Metaaloverschot of -tekort door metaal stofwisselingsziekte

In het lichaam worden continu stoffen opgenomen en omgezet in nuttige stoffen, zodat alle lichaamsprocessen goed verlopen. Door toedoen van genetische afwijkingen kunnen stofwisselingsproblemen ontstaan, waardoor een ernstig tekort of overschot ontstaat. Wat houdt een metaal stofwisselingsziekte in, welke varianten zijn er en wat zijn de consequenties?

Metaal stofwisselingsziekte

• Metaalziekten door ontregelde stofwisseling
• Hemochromatose als metaal stofwisselingsziekte
• Ziekte van Wilson
• Ziekte van Menkes

Metaalziekten door ontregelde stofwisseling

Binnen de stofwisseling worden meerdere stoffen continu omgezet, waarbij uiteenlopende chemische reacties ontstaan. De resulterende stoffen worden gebruikt om lichaamsprocessen aan te sturen, waarnaast afvalstoffen worden gerecycled. Door genetische afwijkingen kunnen bepaalde stoffen onjuist werken of worden niet goed aangemaakt, waardoor metalen zoals koper en ijzer niet goed worden opgenomen, getransporteerd of verwerkt. Welke stofwisselingsziekten veroorzaken een ernstig metaaltekort of vergiftigen het lichaam met metalen?

Hemochromatose als metaal stofwisselingsziekte

Op de korte arm van chromosoom 6 ligt op positie 21.3 het HFE-gen ook wel hemochromatosis-gen genoemd (lit.1). Het geeft instructies af om het gelijknamige eiwit aan te maken, welke in het oppervlak van cellen voorkomt. Daarbij komt het voornamelijk voor in de lever en darmen. Het herkent hoeveel ijzer er aanwezig is. Daarnaast reguleert het de aanmaak van het hepcidine eiwit. “Het is een in de lever gevormd hormoon dat de ijzeropname en -distributie in het lichaam reguleert” (lit.2). Hoeveel ijzer wordt opgenomen uit voeding en hoeveel is er in het lichaam aanwezig? Daartussen moet een gezonde balans zitten. Indien er sprake is van een afwijking aan het HFE-gen dan werkt die herkenning minder goed. Oftewel het lichaam zal meer ijzer toelaten waardoor als het ware ijzervergiftiging ontstaat. Wordt het door het HFE-gen veroorzaakt dan gaat het om primaire hemochromatose type 1. Het kan ook door andere genen worden veroorzaakt zoals het HFE2- en HAMP-gen (type 2), TFR2-gen (type 3) of SLC40A1-gen (type 4) (lit.1).

Ziekte van Wilson

Door toedoen van een enzymdefect, wordt opgenomen koper onvoldoende getransporteerd danwel afgevoerd. Oftewel er treedt koperaccumulatie op, waarbij het voornamelijk in de lever en hersenen neerslaat. In dat geval is het een gifstof, waardoor cellen worden aangetast. Oftewel de werking van de lever en hersenen neemt op een progressieve manier af. In eerste instantie hoeft men er geen last van te hebben, echter in toenemende mate worden deze twee organen aangetast. Het leidt tot geelzucht, bruin stinkende plas, waarnaast de cognitiviteit en het gedrag worden benadeeld. De oogkleur verandert waarnaast men eerder last heeft van botontkalking en botbreuken. Door tijdige herkenning kan middels medicatie het goed worden behandeld, waarbij koper via de urine het lichaam verlaat. De tegenhanger van de ziekte van Wilson is de ziekte van Menkes (lit.3).

Ziekte van Menkes

Door toedoen van een X-chromosomale genmutatie aan het ATP7A-gen kan de ziekte van Menkes ontstaan. Daarbij kan voornamelijk de dunne darm slecht koper opnemen. Een aanvullend probleem is dat het ceruloplasmine niet goed werkt danwel onvoldoende door het CP-gen wordt aangemaakt (lit.4). Het is verantwoordelijk voor de transport van koper. De combinatie van deze twee leidt tot een ernstig kopertekort. Tot de bevalling krijgt de baby nog koper via de navelstreng, echter daarna moet het lichaam zelf koper opnemen en transporteren. Na enkele maanden zal het te vroeg geboren kind reeds de eerste complicaties ondervinden. Het gaat om groeiachterstand of -stilstand, vervorming van het aangezicht, zeer dun haar, spierzwakte en afnemende cognitiviteit. De ziekte van Menkes kan worden behandeld middels een koperinjectie en aanvullende medicatie. Deze methode van behandeling kan in sommige gevallen aanslaan, zodat de complicaties worden verminderd. In de meeste gevallen zal de ziekte van Menkes tot een vroegtijdig overlijden leiden. Vaak komt het kind tussen de achttien tot zesendertig maanden te overlijden.