Hemochromatose: ijzerstapeling en ijzervergiftiging

Ijzer is noodzakelijk voor verschillende lichaamsprocessen, zoals bij de transport van zuurstof door koppeling met hemoglobine. In het geval van hemochromatose is er sprake van een genmutatie, waardoor het lichaam teveel ijzer uit voeding opneemt. Het leidt tot ijzerstapeling en –vergiftiging mede door toedoen van onvoldoende hepcidine. Wat zijn de gevolgen van hemochromatose en wat is de genetische veroorzaker?

Teveel ijzer en ijzerstapeling

Door toedoen van een genetische afwijking kan het voorkomen dat ijzer overmatig door het lichaam wordt opgenomen en vastgehouden. Het leidt ertoe dat ijzer in het lichaam neerslaat en gaat stapelen in organen met weefsels. In dat geval is het een gifstof voor ons geworden en tast het lichaamscellen aan. Wat houdt hemochromatose in, hoe wordt het door een HFE-genmutatie veroorzaakt en hoe kan het worden behandeld?

HFE-gen

Op de korte arm van chromosoom 6 ligt op positie 21.3 het HFE-gen (6p21.3) oftewel het hemochromatosis-gen (lit.1). Het is verantwoordelijk voor de afgifte van instructies om het hemochromatose eiwit aan te maken. Het is actief in het oppervlak van lichaamscellen en komt in hoge concentraties voor in de lever (ijzer- en bloedopslag) en de dunne darm voor (opname van ijzer uit voeding). Het herkent hoeveel ijzer er werkelijk in het lichaam aanwezig is, zodat het met andere eiwitten communiceert voor de aan- en afvoer daarvan. Indien het HFE-gen een genmutatie of -defect heeft, kan het tot overmatige ijzeropname en –neerslag leiden. Aanvullend communiceert het met de lever om de stof hepcidine aan te maken, waarmee het ijzergehalte feitelijk wordt gereguleerd. Deze vorm van ijzerstapeling komt bij circa één op de vierhonderd personen van Noord-Europese afkomst voor en is soms autosomaal dominant overerfbaar (lit.2).

Hepcidine

Deze stof wordt door de lever aangemaakt in reactie op hemochromatose. Het is een inhibitor oftewel een rem voor de opname van ijzer uit voeding in de twaalfvingerige darm (eerste deel dunne darm). Hepcidine gaat daar een combinatie aan met de stof ferroportine en dat is het transportmedium voor ijzer. Indien daar een rem op komt, stopt de ijzeropname uit voeding tijdelijk. Indien er dus een gunstige balans is tussen hepcidine, ferroportine en hemochromatose, dan zal het lichaam een stabiel ijzergehalte hebben. Indien door toedoen van een genetische afwijking onvoldoende signalen door hemochromatose worden afgegeven, dan zal hepcidine onvoldoende worden aangemaakt. Oftewel de dunne darm zal ijzer aanhoudend opnemen, terwijl het lichaam verzadigd is (lit.3).

Symptomen ijzervergiftiging

Indien er sprake is van ijzerstapeling, dan wordt het lichaam vergiftigd met ijzer. Dit zal niet direct tot problemen leiden, echter geleidelijk aan zal men klachten eraan ondervinden. Het ijzer wordt niet effectief afgevoerd en zal in de lever als ook andere organen neerslaan. Het kan leiden tot chronische vermoeidheid, pijnlijke gewrichten, aanhoudende buikpijn, mindere opgewektheid, afnemende lust aan seks en ongewone huidverkleuringen. Aanvullend kan het hartproblemen, diabetes, levercirrose en onvruchtbaarheid veroorzaken (lit.2). De ernst van de symptomen en complicaties hangt af van welke type (1, 2 of 3) men heeft, hoe heftig het is en of het tijdig wordt gediagnosticeerd.

Verhoogde kans op porfyrie

Heeft men een afwijking aan het HFE-gen, dan heeft men eveneens meer kans om secundaire porfyrie te krijgen (lit.1). Daarbij is de huid overgevoelig voor zonnestraling, waardoor de huid direct reageert. Het leidt per ommegaande tot eczeem, waarbij de huid relatief grote blaren vertoont. In sommige gevallen kan het gepaard gaan met wijnrode plas. Het wordt veroorzaakt, doordat er een heem-blokkade ontstaat en andere stoffen, zoals porfyrine niet worden gebruikt om ijzer aan hemoglobine te binden. Porfyrine is dan een gifstof in het lichaam en slaat neer in de huid, lever en andere organen (lit.4). Let wel ook de overmatige aanwezigheid van neergeslagen ijzer kan het lichaam triggeren om extra porfyrine aan te maken.

Behandeling van hemochromatose

Voorgaande symptomen gepaard met een genetisch onderzoek kan de ziekte vaststellen. Het kan daarnaast ook in zekere families voorkomen en dus is een medische check van de kinderen van belang. Het wordt behandeld middels aderlaten (lit.2), waarbij bloed (met ijzer) uit het lichaam wordt afgetapt. Geleidelijk aan wordt dan het ijzergehalte minder, waardoor men er weer even tegen kan. Vaak wordt het aderlaten dan iedere twee weken gedaan. Die periode kan langer zijn als het ijzergehalte in de lever en organen op een gunstig niveau is aanbeland. Een alternatieve behandelingsmethode is het toepassen van chelatietherapie (lit.5), waarbij een EDTA oftewel Ethyleen-Diamine-Tetra-Azijnzuur (lit.6) infuus wordt aangebracht. Het bestaat uit vier carboxylaatgroepen met twee verbindende stikstof atomen, welke de mogelijkheid heeft om metaal-ionen in te sluiten. Het wordt dan via de plas op een natuurlijke wijze afgevoerd. Deze behandelmethode is echter in ons land relatief onbekend en wordt toegepast tegen aderverkalking en voor betere doorstroming van bloedvaten zonder chirurgische ingrepen.