Probleem of stoornis: Fobieën, Agorafobie

Vermijdingsgedrag dat op het juiste moment optreedt, op de juiste plek en in de juiste mate, helpt ons behoeden voor narigheid. Als u een klinisch significante fobie hebt, betekent dit dat de hevigheid van uw angst in geen enkele verhouding staat tot het werkelijk aan een bepaalde situatie verbonden gevaar. Dit leidt tot een verlammende nerveuze spanning en onnodige vermijding.

Soorten fobieën

Het scala aan objecten en situaties dat ons van doodsangst kan vervullen, lijkt vrijwel onbeperkt voort te spruiten uit de duistere krochten van onze rijke fantasie. In Stedman’s Medical Dictionary bijvoorbeeld staan meer dan tweehonderd fobieën met naam en toenaam gecatalogiseerd, in alfabetische volgorde uiteenlopend van de angst voor lucht (‘aerofobie’), voor bijen (‘apifobie’), kou (‘psychrofobie’), honden (‘cynofobie’), bloemen (‘anthofobie’), spoken (‘phasmofobie’), hoogten (‘acrofobie’), bliksem (‘astropofobie’). naakt zijn (‘gymnofobie’), onaangename geur (‘osmofobie’), preken (‘homolifobie’), slangen (‘ophidiofobie’), het getal dertien (‘triskaidekafobie’), en braken (‘emetofobie’). U kunt het geloven of niet, maar er is zelfs een fobie voor fobieën (‘phobofobie’)!

In de DSM-IV is dit rijk geschakeerde universum van fobieën teruggebracht tot niet meer dan drie:

• Agorafobie (de gegeneraliseerde angst voor een grote verscheidenheid aan verschillende situaties).
• Sociale fobie (angst die zich beperkt tot sociale situaties).
• Specifieke fobie (een omschreven angst voor een heel specifieke situatie).

Agorafobie

De term ‘agorafobie’ is afkomstig uit het oude Griekenland en betekent ‘angst voor het marktplein’. In het huidig taalgebruik wordt de agorafobie in bredere zin gedefinieerd als vermijding van vele verschillende plaatsen en situaties die oppervlakkig gezien geen verband met elkaar lijken te houden. U kunt bang zijn voor plaatsen waar veel mensen zijn, zoals een supermarkt, warenhuis of bioscoop, of voor het rijden over een brug of op een drukke snelweg, of u durft niet in enige vorm van openbaar vervoer te stappen, niet verder dan een bepaalde afstand van huis weg te gaan, niet alleen thuis te blijven of al deze dingen tegelijk. Verschillende mensen hebben verschillende lijstjes van te vermijden situaties en deze kunnen in de loop der tijd langer of korter worden of veranderen.

Het ogenschijnlijk willekeurig patroon van angsten wordt logisch wanneer eenmaal begrijpt hoe de typische ontwikkeling van agorafobie verloopt. Agorafobie is het eindresultaat van uw radeloze pogingen om paniekaanvallen een slag vóór te blijven door de situaties te vermijden die ze schijnen op te roepen. Jammer genoeg wordt het probleem hiermee niet aangepakt, omdat paniekaanvallen meer van binnenuit dan van buitenaf worden aangezwengeld en er alle kans bestaat dat ze in verschillende situaties de kop blijven opsteken.

Zo zou u bijvoorbeeld, als uw eerste paniekaanval u overvalt terwijl u op een drukke snelweg rijdt, in eerste instantie het spitsuur kunnen gaan vermijden. Wanneer zich dan méér aanvallen voordoen, breidt het scala aan te vermijden situaties zich uit en raakt uw leven steeds meer beperkt. De volgende paniekaanval zet bijvoorbeeld in terwijl u over een brug rijdt, zodat u bruggen aan uw lijstje van foute plekken toevoegt. De paniekaanval daarna krijgt u terwijl u naar uw werk rijdt, zodat u de auto nu helemaal niet meer in wilt. Volgende paniekaanvallen in bussen of winkels of wanneer u alleen bent, doet de lijst van de ‘tot-elke-prijs-te-mijden’ gevarenzones nog verder groeien. De strop wordt steeds strakker aangetrokken. De mate waarin iemand door agorafobie in zijn bewegingen wordt belemmerd en eronder gebukt gaat, verschilt sterk van persoon tot persoon.

Sommige mensen met dit probleem behoren tot de patiënten binnen de psychiatrie die door hun stoornis het ernstigst gehandicapt zijn en zij kunnen praktisch gevangenen in hun eigen huis worden. Anderen kunnen zich alleen vrijelijk verplaatsen binnen de grenzen van een duidelijk afgepaalde ‘veilige zone’ (ze kunnen bijvoorbeeld een blokje om lopen, of zich in alle richtingen verplaatsen zolang ze maar binnen een kilometer bij huis blijven), maar worden heel angstig wanneer ze zich binnen de rest van de wereld wagen. Anderen worden niet in hun reismogelijkheden beperkt door de afstand maar door specifieke gevreesde situaties die omzeild moeten worden. Zo moet iemand die zowel bruggen als drukke snelwegen wil mijden, misschien wel dertig kilometer omrijden over provinciale wegen om op zijn werk te komen.

In heel lichte gevallen vormt ergens heen gaan niet echt een probleem, zolang de betrokkene enkele gevreesde plekken kan vermijden, zoals volle winkels en restaurants.

Sommige mensen wagen zich wel in een gevreesde situatie als ze maar bepaalde voorzorgen kunnen nemen. Door van te voren in een vluchtroute te voorzien, kunt u dan dingen doen die anders uitgesloten zouden zijn door bijvoorbeeld te zorgen voor een plaats aan het gangpad in bioscoop of schouwburg of voor een tafeltje dicht bij de toiletten in een restaurant; of door per stoptrein te reizen in plaats van met de intercity omdat er dan meer haltes zijn.

Bepaalde omgevingen of situaties (vliegreizen, cruises, zakelijke besprekingen) kunnen in het bijzonder moeilijk zijn omdat u daar niet gemakkelijk uit weg kunt. Iemand meenemen —een vertrouwde vriend of een familielid — doet dikwijls wonderen, maar heeft als nadeel dat u dit steuntje in de rug maar moeilijk weer op kunt geven, tenzij u zich ook alleen op pad waagt. Soms kan de ondersteunende metgezel ook een zielloos voorwerp zijn, of een troeteldier.

Diagnose volgens DSM IV:

• U durft niet naar plekken te gaan of u in activiteiten te begeven waar u misschien niet uit weg zou kunnen als u een paniekaanval krijgt.
• U mijdt vanwege deze angsten deze situaties of plaatsen of begeeft zich er alleen met het grootste onbehagen dan wel met een vertrouwde metgezel in.