantenhuid krijgen. Het komt het vaakst voor aan de benen, maar ook wordt het gezien aan de armen, de ballen (mannen) of de romp.

Oorzaken

De oorzaak is te vinden in afsluiting van de lymfevaten. De lymfevaten zijn verbonden met de lymfebanen, die weer overgaan in de lymfeklieren. Het geheel maakt deel uit van het lymfevatenstelsel. Dit stelsel is een drainagesysteem van de bloedvaten en speelt een belangrijke rol bij de afweer. Het maakt dan ook deel uit van het immuunsysteem.

De grootste veroorzaker is een parasitaire worm, die overgedragen wordt door muggen. Vooral in tropische en subtropische gebieden komt dit meer voor. Het gaat hier om een draadworm die de ziekte filariasis veroorzaakt. Larven komen via de beet van een mug in de huid van het slachtoffer terecht. Daar verspreiden ze zich al snel richting de lymfevaten. Eenmaal daar aangekomen, blijven ze daar gedurende 4 tot 6 jaar leven en groeien snel uit tot volwassen wormen. Ze produceren ook weer larven, die soms met miljoenen tegelijk in het bloed rond circuleren. Overigens wordt de grootste hoeveelheid van deze larfjes in het bloed rond middernacht waargenomen. Door de grote hoeveelheid wormen en larven ontstaat er een ontstekingsreactie. Hierdoor raken de lymfevaten beschadigd en kan de lymfe niet meer op de juiste manier worden afgevoerd.

Ook wondroos (belroos) kan elefantiasis veroorzaken. Bij wondroos zijn de diepe lagen van de huid en het onderhuids weefsel acuut ontstoken. Dit wordt veroorzaakt door een bacterie. Vaak is een wondje of scheurtje in de huid een eerste aanleiding. Via deze wond kan de bacterie de dieper gelegen huid binnen dringen. Soms krijgen mensen meerdere malen met wondroos te maken.

Ook veneuze insufficiëntie is een veroorzaker. Dit ontstaat wanneer de kleppen in de aders slecht werken. Een aanlegstoornis of beschadiging van de kleppen zijn hier de oorzaak van. Ook te weinig beweging kan een oorzaak zijn. In ieder geval werken de kleppen in de aders niet meer goed en wordt de druk in de aders daarmee verhoogd. Hierdoor wordt het bloed niet meer goed afgevoerd.

Lymfe-oedeem kan ook ontstaan door een aanlegstoornis. Bij lymfe-oedeem hoopt zich teveel vocht op, vaak in de benen. Wat ook de oorzaak is: lymfe-oedeem leidt uiteindelijk tot elefantiasis.

Symptomen en klachten

Wanneer de veroorzaker een draadworm is, zullen vooral de lymfevaten in de lies verstopt raken. Hierdoor zwellen de benen of de geslachtsdelen enorm op. Dit noemen we oedeemvorming. Na infectie met de draadworm kan het tot jaren duren voor de eerste klachten tot uiting komen.

Bij wondroos vormt zich een ontsteking aan de huid rondom een bestaand wondje. De huid is rood en dik, voelt warm aan en is pijnlijk. Wondroos kan ontstaan als gevolg van vochtophoping (oedeem ) in de benen, maar wondroos kan ook de veroorzaker zijn voor elefantiasis.

Bij veneuze insufficiëntie ontstaan er vaak eerst etalagebenen of spataderen. De benen voelen vermoeid aan bij lang staan. Ook kunnen de benen rusteloos aanvoelen.

Elefantiasis ziet eruit als een verdikte gezwollen huid. De huidstructuur is vaak ook veel grover dan normaal. Mensen vergelijken het dan ook vaak met een olifanten huid. Hoewel dit fenomeen op zich niet dodelijk is, komen er wel vaker andere (huid) ontstekingen voor. Deze kunnen soms ernstig verlopen. Mensen met deze ziekte worden vaak ook sociaal geïsoleerd. Vooral in landen waar armoede heerst, is er weinig kans op genezing of behandeling. Daardoor worden ze snel verstoten van de buitenwereld. De motoriek kan soms ernstig beperkt zijn, waardoor werken moeilijk is.

Behandeling en herstel

De onderliggende oorzaak zal aangepakt worden. Bij een infectie met een draadworm zullen wormdodende medicijnen voorgeschreven worden. Wondroos is ook te behandelen met medicijnen, vooral voor mensen bij wie dit vaker terugkeert. Veneuze insufficiëntie kan chirurgisch goed behandeld worden, maar ook door toediening van bepaalde stoffen. Vaak worden ook elastische kousen gebruikt om de weefseldruk in de onderbenen te verhogen.

Het is belangrijk om elefantiasis snel te herkennen en te behandelen. Dit maakt het herstel er zeker beter op. Wanneer de ziekte al lange tijd bestaat, zal vaak plastische chirurgie nodig zijn. De huid is dan al zo ver opgerekt en beschadigd, dat dit niet meer vanzelf herstelt. Dit geeft vooral op sociaal vlak nogal wat problemen. De plastische chirurg zal de huid zoveel mogelijk proberen te herstellen. Soms zijn hier meerdere operaties voor nodig.