Hemochromatose (ijzerstapelingsziekte): symptomen en oorzaak

Hemochromatose wordt ook wel ijzerstapelingsziekte genoemd. Hemochromatose is een vaak erfelijke stofwisselingsaandoening, waarbij er meer ijzer uit de voeding wordt onttrokken dan dat het lichaam nodig heeft. Er treedt hierdoor ijzerstapeling op in het lichaam, wat op een gegeven ogenblik aanleiding kan geven tot allerlei klachten. Behandeling van hemochromatose vindt plaats door het afnemen van bloed. Dit wordt in de volksmond 'aderlating' genoemd.

• Wat is hemochromatose?
• Oorzaak hemochromatose
• Primaire hemochromatose
• Secundaire hemochromatose
• Symptomen hemochromatose
• Onderzoek en diagnose
• Hemochromatose behandeling
• Aderlaten
• Erytrocytaferese
• Voedinsgadviezen
• Ijzerchelatie middelen
• Prognose

Wat is hemochromatose?

Hemochromatose is een stofwisselingsaandoening waarbij er meer ijzer uit de voeding wordt opgenomen dan het lichaam nodig heeft. Het lichaam kan al het ijzer niet afvoeren, als gevolg waarvan ijzerstapeling optreedt in diverse organen, vooral de lever, het hart of de alvleesklier. Dit kan organen beschadigen. Tot de puberteit heeft het lichaam veel ijzer nodig ten behoeve van de groei. Daarom wordt deze aandoening vaak pas manifest in de volwassenheid. Bij vrouwen treden de ziekteverschijnselen vaak later op dan bij mannen. Dit komt doordat vrouwen bloed verliezen en daarmee ook ijzer, tijdens de menstruatie.

Oorzaak hemochromatose

Er worden twee soorten hemochromatosis onderscheiden:

• primaire hemochromatose; en
• secundaire hemochromatose.

Primaire hemochromatose

Meestal is hemochromatose erfelijk. Dat wordt 'primaire hemochromatose' genoemd. De oorzaak is een afwijking in bepaalde genen (HFE-genen). In Nederland hebben ongeveer 1 op de 200 mensen een erfelijke aanleg voor deze aandoening. Bij grofweg de helft van deze mensen gaat er ijzer stapelen en treden er op een gegeven ogenblik ziekteverschijnselen op.

Secundaire hemochromatose

Secundaire hemochromatose is vaak het gevolg van een andere ziekte, bijvoorbeeld een ziekte van het bloed of het beenmerg. Het kan echter ook een gevolg zijn van het metabool syndroom of een chronische leverziekte.

Symptomen hemochromatose

Vaak heb je maar heel weinig klachten door hemochromatose wanneer de ziekte wordt vastgesteld. Ziekteverschijnselen treden vaak pas op vanaf 30 tot 40 jaar of nog later. Je kunt last krijgen van de volgende symptomen:

• Gewrichtspijn, vooral in de handen en polsen, maar ook de gewrichten in de voeten, knieën, heupen, ellebogen en schouders kunnen worden aangetast.
• Chronische vermoeidheid en algehele zwakte.
• Vergrote lever ten gevolge van de ijzeropslag in dit orgaan, maar ook levercirrose of leverfalen.
• Libidoverlies en impotentie, wat het gevolg is van ijzerstapeling in de geslachtsorganen en de hersenen.
• Onvruchtbaarheid
• Buikklachten: acute aanvallen pijn in de bovenbuik. De oorzaak hiervan is onbekend.
• Diabetes als gevolg van ijzerstapeling in de alvleesklier.
• Afwijkingen aan het hart. Door ijzerstapeling in het hart, kan het hart verzwakt raken. Hierdoor kun je bijvoorbeeld last krijgen van kortademigheid bij inspanning, hartritmestoornissen of andere vormen van hartproblemen.
• Verminderde werking van de schildklier.
• Schade aan de bijnier.
• Lepeltjesnagels (koilonychia).
• Huidpigmentaties: je kunt last krijgen van een bruingrijze verkleuring van de huid.
• Blaarvorming van de huid.
• Rode kleurverandering van de handpalm (erythema palmare).

Bovenvermelde klachten kunnen ook een andere oorzaak hebben. Daarom is het verstandig om je klachten goed met je huisarts te bespreken.

Onderzoek en diagnose

Onder meer de volgende onderzoeken kunnen verricht worden om tot de juiste diagnose te kunnen komen:

• Anamnese (vraaggesprek tussen de patiënt en arts);
• Lichamelijk onderzoek;
• Bloedonderzoek (het meten van de ijzerstatus);
• Biopsie: bij vermoeden op beschadiging van de lever, kan een leverbiopsie worden verricht of een MRI (om de ijzerstapeling in de lever te bepalen);
• Desferaltest (de arts kan 500 mg Desferal injecteren in een spier, waarna de urine gedurende 6 uur verzameld wordt aan de hand waarvan het ijzergehalte wordt bepaald);
• De diagnose 'primaire hemochromatose' kan worden bevestigd door DNA-onderzoek.

Hemochromatose behandeling

Aderlaten

De behandeling bestaat uit het aftappen van bloed, wat aderlaten wordt genoemd. Hierdoor wordt bloed aan het lichaam onttrokken, waardoor het lichaam nieuw bloed moet aanmaken waarvoor ijzer nodig is. Het lichaam spreekt daartoe de ijzervoorraad in het lichaam aan, als gevolg waarvan het ijzergehalte dat is opgeslagen in het lichaam allengs daalt. Wanneer tijdig begonnen wordt met deze behandeling, kan weefselschade worden voorkomen. De specialist zal bekijken hoe vaak een aderlating moet plaatsvinden en hoeveel bloed per keer wordt afgenomen. De behandeling wordt voortgezet totdat al het overtollige ijzer is afgevoerd. Dit kan in sommige gevallen jaren duren. Daarna volgt een onderhoudsbehandeling.

Erytrocytaferese

Naast het traditionele aderlaten bestaat er ook de ontijzeringsmethode erytrocytaferese, waarbij het afgenomen bloed machinaal wordt gescheiden in rode bloedcellen en het bloedplasma. De ijzerhoudende rode bloedcellen worden verwijderd, waarna het bloedplasma wordt teruggebracht in de patiënt, eventueel aangevuld met een infuus voor extra vocht. Door deze behandeling gaan overige belangrijke onderdelen uit het bloed niet verloren en word de last op het lichaam van de patiënt beperkt.

Voedinsgadviezen

Naast de medische behandeling kan voedingsadvies helpen. Hierbij kun je de hoeveelheid ijzer wat het lichaam binnenkomt proberen te beperken door de hoeveelheid ijzer in het voedsel te verminderen. Het effect hiervan is echter beperkt; bij het consequent volgen van een ijzerbeperkend dieet kan op jaarbasis ongeveer een aderlating van een halve liter bloed worden
voorkomen.

Ijzerchelatie middelen

Een ijzeroverschot kan voorts worden teruggebracht door het gebruik van ijzer-chelatie middelen die het ijzer in het bloed binden en daarna afvoeren. Gezien de bijwerkingen van deze middelen, is deze behandeling alleen geschikt voor patiënten met secundaire hemochromatose. Er wordt volop onderzoek gedaan naar mogelijke medicinale behandeling met bijvoorbeeld hepcidine en proton-pompremmers.

Prognose

Als het niet vroeg wordt opgemerkt en aangepakt, kan ernstige hemochromatose voor flinke problemen zorgen. Deze complicaties kunnen bestaan uit orgaanschade en mogelijk zelfs overlijden. Maar hemochromatose is ook een beheersbare ziekte. Met vroege opsporing en behandeling kun je echter een normaal, gezond leven leiden.

Lees verder

• Leveraandoeningen: symptomen, oorzaken en behandeling
• Soorten nagelafwijkingen: symptomen, oorzaak en behandeling
• IJzertekort: symptomen, oorzaak, gevolgen en ijzer aanvullen
• Huidaandoeningen A-Z: symptomen, oorzaak en behandeling
• Leverfalen: symptomen oorzaak, behandeling en prognose